Het meisjesboek van Erik de Kuyper : met een zondagse hoed door de oorlog.
IN ?DRIE ZUSTERSin Londen? behandelt Eric de Kuyper het verblijf, tijdens de Eerste Wereldoorlog, van zijn moeder en tantes in een Londens luxehotel. Die stof maakt deel uit van zíjn leven, omdat hij haar als kind menigmaal door de protagonisten hoorde vertellen. Het boek betekent dus een verbreding van De Kuypers autobiografische cyclus.
Bij het begin is het gezin Cornellie onderweg naar Engeland ; zij mogen in 1914 emigreren omdat pa als stationschef het Britse spoor kan helpen. Aan dek van de boot zitten ma (?Bontje?) en haar dochters : Jeannot (veertien, de oudste), Julienne (moeder van de auteur), Marie-Jeanne (tante Mimi). Ze dragen zondagse hoeden. Ma vindt het zelf vreemd : ?De koninklijke familie op de vlucht… met op de achtergrond de woedende golven en dreigende wolken. Maar wat kon zij eraan doen ? Het was oorlog ! En wat moest je in Londen zonder hoed ?? Het contrast tussen futiliteiten (en nietige zorgjes) en slecht besefte oorlogsgruwel blijft een rol spelen, en die zinnetjes hadden grimmig kunnen klinken. Maar het typeert De Kuyper dat hij zoiets vriendelijk benadert, liefdevol. Hij situeert zijn verhaal in ?een tijd buiten de tijd?, wijst geregeld op het sprookjeskarakter.
In Londen betrekt de familie een suite in het Cannon Street Hotel. Dat labyrintische gebouw wordt spannend beschreven, tussen het wedervaren van de migranten door. De voornaamste privé-gebeurtenis is de geboorte van het zoontje Louis, maar de belevenissen van de zussen staan centraal. Opvallend is de positie van pa. In de autobiografie ontbreekt de vaderfiguur door zijn vroege dood, maar ook hier blijft hij marginaal, al maakt zijn werk dit leven juist mogelijk. Veelzeggend is een ?grapje? van de hotel- housekeeper na Louis’ geboorte : ?Eens toen ze in hun kamer was, had ze vriendelijk tegen het kind gezegd en dit terwijl pa erbij stond ‘You are the only man in this room of women ! ‘?
MAGISCH TAPIJT.
Het leven van de zusjes is niet echt sensationeel, maar intens, en vaak amusant en vertederend. Ze ervaren het tegelijk vrije en beregelde hotelbestaan als een spel voor volwassenen, waarin zij mogen meespelen. Binnen dat spel zitten andere spelen. Zo voeren de geëvacueerde kinderen zelf een toneelstuk op, en ze bezoeken theaters. Dankzij een oudere mister Olson gaan de zusjes Peter Pan zien, en ze voelen ?dat het sprookje van de kinderen die niet volwassen wilden worden, wel eens hun eigen verhaal zou kunnen zijn, zou kunnen worden.?
Hier wordt iets heel wezenlijks aangeraakt, dat De Kuyper in zijn nawoord expliciteert : ?Het was alsof ze op een magisch tapijt naar de volwassenheid werden gebracht, zonder pijnlijke tussenstop in de adolescentiejaren.? Deze beginnende volwassenheid was echt én wereldvreemd. ?Het mondaine leven van het hotel was zoiets als een ideale grote-mensenwereld, waarin (…) alles als bij toverslag gebeurt.? (Als bij toverslag : zo werkt ook het dienstpersoneel, snel en bijna onzichtbaar.)
Deze merkwaardige jeugdervaring maakte de zussen later niet nostalgisch : de herinneringen ?gaven eerder een impuls aan hun dagelijks bestaan. De vrouwen putten er kracht en vooral de nodige verbeelding uit.? Ze hebben ?een kiem uit de Londense tijd meegenomen? en blijvend gekoesterd. Bovendien stimuleerden ze de volgende generatie : ?Je kon niet anders (…) dan zin krijgen om eraan mee te doen.?
Technisch verschilt dit boek noodzakelijk van de autobiografie ; De Kuyper brengt fraaie variaties aan in het vertelperspectief. Overigens heeft zijn schriftuur iets naïef-gewaagds. Stilistisch frappant zijn bijvoorbeeld zinnen die met drie puntjes eindigen, en ongelooflijke cliché-constructies : ?Wat zou ze met zo’n prachtding fijn hebben kunnen naaien.? Je moet dat durven, en het aanvaardbaar kunnen maken. Niet voor niets spreekt de flaptekst van een ?meisjesboek? ; hier valt ook te wijzen op de vermakelijke illustraties.
DETAILS.
Misschien moet er nog een karakteristiek bij : dit is een gedenkteken voor de overleden zussen. Dat iemand zo mooi kan schrijven over zijn moeder als jong meisje… Mister Olson leert Julienne dansen in de gang ?Bij de liften vermenigvuldigden de spiegels hun beeld. Het was bal in het hotel ! ’s Ochtends heel vroeg, voordat mister Olson terugreisde naar huis, naar zijn vrouw en zijn gezin.? Er zijn véél spiegels, en we herinneren ons het belang van theater en dans in het héle werk van Peter Pan De Kuyper.
In het niet heel systematische maar belangwekkende nawoord laat de schrijver zijn argeloosheid varen. Zoals ik al aangaf, interpreteert hij de ervaring van de zussen ; tevens becommentarieert hij zijn eigen verhaal. Hij heeft wat gesjoemeld met de hem bekende feiten : zo voegde hij voor de ?waarschijnlijkheid? details over de oorlog toe ; iets anders heeft hij ?dramatischer? voorgesteld. Het werkt ontwapenend dat De Kuyper open kaart speelt. Toch heb ik hier moeite mee, temeer omdat hij de tekst als ?een soort oral history? bestempelt. Zijn reflectie over de vermenging van getuigenis en fictie is oppervlakkig, onbevredigend. Maar die discussie hoort hier niet thuis.
?Drie zusters in Londen? lijkt ideale, verrukkelijk lichte vakantielectuur, sentimenteel en grappig. Tegelijk is het een serieuze toevoeging aan het speelse, imposante oeuvre dat Eric de Kuyper in amper acht jaar tijd heeft opgebouwd. ?Dat was heerlijk !?
Joris Note
Eric de Kuyper, ?Drie zusters in Londen. Uit de familiekroniek, 1914-1918?, Sun/Kritak, Nijmegen/Antwerpen, 109 blz., 498 fr.
De Kuyper : als bij toverslag.
