Opvangcrisis: ‘Nicole de Moor doet zaken die we onder Theo Francken niet voor mogelijk hielden’

België slaagt er niet in alle asielzoekers die zich in Brussel melden op te vangen. Wat houdt staatssecretaris Nicole de Moor tegen? ‘Ze doet zaken die we onder Theo Francken niet voor mogelijk hielden.’

Het waren de dagen waarin Alexander De Croo (Open VLD) als net aangetreden premier van de Vivaldi-regering nog enthousiast de basketbalster Michael Jordan citeerde om het over zijn ministersploeg te hebben. CD&V’er Sammy Mahdi trad op dat moment aan als staatssecretaris voor Asiel en Migratie, en ook hij schuwde in zijn beleidsverklaring in het parlement de grote woorden niet. De jonge dertiger begon met een verwijzing naar Evian, waar voor de Tweede Wereldoorlog door 32 landen zonder veel succes gezocht werd naar opvang voor de Joden in Duitsland. De gruwel die daarop volgde met de Jodenvervolging, zorgde ervoor dat na de oorlog een heel aantal afspraken werden gemaakt en verdragen gesloten, zoals de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens en het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties. ‘Sommigen zijn vergeten waarom die verdragen toen zijn afgesloten’, zo sprak Mahdi de Kamer toe. ‘Bij die verdragen worden nu af en toe vraagtekens geplaatst. Deze regering maakt heel duidelijk dat die vraagtekens er voor ons niet staan. Het verleden mag zich niet herhalen, en wij zullen er ook voor zorgen dat het verleden zich niet herhaalt.’

Alles wat CD&V’ers mij jarenlang hebben verweten, gebeurt nu constant.

Theo Francken (N-VA)

Het was een sneer naar de N-VA, de partij die met Theo Francken de staatssecretaris in de regering-Michel leverde en die met Bart De Wever een voorzitter heeft die in 2015, op het hoogtepunt van de vluchtelingencrisis, in een gastcollege aan de UGent grote vraagtekens plaatste bij de Conventie van Genève. Sinds die vluchtelingencrisis, vooral aangestoken door de burgeroorlog in Syrië, waren de asielcijfers weer gedaald, en toen Mahdi aantrad in 2020 zorgde de coronacrisis er zelfs voor dat de cijfers historisch laag waren. Hij kon bovendien extra investeringen aankondigen voor zijn departement, die ervoor moesten zorgen dat achterstanden bij onder meer Fedasil, dat instaat voor de opvang, tot het verleden zouden behoren.

‘Ik herinner me die begindagen’, vertelt Ellen Desmet, professor aan de UGent, gespecialiseerd in migratiewetgeving en mensenrechten. ‘De beleidsnota die Mahdi presenteerde, schiep hoop. Het was geen radicale breuk met het verleden, maar het internationaal recht werd gerespecteerd en het Migratiepact van de Verenigde Naties waar de regering-Michel over was gevallen, werd duidelijk ondersteund. Dat was een verschil met zijn voorganger. Ik was in die tijd op een internationaal congres waar mijn collega’s gechoqueerd waren door wat ik over Theo Francken vertelde. Denk maar aan zijn pogingen om een dagelijks asielquotum op te leggen, wat uiteindelijk werd vernietigd door de Raad van State.’

Politiek

Politiek

Nicole de Moor reageert op kritiek: ‘Fedasil heeft een klein mirakel verricht’

Dwangsommen

Drie jaar later is er van de hoop waar Desmet het over had niets meer te merken. Nu de herfst is begonnen, staan we voor een derde winter op rij dat de regering-De Croo – eerst met Mahdi en sinds vorig jaar Nicole de Moor als bevoegd staatssecretaris – niet in staat is om in de nodige opvang te voorzien. Sinds het najaar van 2021 slaagt de regering er dus niet in asielzoekers de opvang te bieden die wij hen volgens het Europees recht en de internationale verdragen waar Mahdi naar verwees moeten geven. Het is ook sinds toen dat deze regering in verschillende arbeidsrechtbanken te lande veroordeeld werd tot het betalen van een dwangsom zolang zij er niet in slaagt opvang aan te bieden. Het gaat ondertussen over duizenden uitspraken waar De Moor in principe miljoenen euro’s voor moet betalen. Ze weigert. In juni noemde ze het in Knack ‘niet opportuun’ om die te betalen.

