Donderdag 16 september spreken de Algerijnen zich in een referendum uit over de wet voor Burgerlijke Eendracht, die moslimfundamentalisten verregaande amnestie verleent. Is de vrede eindelijk in zicht?

Hoop is een woord dat de Algerijnen de voorbije zeven jaar zelden hebben uitgesproken. Sinds het leger in 1992 verhinderde dat de moslimfundamentalisten van het FIS (Islamitisch Heilsfront) de verkiezingen wonnen, woedde in het land een bloedige strijd tussen moslimmilitanten en de ordestrijdkrachten. Er vielen meer dan honderdduizend doden. De burgerbevolking leefde in angst. Het land zakte weg in de chaos.

De nieuwe president, Abdelaziz Bouteflika, mag dan aan de macht gekomen zijn na – wegens vermeende fraudepraktijken – controversiële verkiezingen, hij lijkt erin te slagen Algerije opnieuw uit het moeras te trekken. Vijf maanden na de ambtsaanvaarding van Bouteflika, de voormalige minister van Buitenlandse Zaken van Houari Boumedienne, koesteren de Algerijnen opnieuw hoop. Zo vertellen westerse diplomatieke bronnen in Algiers. Hoop dat er eindelijk vrede komt en dat het land kan beginnen aan de wederopbouw.

Bouteflika’s belangrijkste wapenfeit tot dusver is de uitvaardiging van de wet voor Burgerlijke Eendracht ( Concorde Civile). De wet verleent amnestie aan alle moslimmilitanten die geen bloed aan hun handen hebben; voor wie wel geweld heeft gepleegd, zijn er mogelijkheden tot strafverkorting of ‘vrijlating op proef’.

Donderdag 16 september moeten de Algerijnen zich in een referendum over de wet voor Burgerlijke Eendracht uitspreken. “De president is niet uit op vergelding, hij wil verzoening. Hij vraagt de bevolking te vergeven. Vergiffenis schenken is een belangrijke waarde in het islamgeloof”, zegt Chaieb Taleb, voormalig Algerijns diplomaat en op dit ogenblik secretaris-generaal van de Belgisch-Luxemburgs-Arabische Kamer van Koophandel.

Brengt het referendum over de Burgerlijke Eendracht de oplossing voor de Algerijnse problemen?

Chaieb Taleb: Het referendum is zeer belangrijk zowel vanuit politiek als vanuit democratisch oogpunt. President Bouteflika wil zo snel mogelijk een einde maken aan de onveiligheid in het land, want zolang die voortduurt, raakt Algerije niet uit de impasse. Hij heeft de beste werkwijze gekozen om het probleem aan te pakken: een initiatief dat de banden moet herstellen tussen alle lagen van de bevolking, dat verzoening moet brengen. We zien trouwens al de eerste resultaten: sinds de uitvaardiging van de wet voor de Burgerlijke Eendracht, op 13 juli, keren dagelijks rebellen uit de bergen terug om de wapens neer te leggen.

Maar er wordt ook nog elke dag gemoord.

Taleb: Er is altijd een groep van onverzettelijken die tot het einde doorgaat. De president kan zo’n immens probleem ook niet in een handomdraai oplossen. Maar hij boekt vooruitgang. Ik ben ervan overtuigd dat een zeer grote meerderheid voor de verzoening zal stemmen in het referendum. Het Algerijnse volk wil vrede.

Durft u ramen hoeveel procent van de Algerijnen voor de Burgerlijke Eendracht zal stemmen?

Taleb: De president heeft zelf gezegd dat hij niet van unanimiteit houdt. We zullen geen 90 procent halen, dat is uitgesloten. Maar ik denk dat drie vierde van de kiezers ja zal stemmen.

Hoe reageren de families van de meer dan 100.000 slachtoffers op deze oproep tot verzoening? Is verzoening na zoveel wreedheid mogelijk?

Taleb: De families van de slachtoffers hebben allemaal hun steun toegezegd aan de president.

Er zijn toch betogingen in Algiers…

Taleb: In het begin waren er in Algiers wel wat manifestaties, maar nu niet meer. (Volgens westerse diplomatieke bronnen vinden er wel nog betogingen plaats, nvdr.)

Was een Waarheidscommissie naar Zuid-Afrikaans model, die ieder individu de mogelijkheid geeft zijn persoonlijk verhaal te vertellen, geen beter instrument geweest om verzoening tot stand te brengen?

Taleb: Wat heeft de Waarheidscommissie tot nu toe gedaan? Naar de mensen geluisterd, ja. Maar ondertussen duurt het geweld in Zuid-Afrika voort.

In Algerije ook.

