Neil Jordans horrorsprookje “In Dreams”: grillig én Grimmig.

Van bij de eerste beelden van de bovennatuurlijke thriller “In Dreams” worden we meegenomen door een begenadigd stilist.

In een ondergedompelde stad – nu een waterreservoir – zoeken duikers naar een kinderlijkje, slachtoffer van een serial killer. Een omgevallen houten kruisbeeld met een droefgeestige Christus zweeft door een ondergelopen kerk. Op de soundtrack horen we een akelig kinderkoortje (de schitterende score is van Elliott Goldenthal).

Boven water krijgen we idyllische beelden van moeder en dochtertje die langs het meer wandelen en dan het bos inlopen. De eerste woorden die ze wisselen: “Spiegeltje spiegeltje aan de wand, wie is de mooiste van het land?”. Ze repeteren de dialogen voor een schoolopvoering van “Sneeuwwitje en de Zeven Dwergen”, waarin het kind het gevleugelde elfje speelt dat vanachter de spiegel de vragen beantwoordt van de stiefmoeder en boze heks.

De Ierse filmer Neil Jordan introduceert hier alle thema’s en motieven die hij vervolgens uitwerkt in een geraffineerd spel van visuele symbolen en vrije associaties waarbij menig Freudiaans, Jungiaans en christelijk cliché wordt opgehoest.

Moeder en dochter zijn madonna en kind maar ook rivalen in de liefde voor de vader/echtgenoot. De ondergelopen stad is, behalve een verwijzing naar de zondvloed, een echo naar het uitwissen van herinneringen die verbannen worden naar het onderbewustzijn. Een andere metafoor die in ontelbare variaties terugkeert, is deze van de verboden vrucht: de giftige appel uit Sneeuwwitje; de appel van de erfzonde; de hallucinaties van een boomgaard die uiteindelijk een ciderfabriek blijkt te zijn; het dochtertje dat vaders oogappel is. En dan zijn er de vele beelden van spiegels, wouden, putten en meren. Er is een voortdurende wisselwerking tussen verdrinking en verdringing, licht en duisternis, vaste en vloeibare toestand.

Annette Bening is Claire Cooper, een moeder die illustraties maakt voor kinderboeken en zelf in een nachtmerrie verstrikt geraakt waarin de meest duistere kanten van kinderfabeltjes bewaarheid worden.

Claire, die met haar dochtertje en vaak uithuizige echtgenoot – een luchtvaartpiloot – in een afgelegen huis woont in een herfstkleurig New England, wordt geplaagd door visioenen: in verwarrende flitsen denkt ze de kindermoordenaar te zien die de streek terroriseert. Tot haar grote afschuw ontdekt ze dat haar dochtertje het volgende slachoffer is.

Hoe langer hoe meer blijkt dat de engerd haar niet alleen in haar dromen bezoekt maar zich ook in de psyche van de helderziende vrouw nestelt. De enige manier om hem het zwijgen op te leggen, is dat ze hem zelf gaat opzoeken en de confrontatie met haar kwelgeest aangaat.

BEKLEMMEND EN SENSUEEL

Noch haar echtgenoot ( Aidan Quinn), noch de politie als de psychiater van dienst (Neil Jordan-getrouwe Stephen Rea) hechten geloof aan haar vergezochte verhalen, ze denken dat ze aan zelfvernietigende waanvoorstellingen lijdt en laten haar om bestwil interneren. Ook de toeschouwer heeft zo zijn twijfels: alles zou zich inderdaad best in Claires zieke fantasie kunnen afspelen. In feite zou je de film twee keer moeten zien om ten volle de ambiguïteit te appreciëren. De eerste keer is hij lastig te doorgronden omdat Jordan sluw twee perspectieven hanteert: volledig subjectief – zoals de werkelijkheid door Claire wordt ervaren – en schijn-subjectief, zoals Claire zelf de gebeurtenissen kneedt en vervormt.

Heel mooi is hoe Jordan puur door zijn mise-en-scène de mogelijkheid openlaat dat de serial killer Vivien Thompson (gespeeld door Robert Downey Jr.) alleen in Claires verbeelding bestaat, het product is van haar angsten, jaloersheid en seksuele onzekerheid. Vivien als de kinderdodende dubbelganger van Claires liefhebbende moeder, haar rotte schaduw uit haar schuldige dromen.

Hoe je de film interpreteert, is uiteindelijk minder belangrijk dan het onbedwingbare cinematografische plezier dat ervan afstraalt.

“In Dreams” is een poëtische horrorfilm, die niet voortgestuwd wordt door een rationele plot maar door een grillige én Grimmige droomlogica. Jordans beelden in diep zwart en vurig rood lijken op te doemen uit oerangsten en zijn even beklemmend als sensueel. Wie houdt van een rechtlijnig verloop en films die er zo klaar als een klontje uitzien, is hier aan het verkeerde adres. Ondanks de Amerikaanse locatie, de Amerikaanse sterren en de Amerikaanse financiering (DreamWorks) sluit “In Dreams” perfect aan bij de meest authentiek Ierse film van Jordan: “Company of Wolves”, zijn persoonlijke variante op het sprookje van Roodkapje.

Patrick Duynslaegher