Eerst werd hij verkozen tot Grootste Belg, en nu ligt pater Damiaan ook in het Vaticaan in het bovenste laatje. Na grondig overleg werd daar beslist om de man heilig te verklaren. De voorwaarden daartoe zijn niet min: wie heilig wil worden, moet niet alleen godsvruchtig door het leven gaan maar ook en vooral twee wonderen verrichten.

In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, zijn wetenschappers erg geïnteresseerd in wonderen. Fenomenen die nog niet helemaal zijn uitgeklaard, daar wil een mens nu eenmaal meer over weten. Dat geldt ook voor het tweede wonder van Jozef De Veuster (het eerste dateert van eind negentiende eeuw): in 2000 genas Audrey Toguchi uit Honolulu van longkanker nadat ze op het eiland Molokai bij het graf van pater Damiaan (1840-1889) was gaan bidden. Herleest u de vorige zin nog eens: u merkt dat van een oorzakelijk verband vooralsnog geen sprake is.

De behandelende arts van de vrouw was onder de indruk van de genezing, want hij had haar net voordien verteld dat er niet veel hoop meer was. Hij publiceerde een uitgebreid artikel in de Hawaii Medical Journal, waarin hij de wetenschappelijke literatuur uitploos op zoek naar andere gevallen van spontane genezing van tumoren, en berekende de kans dat zoiets gebeurt: 1 op de 140.000. Dat is weinig. Zo weinig dat de Kerk van een wonder gewaagt.

De vraag is natuurlijk: is er een verband tussen de uitzonderlijke genezing van deze vrouw en haar gebeden? Er zijn namelijk nogal wat gevallen bekend van mensen die ook zonder bidden spontaan genazen, en er zijn nog veel meer mensen wier gebeden niet werden verhoord. Wat kan dan wel de verklaring zijn voor deze wonderbaarlijke genezing? In de literatuur is van alles te vinden: afweercellen, hormonen, enzymen, gifstoffen, koorts, infecties, trauma’s, operaties, transfusies, vaccins, gentherapie en zelfs het stopzetten van de therapie worden genoemd als mogelijke oorzaak voor het spontaan verdwijnen van kanker. Net als – gaat u er even voor zitten – psychoneurospirituele immunologische factoren.

Veel opties, wat wil zeggen dat de artsen het vaak ook niet goed weten. Dergelijke genezingen zijn nu eenmaal heel zeldzaam, waardoor er weinig gegevens beschikbaar zijn, laat staan dat je kunt gaan experimenteren. De meeste artsen wijzen echter in de richting van het immuunsysteem: een coalitie van afweerstoffen en afweercellen in ons bloed die de kankercellen als kwaadaardig herkennen en onder bepaalde omstandigheden in staat zijn gebleken om die ook te vernietigen, bijvoorbeeld wanneer onze afweer door een infectie extra gestimuleerd wordt en ons lichaam nog niet te sterk verzwakt is.

genetische mechanismen

Mogelijk heeft ook het antibioticum doxycycline een rol gespeeld. De vrouw in kwestie kreeg het toegediend om een ophoping van wondvocht tegen te gaan op de plaats van een eerder weggehaald gezwel. Van het verwante tetracycline is al aangetoond dat het, doordat het twee versmolten genen (Bcr en Abl) uitschakelt, leukemie bij muizen kan onderdrukken (genezen is nog niet gelukt, en er treedt na een tijdje ook resistentie op). De laatste tien jaar is er meer en meer aandacht voor dergelijke genetische mechanismen. Zo speelt het enzym hOGG1 een belangrijke rol in de strijd tegen kanker: het zorgt ervoor dat door bijvoorbeeld straling of tabaksrook beschadigd DNA (dat ervoor zorgt dat cellen zich abnormaal gaan gedragen, bijvoorbeeld door zich heel snel te vermenigvuldigen) wordt weggeknipt en afgebroken. Onderzoek heeft uitgewezen dat dit enzym bij twee derde van de longkankerpatiënten defect is.

Een ander fenomeen waar veel onderzoek naar gebeurt, is antiangiogenese, een term die verwijst naar het proces dat verhindert dat er bloedvaten groeien rondom een tumor, waardoor het gezwel van zuurstof en stoffen die de groei van de kankercellen stimuleren verstoken blijft. Ook hierin spelen bepaalde enzymen (vooral VEGF) een rol die door toedoen van bepaalde genetische mechanismen meer of minder kunnen worden aangemaakt.

Ons lichaam beschikt dus wel degelijk over de nodige middelen om kanker te verslaan, hoewel het daar maar zelden volledig in slaagt. Het kankeronderzoek steunt dan ook grotendeels op het bestuderen van wat ons lichaam zelf onderneemt tegen kanker, waarbij wordt gepoogd die processen te versterken of met behulp van bepaalde therapieën aan te zwengelen.

Is dat dan geen wonder, dat ons lichaam er nu en dan in slaagt op eigen houtje (want het gaat dus wel degelijk om mensen die geen of geen geschikte behandeling kregen) kanker te verslaan? Natuurlijk wel. En wie daar de hand van God in wil zien, doet maar: bidden als je ziek bent kan zeker geen kwaad. Onderzoek naar de invloed van onze mentale toestand op de gezondheid suggereert dat sterk geloven in beterschap en de optimistische gemoedstoestand die daaruit voortvloeit een positieve rol kunnen spelen in het verloop van een aandoening. Maar beweren dat mensen van kanker kunnen genezen door bij een graf te gaan bidden, is onzin. En elke mens die zich niet laat behandelen omdat hij voor zijn genezing op pater Damiaan of een van zijn collega’s rekent, is er één te veel.

DOOR TIM VERNIMMEN