Historicus Lombaerde over Leopold II: ‘Het gaat niet alleen over standbeelden’

Het Jubelpark is één van de bouwwerken die Leopold II liet optrekken met geld afkomstig uit Kongo-Vrijstaat.
Brecht Castel

De invloed van bouwmeester Leopold II is vandaag nog duidelijk zichtbaar in Oostende en Brussel. Megalomane bouwwerken en parken werden betaald met kapitaal uit de bloedige exploitatie van Congo. ‘Toon dat aan de bevolking’, bepleit historicus Piet Lombaerde.

‘Prins Laurent was aanwezig op een lezing, die ik een aantal jaren geleden gaf, over Leopold II en Belgische parken’, vertelt historicus Piet Lombaerde (UAntwerpen) die onderzoek doet naar Leopold II als urbanist. ‘Achteraf had ik een kort gesprek met de prins. Die mens leeft nog in een andere wereld. Een wereld waarin alle koningen van België belangrijk zijn. Over hen mag geen slecht woord worden gezegd. Hij is helemaal niet kritisch op dat vlak.’

Lombaerde verslikte zich deze morgen dus niet in zijn koffie bij het lezen van de uitspraak van Laurent in Sudpresse over zijn oudoom: ‘U moet maar eens zien wat hij allemaal gedaan heeft voor België. En u moet weten dat er veel mensen voor hem werkten. Zij hebben echt misbruiken gepleegd. Het is niet zo dat Leopold II dat allemaal zelf gedaan heeft. Hij is nooit in Congo geweest. Ik zie dus absoluut niet in hoe hij de mensen daar zou laten lijden hebben.’

Het schrikbewind dat Leopold II voerde in zijn Kongo-Vrijstaat (1885-1908) is uitvoerig gedocumenteerd. Maar is er ook een link met zijn verwezenlijkingen in België?

Piet Lombaerde: Absoluut, er is een enorme link tussen het geld dat hij haalde uit zijn persoonlijke kolonie en de gebouwen en parken die hij liet aanleggen in België.

Vanaf 1896 tot zijn dood in 1909 zien we dat de werken die hij liet uitvoeren sterk toenemen qua monumentaliteit. Zijn projecten worden steeds megalomaner. In die jaren stromen ook de grootste inkomens binnen uit zijn Afrikaans privégebied.

Zo werkt hij voor Oostende verschillende enorme projecten uit om van de badplaats de tweede grootste stad van België te maken. Dat kan alleen maar omdat zijn inkomsten uit Congo steeds groeiden.

Die inkomsten waren privékapitaal?

Lombaerde: Dat klopt, maar hij investeerde die in de Belgische publieke ruimte. Zo nam hij initiatief voor de bouw van het Jubelpark, dat via de Tervurenlaan is verbonden met het park van Tervuren.

Zijn initiatieven waren talrijk. In 1900 schonk hij, naar aanleiding van zijn 65e verjaardag, 6.500 hectaren grond aan de Belgische staat. Er was één voorwaarde: op die terreinen moesten openbare parken ontwikkeld worden.

Veel groen in België hebben we dus te danken aan Leopold II?

Lombaerde: Inderdaad. Groenaanleg was essentieel voor de urbanist Leopold II. Hij liet parken aanleggen in Brussel, Laken, Vorst, Sint-Joost-ten-Node, Tervuren, Oostende en Nieuwpoort.

Park van Laken
Park van Laken© Kristof Clerix

Moeten die parken en bouwwerken in het Brusselse en aan de kust opgenomen worden in het debat over de figuur Leopold II?

Lombaerde: Men is nu altijd bezig over die standbeelden van Leopold II, maar men moet consequent zijn. Het is nodig om duidelijk te benadrukken dat de veranderingen die Leopold II doorvoerde in het openbaar domein in België rechtstreeks in verband staan met zijn geld uit Congo. Dit debat gaat niet alleen over standbeelden.

Waar pleit u dan voor?

Lombaerde: Uiteraard moet men de Koninklijke Gaanderijen in Oostende niet afbreken, maar men kan daar toch meer informatie bijgeven. Die zijn gebouwd met 1,3 miljoen goudfrank. Dat enorme bedrag kwam hoofdzakelijk uit Congo. Dat moet duidelijker verteld worden.

De Koninklijke Gaanderijen in Oostende.
De Koninklijke Gaanderijen in Oostende.

Leopold II liet aan die gaanderijen ook een ondergrondse gang bouwen om zijn minnares, barones Vaughan, te bezoeken. Die galerij is er nog. Maak die terug open. Laat toe dat die opnieuw bezichtigd kan worden. Toon al die elementen aan de bevolking en stop met dat te verbergen.

Nu de tijdsgeest verandert, moet de politiek op een adequate manier reageren. Informatieborden op plekken waar de link met Congo zeer duidelijk is zijn een must. Men zou die aspecten ook breder in een tentoonstelling kunnen gieten om ze meer onder de aandacht brengen.

Politici kijken naar koning Filip voor excuses.

Lombaerde: Dat zijn zaken die al lang broeien. Dat zou nu inderdaad moeten gebeuren. Sommige historici zeggen ‘het is beter dat de Belgische regering dat doet’. Daar ben ik het niet mee eens. Die taak ligt bij de koning en de koninklijke familie. Die impact is duizend keer groter dan als een premier dat doet.

En wat doen we met de monumenten? Slopen of ook duiding bij plaatsen?

Lombaerde: Dat is een genuanceerd verhaal. Niet alle standbeelden van Leopold II moeten van mij verdwijnen. Leopold II is niet Hitler of Stalin. Als je die standbeelden weg doet, dan verdwijnt die geschiedenis precies. Dan wordt daar misschien niet meer over gesproken, terwijl we net meer moeten duiden.

Pater Constant De Deken 'Een symbool van witte suprematie en zwarte onderwerping.'
Pater Constant De Deken ‘Een symbool van witte suprematie en zwarte onderwerping.’

Sommige beelden zijn echter heel schokkend voor Congolezen en de zwarte samenleving. Die kunnen beter verdwijnen. Ik denk aan het beeld van een missionaris die zijn knie houdt op een zwarte (het beeld van Constant De Deken in Wilrijk, red.) Ook het beeld van Leopold II in het Jubelpark met een hele reeks knielende Congolezen zou ik weghalen.

Blanke Vlamingen die pleiten om alle beelden weg te halen, moeten opletten. Wij zijn geen zwarten of Congolezen. Ook zij hebben verschillende meningen en die moeten we respecteren. Het is niet alleen onze mening die telt.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content