‘Vlaamse regering heeft minder geld veil voor cultuur dan ooit tevoren: aan Jambon is geen cultuurflamingant verloren gegaan’

‘De besparingen op cultuur hebben niets met zorgvuldig en spaarzaam bestuur te maken, maar zijn ideologisch gekleurd’, schrijft Staf Pelckmans. ‘De vraag is ook wat regeringspartners CD&V en Open VLD hier eigenlijk van vinden.’

De regering-Jambon geeft niet om cultuur. Ze heeft minder geld veil voor cultuur dan ooit tevoren. En binnen dat gekrompen budget investeert ze liever in haar eigen grote gelijk van het verleden dan in de vrijheid van kunstenaars en socio-culturele basiswerkers. De echte tegenstelling zit echter niet eens in de keuzes die gemaakt worden in de verdeling van middelen binnen het culturele veld, maar hoe cultuur binnen deze begroting helemaal het kneusje is geworden.

Tot begin 2019 leidde ik een groot cultuurhuis in de periferie van Vlaanderen: de Warande in Turnhout. Achtereenvolgens Eric Antonis, Staf Lauwerysen en ikzelf konden 50 jaar lang geduldig, maar rechtlijnig, cultuur en kunsten verbinden met de maatschappelijke actualiteit. Kinderarmoede, racisme, vergrijzing en verkleuring en sociale uitsluiting verbonden we naadloos met avant-garde kunsten, eigen creaties, pop-up projecten en literatuur. Het kader? Een overheid die niet zichzelf maar de kunsten centraal stelde. Een overheid die faciliteerde en zich onthield van inmenging in het inhoudelijke, creatieve proces. Dat was voor ons vaak zoekend, maar meestal ook met feest en vrolijkheid. We ontdekten zo al doende de expliciete kracht van cultuur, namelijk de kunst van het verkennen en verbinden. Om het met Joost Zweegers te zeggen: where did we go wrong?

Het is november 2019 en ik sta als nieuwbakken Vlaams volksvertegenwoordiger midden in het culturele slagveld: over alle spelers in het brede kunsten en socio-culturele veld wordt (gemiddeld) 6 procent bespaard. Die 6 procent komt bovenop het niet-indexeren van hun werkingsmiddelen. En dat komt allemaal bovenop de besparingen van de vorige legislatuur. De reeds krappe cultuurbudgetten worden door Jan Jambon nog ’s met meer dan 12 miljoen euro gekort.

Neem een organisatie als Vormingplus: in 2011 onderging die een eerste besparing en moest ze 25,9 procent inleveren. In 2015 ging daar nog ’s 4,8 procent af. Daarbovenop volgde de kaasschaaf die 7,4 procent dik sneed. Met de nu aangekondigde besparing zal Vormingplus op 10 jaar tijd 44 procent hebben moeten inleveren.

Voor de regering-Jambon zijn kunst, cultuur en sociaal-cultureel werk in de eerste plaats marketingtools. Niet eens om die kunsten zelf te promoten, maar vooral om Vlaanderen in het zonnetje te zetten.

Neem het voorbeeld van de zogenaamde projectenpot voor de kunsten: daar blijft amper 40 procent van over. Bovendien worden de voorwaarden om er gebruik van te kunnen maken drastisch omgegooid: enkel projecten met internationale uitstraling zullen nog in aanmerking komen. Maar zo werkt het natuurlijk niet. Al onze anno 2019 internationaal gewaardeerde artiesten doorliepen een traject waarbij ze eerst onbekend en regionaal waren en werkten met subsidies die ook dat ondersteunden. Met Groen pleiten we binnen het totale kunstenbudget daarom voor méér projectmiddelen en beurzen aan individuele kunstenaars. Zo kunnen innovatieve nieuwe horizonten van de kunsten worden verkend en kickstarten we jonge talenten en of initiatieven.

‘Het geld is op’. Dat is toch wat de N-VA de mensen wil laten geloven. Geloof het niet. Er is geld. Dit gaat om politieke keuzes. Het handvol miljoenen dat nu uit de projectenpot voor cultuur wordt weggesneden, het korten van de subsidies voor sociaal-cultureel werk of die paar honderdduizend euro steun aan onafhankelijke journalistiek die (na amper een jaar werking!) geschrapt worden … Peanuts vergeleken met andere, nieuwe initiatieven uit de begroting van deze Vlaamse regering waarvoor het blijkbaar geen probleem is om de begrotingsriem losser te maken.

Zo is er wel geld om een eigen, Vlaamse Unia op te richten, net zoals er ook per sé een eigen screeningscommissie moskeeën moet komen. Of een eigen ministerie van Justitie, of een nieuw Vlaamsch Museum: daar is allemaal wel geld voor. Stuk voor stuk zijn dat nochtans luxe-investeringen die het Vlaamse staatsbestel alleen maar vergroten. De droom van Jambons Vlaamse natie komt blijkbaar neer op het dubbel creëren wat al bestaat in België en bezuinigen op wat uniek Vlaams is, namelijk onze Vlaamse cultuurmakers.

En als de bekommernis om een correcte besteding van ons belastinggeld zo groot is, dan is er in andere domeinen misschien nog wel wat laaghangend fruit te plukken. Twee jaar geleden bleek dat het Vlaams Agentschap Innovatie en Ondernemen (VLAIO) over een periode van 8 jaar voor 341 miljoen aan subsidies onterecht had uitgekeerd. Daarvan kon uiteindelijk 74 miljoen euro niet meer gerecupereerd worden. Iets zorgvuldiger uitkijken bij het toekennen van dié subsidies zou al meer opbrengen dan het de facto afschaffen van de huidige culturele projectsubsidies.

Daniëlle Vanwesenbeeck, Vlaams parlementslid voor de Open VLD in de vorige legislatuur, gaf nog een ander voorbeeld. Ze berekende in Trends dat van de via de ‘KMO-portefeuille’ uitgekeerde opleidingssubsidies jaarlijks tot 1,5 miljoen euro aan catering wordt gesubsidieerd. Zij vond dat, terecht, ‘niet normaal’. Ik ken een jong theatergezelschap dat ondanks verschillende ‘zeer goed’-quoteringen van de adviescommissie telkens naast projectsubsidies greep. De regisseur gaat tijdens repetitieperiodes zelf aan in de keuken aan de slag en maakt voor 11,67 euro een niet gesubsidieerde pasta pesto voor zijn acteurs, costumière, dramaturg en techniekers. Recept verkrijgbaar op aanvraag.

Laat ons een kat een kat noemen: in het licht van bovenstaande is duidelijk dat de besparingen op cultuur niets met zorgvuldig en spaarzaam bestuur te maken hebben, maar ideologisch gekleurd zijn. Vraag is ook wat regeringspartners CD&V en Open VLD hier eigenlijk van vinden. Open VLD vond het voor 26 mei ‘belangrijk dat er middelen gaan naar innovatie en experiment. (…) We moeten die innovatie, van bij het begin ondersteunen.’ In haar verkiezingsprogramma stelde CD&V nog dat de sector ‘geen nood heeft aan nieuwe regeldrift, zodat ze aan de slag kunnen met het nieuwe beleidskader en zich kunnen focussen op hun kernopdrachten.’ Mooie woorden, maar het staat haaks op de daden van Jambon die in zijn eerste maand al de spelregels in lopende procedures aanpast en kiest voor een complete beleidsomslag.

Staf Pelckmans is Vlaams volksvertegenwoordiger voor Groen.