Taleb: Dat is niet hetzelfde. Het referendum heeft hier nog niet plaatsgehad. Over zes maanden zullen we kunnen oordelen over de resultaten. Maar de Waarheidscommissie is al jaren bezig. Bij ons heeft de president stelling genomen. Hij heeft gezegd: wij vergeven. En nu vraagt hij het Algerijnse volk of het daarmee akkoord gaat. Het is het referendum van de vergiffenis.

Is het niet een beetje een vreemde procedure om een wet die al lang is goedgekeurd door het parlement, de vertegenwoordigers van het volk, nog eens in een referendum aan de bevolking voor te leggen?

Taleb: Het referendum is een politieke daad. De president vraagt het engagement van iedere Algerijn in het verzoeningsproces. Het is een goede zaak dat hij rechtstreeks een beroep doet op de bevolking. Niets is democratischer dan een referendum. U gaat hem toch niet verwijten dat hij te democratisch is?

Houdt de vrijlating van enkele duizenden gevangenen geen veiligheidsrisico’s in? Wie garandeert dat niemand van hen de wapens opnieuw opneemt?

Taleb: De wet voor de Burgerlijke Eendracht laat niet iedereen vrij. Wie bloed aan zijn handen heeft, zal worden veroordeeld. Jullie in het westen zijn toch tegen de doodstraf? Bouteflika heeft die voor de rebellen afgeschaft. De wet verdeelt de mensen die de afgelopen jaren betrokken zijn geweest bij het geweld, in drie categorieën. Mensen die de opstandelingen enkel geholpen hebben door hen bijvoorbeeld onderdak te verlenen, komen gewoon vrij. De moordenaars, verkrachters en andere geweldenaars krijgen onmiddellijk een proces. En de categorie daartussen wordt op proef vrijgelaten, maar kan later nog een veroordeling oplopen. Het is een complexe maar rechtvaardige wet.

In 1992 wist het FIS (het Islamitisch Heilsfront) een groot deel van de Algerijnen voor zich te winnen. Hoe staat het vandaag met de aanhang van de radicale moslims in Algerije?

Taleb: De verkiezingsuitslag van 1992 was conjunctureel. De Algerijnen stemden uit protest, niet uit overtuiging. Ze protesteerden tegen een politiek waaraan ze geen deel hadden. Gedurende tien, twaalf jaar was het Algerijnse volk volledig buitenspel gezet. En het FIS had een zeer aanlokkelijk discours. Nu is de situatie helemaal anders. De mensen hebben gezien wat uit het FIS is voortgekomen: terroristische bewegingen, die tienduizenden slachtoffers hebben gemaakt.

President Bouteflika zegt dat de voormalige leden van het FIS voor zijn part een nieuwe partij mogen oprichten. Alleen de vroegere leiders mogen niet meedoen.

Taleb: De president heeft gezegd dat het FIS nooit een politieke partij kan zijn. De grondwet bepaalt het zo. Een politieke partij die op religie is gebaseerd, heeft in Algerije geen bestaansrecht. Maar alle Algerijnen hebben het recht een partij te stichten. De voormalige leden van het FIS dus ook. Zolang ze althans de grondwet respecteren.

Om te verhinderen dat het FIS een meerderheid zou behalen in de tweede ronde van de verkiezingen, greep het leger in 1992 in. President Bouteflika noemt dat een vergissing, een daad van geweld.

Taleb: Ik heb hem dat niet horen zeggen. De president is in ieder geval doordrongen van de democratische gedachte, hij is een volmaakte democraat.

Stel dat Algerije weer min of meer een veilig land wordt…

Taleb: Dan blijven er natuurlijk tal van economische, sociale en culturele problemen. Er is de hoge werkloosheid, vooral bij jongeren. De corruptie moet worden aangepakt; Bouteflika heeft zeer onlangs al twintig wallis (machtige gouverneurs, nvdr.) uit hun ambt ontzet. De Algerijnen moeten ook leren hun werk ernstiger te nemen, professioneler te zijn. Een commissie bestudeert welke hervormingen noodzakelijk zijn in het gerecht, een andere buigt zich over de diplomatie. Ook het hele schoolsysteem gaat veranderen. De president is op alle fronten tegelijk bezig.

Wat is er nodig om van Algerije een volwaardige democratie te maken?

Taleb: Wat bedoelt u daarmee? Een democratie op zijn westers? Ieder land heeft zijn tradities, die tradities mogen we niet verloochenen. We moeten niet zomaar na-apen wat er in de westerse landen of elders gebeurt. We moeten onze eigen weg zoeken. De Amerikaanse democratie is toch ook anders dan de Europese? Dé democratie bestaat niet, er zijn meerdere democratieën.

Christine Albers