Een Vlaams project brengt rolstoelen plus mobiliteit voor gehandicapten naar Bularije.
Betonnen blokken, twintig minuten buiten Sofia. Midden tussen de heuvels, desolaat. Het Academisch Ziekenhuis van Sofia oogt als een naoorlogse kliniek bij ons. Begin jaren vijftig. Arduinen traphallen, restanten groene en gele verf op de muren, kleine kamers, te veel patiënten in een krappe, oververhitte en dompige ruimten. In de gangen, op de afgelopen tegels, staan klasseersystemen met hangmappen : de medische dossiers van patiënten. Open en bloot. Te weinig kantoorruimte, verontschuldigt één van de stafleden zich. Adjunct-directeur Dentcho Denev leidt ons rond op de kinderafdeling. Tenminste, de fraaiste kant ervan, die pas een nieuwe lik verf en meubelen kreeg. Aan het andere uiteind van de gang liggen nog borstels, steengruis, lukraak op elkaar gestapelde bedden en stoelen die in om het even welk westers ziekenhuis rechtstreeks naar de schroothoop zouden gaan. De werken liggen voorlopig stil : geldgebrek.
HARAMBEE IN DE CHAOS
In zijn bescheiden kantoor met geplakte meubelen schetst Denev, kordaat en ontdaan van elke pathos in vijf minuten de uitzichtloosheid. ?Er bestaat geen ziekteverzekering meer in Bulgarije, wellicht komt er die pas binnen een jaar of twee. Eerst moet een fonds opgebouwd worden. Bijna het ganse systeem is in mekaar geklapt. Gevolg : de weinige ziekenhuizen die nog open bleven, krijgen nu een stortvloed van patiënten te verwerken. In die chaos verhaalt het ene ziekenhuis een gedeelte van de kosten op de patiënten of hun familië, het andere richt zich volledig op een gegoed privé-cliënteel en wij, wij helpen voorlopig nog iedereen gratis, zelfs weeskinderen waar niemand naar omkijkt.?
Lang kunnen Denev en het Academisch Ziekenhuis het niet meer uitzingen. De schulden stapelen zich op. Bij de elektriciteitsmaatschappij alleen al staat de instelling voor omgerekend 900.000 frank in het krijt, een onvoorstelbaar hoog bedrag, goed vijftig keer een gemiddeld Bulgaars jaarloon. Tot drie keer toe heeft de producent gedreigd de energietoevoer af te snijden. De uitbetaling van de lonen is elke maand een martelgang. Sommige artsen laten zich sinds enige tijd sponsoren door westerse mecenassen. Aan alles is er een tekort, van baxters over beddenlakens tot chirurgisch materieel.
Denev stelt zakelijk vast : ?Alleen aan patiënten hebben we een overschot.? Maar hij kan ondanks bergen goeie wil niet blijven dweilen met de kraan open. ?We verzorgen patiënten dus gratis, maar de meesten hebben geneesmiddelen nodig, die we hen niet voor niks kunnen geven. Ze moeten die kopen tegen woekerprijzen die elke week stijgen. Gewone antibiotca, bijvoorbeeld, zijn onbetaalbaar. Met als resultaat dat patiënten hun medicatie slechts gedeeltelijk of helemaal niet volgen en hier binnen de kortste keren in het allerbeste geval terug op de stoep staan.?
Denev reageert stomverbaasd als één van de bezoekers vraagt of hij iets kan doen met een lading ziekenhuisbedden, die in een kelder van een Belgisch ziekenhuis staan te verkommeren. ?Honderd vijftig bedden ongebruikt ? Dat kan toch niet ? Laat ze alsjeblief komen, er is omzeggens niets wat wij niet kunnen gebruiken.?
Het voor Dentcho Denev verrassend aanbod komt van Jaak Geurts, projectleider van Harambee, een joint venture tussen de Vlaamse Federatie van Gehandicapten (VFG) en het Bulgaarse National Social Rehabilitation Centre (NSRC). Vijf jaar geleden landde voor het eerst een VFG-delegatie in het ziekenhuis. ?Als patiënten die niet konden lopen van de ene afdeling naar de andere moesten voor röntgenopnamen, werden ze op een stoel gezet en zo verhuisd. Drie, vier leden van het verplegend personeel pakten stoel en patiënt op en daar gingen ze dan,? herinnert Geurts zich. Harambee Swahili dat staat voor zoveel als ?samen werken? zorgde ervoor dat het ziekenhuis alvast een lading rolstoelen kreeg. Een nooit geziene luxe. De tuigen baarden overigens ook opzien in de straten van Sofia.
Geurts : ?De rolstoelen die ze hier maakten, waren die naam niet waardig ; gammele karren hingen met ijzerdraad aan elkaar, levensgevaarlijk. Als een fysiek licht gehandicapte zo’n stoel gebruikte, was hij enkele jaren later gegarandeerd zwaar gehandicapt door een eindeloze stroom valpartijen en accidenten.?