Het is een ongeziene beslissing van haar, die alleen maar passeert omdat geen enkele coalitiepartner in de regering-De Croo er een probleem van maakt. Groen noemt haar weigering ‘onaanvaardbaar’, een woord dat in de Wetstraat minder waard is dan de betekenis doet vermoeden, en bij Vooruit delen ze zelfs volledig de visie van De Moor dat die dwangsommen betalen geen zin heeft. Desmet kijkt er helemaal anders naar. ‘Ondertussen doet De Moor zaken die we onder Francken niet voor mogelijk hielden’, zegt ze. ‘Dit is een heel verontrustende situatie: de uitvoerende macht slaat de beslissingen van de rechterlijke macht in de wind. Wat blijft er dan nog over van de scheiding der machten? Stel u voor dat politici ook in andere domeinen op dezelfde manier uitspraken van rechters beginnen te negeren.’

(Lees verder onder de preview)

Iemand die hier, vast om andere redenen, ook zeer gefrustreerd over is, is Theo Francken. Hij voert nu oppositie tegen partijen die hem tussen 2014 en 2018 zowel van binnen als van buiten de regering-Michel vaak zwaar bekritiseerden. ‘Alles wat CD&V’ers als Nahima Lanjri mij jarenlang in het parlement verweten hebben, gebeurt nu aan de lopende band’, zegt Francken. ‘Ik herinner me nog iedereen die mij lessen dacht te moeten geven over de rechtsstaat. Maar die rechtsstaat is volstrekt onbelangrijk voor Vivaldi. Het schept wel perspectief voor wat een rechtse regering in de toekomst allemaal kan beslissen. Commentaar van de groenen zullen we in ieder geval niet krijgen, want we zullen hen altijd aan hun hypocrisie in deze dagen herinneren.’

De Moor deed er vorige maand nog een schep bovenop door met een instructie te komen die alleenstaande mannen de toegang tot opvang ontzegt en gezinnen met kinderen voorrang geeft. Haar instructie werd ondertussen, zoals ze zelf verwachtte, geschorst door de Raad van State. Die had al van in het begin maar weinig impact, aangezien die voorrangsregels in de feiten al veel langer worden gehanteerd. De Moor lijkt wel een ontradingscampagne te willen bouwen op haar reputatie als politica die zich van rechterlijke uitspraken weinig aantrekt.

Hotelopvang

Ondertussen doet de staatssecretaris natuurlijk ook niet niets. Niemand die we spraken betwijfelt dat ze hard werkt. Het aantal operationele opvangplaatsen evenaart ondertussen het aantal dat Francken tijdens de vluchtelingencrisis van 2015 wist te vinden. Er zijn er zo’n 13.000 extra gecreëerd. Het is duidelijk dat De Moor haar best doet, maar het is ook duidelijk dat er een aantal oplossingen zijn waar ze niet van wil weten. Om de meest voor de hand liggende te noemen: net als haar voorganger verzet ze zich tegen hotelopvang. Groen vraagt in de regering ook al langer om een verplicht spreidingsplan voor gemeenten, waardoor elke gemeente een – soms heel klein – aantal vluchtelingen extra zou moeten opnemen. Ook dat is duidelijk een rode lijn voor De Moor. ‘Onder Francken zagen we nooit zo’n opvangcrisis als we de afgelopen twee jaar zien’, oordeelt Joost Depotter van Vluchtelingennetwerk Vlaanderen. ‘Het onvermogen van De Moor is politiek. Zo’n spreidingsplan is onderdeel van een crisismechanisme dat zij bewust niet in werking wil zetten. Ze creëert het beeld dat het aantal asielzoekers echt niet behapbaar is, terwijl andere landen die ook een stijging in die aantallen zien helemaal niet zulke problemen hebben als wij. Die constante crisissfeer zorgt voor een vergiftigd klimaat rond dit thema. De Moor spreidt het bedje voor extreemrechts: dát zal haar erfenis zijn.’

