‘Chaos in brexit-onderhandelingen? Het breken van regels is onderdeel van Boris Johnsons strategie’

‘Struikelend over de interne tegenstellingen van de uittredingsutopie kwam Boris Johnson vorige week terug op de eerste stap in het Brexitproces’, schrijft Lia van Bekhoven vanuit Londen. Ze staat stil bij de recente ontwikkelingen onder impuls van de Britse regeringsleider.

De meningen over de Britse premier mogen uiteenlopen, maar waar iedereen het over eens is, is dat Johnson zich lang geleden al bevrijdde van de ketenen der waarheid. Johnsons opdrachtgevers in de media rouwden daar niet om. Sterker, zijn eigenschap de echtheid der dingen in kleurrijk proza te omzeilen, ontkennen en belachelijk te maken, werd juist gewaardeerd. In zijn partij werd hij er om geprezen. Door de realiteit van Brexit te negeren, won hij het leiderschap van de Conservatieven en later de verkiezingen.

Get Brexit Done is het ultieme voorbeeld van woorden die door de Britse regeringsleider zijn losgezongen van hun betekenis. Brexit kan niet uitgevoerd worden. Niet tenminste van de ene dag op de ander en zeker niet zonder het VK een poot uit te draaien. Struikelend over de interne tegenstellingen van de uittredingsutopie kwam Johnson vorige week terug op de eerste stap in het Brexitproces. Het in pijn geboren scheidingsverdrag waar hij nog geen jaar geleden enthousiast zijn handtekening onder zette, bleek bij nader inzien van geen kanten te deugen. Die backstop, een nieuwe grens tussen Noord-Ierland en Goot Brittannie, daar kon niemand die geloofde in het koninkrijk van de verenigde Britse eilanden mee leven. De Europese beperkingen op staatssubsidies waren onverteerbaar. Geen sprake van dat deze Brits regeringsleider zich aan die restricties ging houden. Het scheidingsakkoord ging eraan.

Opwinding alom. In Londen liepen oud-ministers te hoop tegen Johnsons oorlogsverklaring. Sommigen legden hun functies neer. Van Brussel tot Washington werd er gejammerd over hoe een democratische rechtsstaat als het VK tekeer kon gaan als een rogue state. Was de Britse eerste minister echt bereid een internationaal verdrag op te blazen? Had hij de kleine lettertjes niet gelezen toen hij vorig jaar zwaaide met een akkoord ‘dat klaar was voor de oven’. Of was hij altijd van plan om, eenmaal zijn voeten onder het bureau in Downing Street, onder de scheidingsregeling uit te komen? Volgens kamerlid Steve Baker was het dat laatste. ‘Downing Street zei destijds dat we het akkoord niet hoefden lezen omdat we het later toch konden veranderen. We moesten er gewoon voor stemmen’.

Noem het wat u wil, maar Brexiteers geloven in de fantasie van absolute soevereiniteit, van verdragen sluiten zonder concessie te doen, van de eigen, Britse gang gaan, van geen verplichtingen of verantwoordelijkheden en zeker niet jegens de Europese ‘koloniale macht’. Als dat betekent dat wetten vertrapt moeten worden en als gevolg daarvan landelijke reputaties vermorzeld, dan moet dat maar. Gooi het maar onder ‘collateral damage‘.

Johnsons goeroe Dominic Cummings opereert volgens het adagium dat politieke stormen zonder veel schade overwaaien. 90% van zaken die Westminster opwinden, laat de doorsnee kiezer koud. Niet alleen dat. Als soevereiniteit in het geding is, hebben ze zelfs het tegengestelde effect. Amerikaanse senatoren kunnen waarschuwen dat Groot Brittannië een handelsovereenkomst met de VS torpedeert als het zich niet houdt aan het uittredingsverdrag met de EU, maar zo’n dreigement sterkt de Brexiteer juist in zijn overtuiging. Vanuit Londen met modder smijten naar internationale afspraken is een teken van kracht, het signaleert dominantie over anderen. ‘Mijn kiezers’, zei een kamerlid van een sterk Leave-district, ‘hebben er alles voor over om los te komen van de EU, behalve misschien de storting van illegaal afval’.

Of het uittredingsakkoord het handelsoverleg wel dan niet overleeft maakt niet uit. Chaos, soms opzettelijk, vaak onbedoeld, is Johnsons handelsmerk. Het breken van regels onderdeel van zijn strategie. Vorig jaar stuurde de premier als een middeleeuwse monarch het parlement naar huis, totdat de opperste rechtbank hem terugfloot. Hij misleidde de Queen, weert niet-bevriende journalisten, voert strijd tegen ambtenarij en BBC en verscheurt mensenrechten regels met illegale uitzettingen. Het Brits lidmaatschap van de Europese Mensenrechten Conventie wankelt.

‘Hij is behoorlijk Trump-achtig in zijn methode’, zegt de Britse oud ambassadeur van de EU Ivan Rogers. ‘Hij was altijd gefascineerd door Trump en diens strategie de andere kant te verrassen en te ontwrichten’. (En nee, Johnson is geen Trump. Er is geen sprake van dat de Britse leider een verkiezingsnederlaag zou aanvechten).

Hoe het Brexitavontuur ook afloopt, de schuld voor de onvermijdelijke malaise zal liggen bij het Evil Empire in Brussel. In Johnsons versie is de EU de club die het VK wil vernederen door onmogelijke eisen te stellen. De Unie wil een economie die al harder geraakt is door covid dan andere Europese landen, met een harde Brexit-breuk op de knieën krijgen.

Bij een No Deal zal Johnson zich in de nationale vlag wikkelen en de dure gevolgen van de Europese exit afschilderen als het uur van de waarheid, het moment van gemeenschappelijke lotsbestemming. En wee degene die durft beweren dat Brexit altijd een mirage was.