Bij de tweede poging keurde Ierland het Verdrag van Lissabon met ruime meerderheid goed. Europa kan weer verder. Maar het mag deze kans ook niet missen.
‘Wat was de boodschap als we weer nee hadden gestemd’, vroeg de krant The Sunday Independent zich in Dublin af. ‘Dat we het wel zien zitten met de mensen die ons nu besturen? Beschouw het ja tegen het Verdrag van Lissabon daarom als een smeekbede: wil iemand ons alstublieft overnemen? Het maakt niet uit dat het Europa is. Maar verlos ons van deze klungelaars.’
Ierland accepteerde Lissabon bij zijn tweede referendum over het verdrag niet uit grote liefde voor het Europese project of omdat zijn eigen politieke leiders het zo lief vroegen. De ja-stem was veeleer bittere noodzaak en het besef dat het land met handen en voeten aan de Europese Unie is gebonden. Dat werd eind vorig jaar duidelijk, toen het Ierse financiële systeem alleen overleefde dankzij de noodfondsen die door de Europese Centrale Bank ter beschikking werden gesteld. Zonder dat geld was Ierland de weg van IJsland gegaan. Met een werkloosheid van meer dan 12 procent van de actieve bevolking beseffen de Ieren dat het goed is dat ze een Europees huis hebben om te schuilen.
Met die gedachte in het achterhoofd trok het Ierse economische establishment dit keer wel de straat op voor het verdrag. Ze overtuigde daarmee vooral de middenklasse van het belang van hun stem. Het mag niet verbazen dat Lissabon in veel wijken in de hoofdstad Dublin een nog veel grotere meerderheid haalde dan de 67 procent die over het hele land werd opgetekend.
Die gezamenlijke inspanning overstemde dit keer in ieder geval de campagne van het nee-kamp, dat ook dit keer probeerde te overtuigen met soms leugen-achtige verhalen over een verlies aan soevereiniteit. Ierland zou worden verplicht om abortus te legaliseren en om de belastingen te verhogen. Het land zou worden overspoeld door migranten, die Ierse arbeiders het brood uit de mond zouden stoten. Het deed soms denken aan het discours in Frankrijk over de Poolse loodgieter, tijdens de campagne voor het referendum waarbij de Europese grondwet in 2005 werd verworpen.
In Brussel haalde de Europese elite zaterdagnamiddag opgelucht adem. De kans is reëel dat eindelijk het proces kan worden afgerond, dat acht jaar geleden in Laken op gang kwam. De toenmalige Belgische premier Guy Verhofstadt wou zijn voorzitterschap van de Unie toen laten voortleven met een Verklaring van Laken, die het engagement bevatte dat er een echte Europese grondwet zou worden geschreven. Er kwam een Europese Conventie bijeen onder het voorzitterschap van de voormalige Franse president Valéry Giscard d’Estaing – die zich de ambitie aanmat van de vaders van de Verenigde Staten toen ze in 1776 in Philadelphia de Declaration of Independence schreven. De plechtige tekst van een Europese grondwet werd in 2005 door Frankrijk en Nederland bij referendum afgeschoten. Het Verdrag van Lissabon is daar een weinig elegant afkooksel van, dat evenwel nodig is om de Europese instellingen fatsoenlijk te laten werken. Het Verdrag van Nice, dat nu nog van kracht is, is niet op een Unie met 27 lidstaten berekend.
Mister Europe
Het is de bedoeling dat de Unie straks niet alleen een permanente voorzitter krijgt, maar ook een soort minister van Buitenlandse Zaken. Het verdrag geeft het Europees Parlement meer zeggenschap, terwijl het tegelijk het toezicht van de nationale parlementen vergroot op wat er in Brussel gebeurt. Het wordt met dit verdrag ook mogelijk om meer Europese beslissingen bij meerderheid te nemen, zonder dat alle 27 lidstaten hun akkoord moeten betuigen.
Maar het Ierse ja wil niet zeggen dat de buit binnen is. Het is ook nog altijd wachten op de handtekening van de Poolse en de Tsjechische president, Lech Kaczynski en Vaclav Klaus. De Pool beloofde dat hij na het Ierse referendum zou tekenen. De eurosceptische Tsjech wil het been langer stijf houden. De twee kamers van het Tsjechische parlement keurden de tekst goed, maar op aansturen van Klaus legden enkele senatoren de zaak opnieuw voor aan het Grondwettelijk Hof, dat zich al eerder over het verdrag uitsprak.
Klaus speelt met de gedachte om de zaak te rekken, tot de Britse Conservatieven volgend jaar in het Verenigd Koninkrijk aan de macht zijn. Het verdrag werd in Londen al van alle noodzakelijke handtekeningen voorzien. Maar de Conservatieve leider David Cameron beloofde dat hij Lissabon toch bij referendum aan de Britten zou voorleggen, als het tegen die tijd nog niet door alle landen is geratificeerd.
De kans dat het zover komt, wordt klein geacht. De Tsjechische premier Jan Fischer gaat ervan uit zijn president het verdrag toch nog dit jaar ondertekent. Europees commissaris Karel De Gucht liet er in de krant De Standaard geen twijfel over bestaan dat de druk op de Tsjechen nu wordt opgevoerd. Fischer is deze week al in Brussel voor gesprekken met de Commissie.
Maar ook zonder de signatuur van Klaus kwam de speculatie over de namen van kandidaten voor de nieuwe topfuncties, die in het verdrag worden gecreëerd, meteen weer op gang. Voor de prestigieuze baan van permanent voorzitter van de Raad – Mister Europe – circuleert al een tijd de naam van de voormalige Britse premier Tony Blair. Tijdens het weekend gingen ook de Nederlandse eerste minister Jan Peter Balkenende en de voormalige Finse premier Paavo Lipponen over de tongen. Zij hebben het voordeel dat hun land deel uitmaakt van de Europese Muntunie.
Als het Verdrag van Lissabon de eindstreep haalt, wordt het Belgische voorzitterschap in de tweede helft van volgend jaar het eerste dat voluit met de instellingen in hun nieuwe kleedje moet werken. Lissabon is nodig. Maar het is voor de Europese Unie ook een kans die ze niet mag missen. Ze heeft straks geen excuus meer om zich niet krachtig bezig te houden met wat de mensen echt bekommert. En wat David Cameron en de eurosceptische Britten betreft. Eén zaak ziet Londen nog minder zitten dan een verenigd Europa. Een verenigd Europa dat zijn weg gaat, zonder hen.
DOOR HUBERT VAN HUMBEECK