GUERRILLA TEGEN HET SYSTEEM
Harambee levert nu regelmatig vrachtladingen allerhande orthopedisch materieel plus nieuwe, maar vooral tweedehands rolstoelen. In een sociale werkplaats in Genk gaan die afdragers uit elkaar. Ofwel in Sofia zelf, waar het NSRC intussen een eigen, klein atelier heeft. Eens goed geassembleerd, zijn ze ginder bestemd voor instellingen, ziekenhuizen of privé-personen. Maar Harambee speelt geen naïeve Sinterklaas. Om zwarthandel tegen te gaan de plaag in het verpauperde Bulgarije, tegenwoordig één van armste twintig landen ter wereld , krijgen de klanten ze niet gratis, wel tegen een minieme huurprijs : omgerekend zeven frank per maand.
Het concept van een uitleendienst was bij het aanvangen van het project, totaal onbekend. Zelfs de Bulgaarse televisie kwam er naar kijken. NSRC-directrice Christina Christova herinnert zich de commotie nog goed. ?Dat was revolutionair : een organisatie die materieel uitleende aan mindervaliden. Gehandicapten werden bij ons nu overigens nog grotendeels weggestopt in instellingen, ver van de bewoonde wereld. Je zag hen niet eens. De overheid weet nog altijd niet hoeveel mindervaliden er zijn. Dat komt ook omdat sommigen zich gewoon niet willen laten erkennen. De wet schrijft voor ongelooflijk, maar waar , dat ze slechts toegang krijgen tot een handvol beroepen voor laaggeschoolden. Bijvoorbeeld enveloppen plakken of zendingen postklaar maken. Dat ze intellectueel evenveel aankunnen als een valide, dat besef dringt nauwelijks door.?
Tot voor drie jaar was de nu 24-jarige Mariane Petrova één van de slachtoffers van dat middeleeuwse systeem. Als puber stond ze boven op een winkelgalerij met een vriendin een sigaret te roken. Haar moeder kwam onverwacht de trappen op en in paniek, onhandig manoeuvrerend om van het verboden rookgerief af te geraken, viel ze over de lage ballustrade, twee verdiepingen naar beneden. Ze raakte verlamd aan beide benen. Petrova werkte desondanks haar middelbaar onderwijs af, plakte een tijdje effectief enveloppen, werd er ?bijna gek? van en wou dan tegen ieders advies in naar de universiteit. Ze was pas op haar eentje gaan wonen en begon koppig als een muilezel vanop haar appartement, vier hoog en met een lift die niet tot de begane grond reikt, een guerrilla tegen het systeem. Eerst tegen de universiteit, die haar op grond van haar handicap de toegang tot om het even welke cursus ontzegde. ?Ik moest naar een medische keuring en die commissie liep niet hoog op met mijn ambities. Ik slaagde dus niet in de tests.?
Mariane vocht de beslissing om haar van de universiteit te weren, aan. Daarmee joeg ze de commissie plus een hele bureaucratie tegen zich in het harnas. ?Het was altijd hetzelfde liedje. Die mensen zeiden vlakaf : Ben je gek, gaan studeren ? Je krijgt toch een toelage van de staat en als je wil, mag je weer enveloppen gaan plakken. Ik wou noch die toelage een aalmoes waar je niet eens van kan leven noch terug naar die stomme enveloppen.? Na ettelijke administratieve veldslagen waar zelfs een minister bij betrokken raakte, mocht Mariane Petrova finaal toch beginnen aan haar avondstudie Master of Business Administration.
TWEE BELBUSSEN IN SOFIA
Volgend probleem : transport. Openbaar vervoer van en naar de universiteit bleek onbestaande. Taxi’s waren te duur en dikwijls weigerden de chauffeurs haar op te halen om één reden : gehandicapt. De universiteit bleek overigens niet uitgerust met een lift en haar avondlessen vonden plaats drie hoog. Petrova leek in een complete patstelling beland. Tot ze van Harambee hoorde en een rolstoel kreeg. Daarmee was tenminste een deel van het probleem opgelost, maar het vervoer van en naar de universiteit bleef even problematisch. Christina Christova en Jaak Geurts trokken zich het lot van de begaafde gehandicapte aan en introduceerden daarop een nieuwe primeur voor Bulgarije : de belbus of aangepast vervoer voor mindervaliden. Nu rijden er twee omgebouwde Ford-minibussen van Harambee in Sofia. Ze brengen onder meer Petrova en enkele andere mindervaliden naar hun avondlessen.
Mariane Petrova werkt intussen haar voorlaatste MBA-jaar af. Voor haar vormde Harambee een godsgeschenk. ?Mobiliteit en transport is voor mensen zoals ik vanzelfsprekend één van de sleutels tot integratie in de maatschappij. Maar probeer dat maar eens te verkopen in een land waar elke gehandicapte beschouwd wordt als een onderontwikkelde.?
Jos Grobben
Dentcho Denev (met assistente) : Alleen aan patiënten hebben we een overschot.
De eerste rolstoelen in de straten van Sofia baarden opzien.
Mariane Petrova : Elke gehandicapte wordt beschouwd als een onderontwikkelde.
