Jeukend, brandend, mentaal belastend: acne kwelt miljoenen mensen. Crèmes en tabletten kunnen helpen, maar de behandeling is vaak langdurig. Onderzoekers werken nu duchtig aan een vaccin dat meer zekerheid biedt. Worden mensen binnenkort acnevrij?
Sommigen doen acne af als een puur cosmetisch probleem. Maar de aandoening is voor veel mensen een ernstig probleem. Op de huid ontstaan puistjes die ontsteken en rood worden – in het gezicht, op de borst of op de rug. Het jeukt, brandt en trekt, soms weken-, maar vaak jarenlang. Toch zou daar in de nabije toekomstverandering in kunnen komen, zeggen wetenschappers. Zij doen onderzoek naar vaccins tegen acne.
Die injecties moeten voorkomen dat de huid überhaupt ontstoken raakt: het immuunsysteem moet leren bacteriën en irriterende stoffen te herkennen en te vernietigen. ‘Er is momenteel meer vooruitgang in het onderzoek naar acne dan in de afgelopen dertig jaar’, zegt Christos Zouboulis, dermatoloog aan het Städtische Klinikum Dessau.
Beperkt werkzaam: crèmes en tabletten
Tot wel 80 procent van alle mensen ontwikkelt in de loop van hun leven acne. Hormonen en genen beïnvloeden wie er gevoelig voor is: ze bepalen hoeveel talg de huid produceert en of poriën verstopt raken. In die verstopte poriën kunnen bacteriën zich vermenigvuldigen, wat ontstekingen en jeuk veroorzaakt.
Acne begint meestal in de puberteit en kan verwoestende gevolgen hebben voor het zelfbeeld, tot aan depressies toe. Er bestaan wel medicijnen, zoals ontstekingsremmende crèmes of antibiotica tegen de bacteriën in de poriën. De stof isotretinoïne, die de talgproductie vermindert, geldt als bijzonder effectief bij ernstige acne. Maar de behandeling is vaak van lange duur en het middel is niet zonder risico’s. Soms keert de acne zelfs enkele maanden na de therapie terug.
Antibiotica doden weliswaar veel problematische bacteriën, maar kunnen resistentie veroorzaken. De middelen werken dan niet meer.
‘Isotretinoïne is zeer effectief,’ zegt dermatoloog Zouboulis, ‘maar kan door de mogelijke bijwerkingen alleen onder strenge medische controle worden toegepast’. De stof kan de leverfunctie verstoren en depressieve klachten uitlokken of verergeren. Vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven, mogen isotretinoïne absoluut niet nemen: het kan aangeboren afwijkingen en miskramen veroorzaken.
‘Een vaccin tegen acne zou het leven van veel patiënten kunnen veranderen’, zegt Zouboulis. Twee kandidaten gelden als bijzonder veelbelovend.
Klinische studies in de VS en Singapore
Het farmabedrijf Sanofi zoekt voor zijn middel – een mRNA-vaccin – in de Verenigde Staten en Singapore vrijwilligers voor tests op mensen. Volgens het bedrijf zijn de eerste proefpersonen al gevaccineerd. De vaccinatie moet het lichaam stimuleren om antistoffen te vormen tegen bepaalde stammen van de bacterie Cutibacterium acnes, kortweg C. acnes, die ontstekingen veroorzaken.
Het vaccin bevat in de vorm van mRNA de blauwdruk voor specifieke eiwitten van de acnebacteriën. Gevaccineerden produceren deze eiwitten vervolgens in hun eigen lichaam, waardoor hun immuunsysteem ermee in contact komt en er antistoffen tegen vormt. Nestelen acnebacteriën zich daarna op de huid, dan herkent het immuunsysteem ze aan deze eiwitten, waarna het ze bestrijdt en zo een ontsteking voorkomt. Althans, dat is het idee.
Sanofi wil zijn acnevaccin in de Verenigde Staten testen op een 400-tal mensen met matige tot ernstige acne. De vrijwilligers krijgen eerst twee vaccinaties en na een jaar een booster. Voor de studie in Singapore moeten 200 personen met milde acne worden ingeënt. Het bedrijf verwacht de eerste resultaten in 2028. Als die positief zijn, plant Sanofi ook tests bij jongeren.
Goede resultaten in dierproeven
Een andere aanpak komt van kinderarts George Liu van de University van Californië. Hij heeft samen met collega’s een eiwitvaccin tegen acnebacteriën ontwikkeld. Het middel bestaat uit fragmenten van een enzym dat bepaalde stammen van C. acnes produceren.
Niet alle stammen van die bacterie vormen een probleem voor de huid. ‘Slechts enkele stammen produceren een enzym dat de huidbarrière verzwakt en ontstekingen bevordert’, zegt Liu. Als dit enzym met de naam HylA de overhand krijgt, kan acne ontstaan.
Andere varianten van C. acnes zijn juist nuttig — natuurlijke bewoners van de huid die beschermen tegen gevaarlijke kiemen. Zij produceren het enzym HylB, dat ontstekingen afremt en mogelijk acne tegengaat.
Liu wil met zijn vaccin het HylB van de nuttige stammen ontzien en alleen het HylA van de acne-veroorzakende bacteriën blokkeren. Zijn vaccin moet de productie van antistoffen tegen het ontstekingsbevorderende enzym stimuleren.
Gevaccineerde muizen kregen aanzienlijk minder puistjes dan de niet-gevaccineerde.
Tot nu toe heeft Liu de aanpak op tien muizen getest. Hij smeerde hun huid in met een olieachtige substantie om menselijke huid te simuleren en infecteerde ze met acnebacteriën. De gevaccineerde muizen kregen aanzienlijk minder puistjes dan de niet-gevaccineerde.
Het farmabedrijf Amora Biosciences vindt de resultaten zo veelbelovend dat het de rechten op de methode heeft verworven. Liu hoopt dat het bedrijf binnenkort met studies op mensen start om de veiligheid van het vaccin te onderzoeken.
Vaccin op zijn vroegst midden jaren 2030
Dermatoloog Zouboulis verwacht bij Liu’s vaccin milde bijwerkingen zoals droge of geïrriteerde huid. Bij Sanofi’s mRNA-vaccin zouden ongewenste immuunreacties kunnen optreden, zoals een allergische reactie. ‘We moeten niet enthousiast worden voordat we resultaten hebben’, zegt hij.
Er gelden strenge regels voordat vaccins worden toegelaten en breed toegepast. Als het goed gaat in de studies, zou een acnevaccin op zijn vroegst midden jaren 2030 in de VS op de markt kunnen komen, in Europa waarschijnlijk iets later.
Tot die tijd kunnen sommige patiënten hopen op verbetering dankzij een nieuw medicijn. In oktober heeft de Europese Commissie het middel Winlevi goedgekeurd. De crème vermindert de talgproductie en remt ontstekingen.
Volgens studies ziet de huid van veel Winlevi-gebruikers er gezonder uit — weliswaar niet altijd en minder vaak bij ernstige acne, maar vaak genoeg dat artsen de crème mogen voorschrijven aan volwassenen en jongeren vanaf twaalf jaar. Het middel wordt geleidelijk op de Europese markt geïntroduceerd. Wanneer het in België verkrijgbaar zal zijn, is nog onduidelijk.