Leo Lucassen, Nederlands migratiehistoricus en directeur van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, kijkt met een afstandje naar de Belgische situatie, maar hij komt tot een soortgelijke conclusie. ‘De asielcijfers schommelen al zo’n veertig jaar’, zegt hij. ‘We weten dat al heel lang. Dit jaar lijken er zich zelfs iets minder asielzoekers te melden in België dan vorig jaar, dus er is geen sprake van een ramp die almaar erger wordt. Wie gelooft trouwens dat de landen die vorig jaar nog veel meer Oekraïners hebben opgevangen voor een levensgroot probleem komen te staan als er zich drieduizend asielzoekers melden? Experts raadden politici wel al heel lang aan om in een buffercapaciteit te voorzien: zorg dat er voldoende opvangplaatsen zijn zodat dure noodopvang niet nodig is. Helaas bestaat het idee onder politici nog altijd dat zo’n goed georganiseerd opvangnetwerk voor een aanzuigeffect zorgt. Zij denken dat zo’n crisismodus mensen afschrikt om naar hier te komen, terwijl daar geen enkel wetenschappelijk bewijs voor bestaat. De verantwoordelijkheid van die politici is heel groot.’

Ik zie helaas vooral continuïteit met het beleid van Theo Francken.

Vicepremier Petra De Sutter (Groen)

400 dagen

Als het over buffercapaciteit gaat, wordt er soms nog altijd gewezen naar Francken. Hij bouwde, weliswaar op verzoek van de voltallige regering-Michel, de capaciteit die was opgetuigd tijdens de vluchtelingencrisis snel weer af. Het is als politicus gemakkelijker om een asielcentrum te sluiten dan er eentje te openen. De Moor vindt bij nog maar heel weinig burgemeesters gehoor in haar zoektocht naar nieuwe locaties voor opvangcentra. ‘Het is ook crazy’, zegt Francken nu. ‘Er kunnen hier zo veel mensen zich melden als ze willen voor asiel, wij zijn verplicht hen allemaal op te vangen. Er is geen enkele bovengrens ingevoerd in het asielrecht, terwijl het draagvlak compleet weg is. We moeten controle krijgen over de instroom met aantallen asielzoekers die wij zelf kunnen bepalen. De burgemeesters van CD&V breekt het angstzweet uit als ze zien dat ze telefoon krijgen van De Moor. Deze chaos is ook echt niet waar de CD&V-kiezer voor gekozen heeft.’

België heeft als land maar weinig grip op de instroom van asielzoekers, maar ook aan de uitstroomzijde zijn er problemen die de crisis vergroten. Marc Bossuyt, van 1987 tot 1997 hoofd van het Commissariaat-generaal van de Vluchtelingen en de Staatlozen en auteur van Tussen demagogie en hypocrisie, wijst op de achterstand die is ontstaan bij het commissariaat-generaal. Asielzoekers moeten weer te lang wachten vooraleer hun dossier wordt behandeld. Het is ook na zo’n beslissing dat ze verdwijnen uit het opvangnetwerk van Fedasil. ‘Eigenlijk is het onder Maggie De Block (Open VLD) vanaf midden 2019 weer mis beginnen te lopen’, vertelt Bossuyt. ‘Onder Mahdi is de achterstand echt problematisch geworden, en sinds 2021 is die dramatisch. Ik begon te roepen en te schreeuwen als ik met zo’n achterstand te maken kreeg. De regering werd daar boos van, maar ze konden niet zeggen dat ik hen er niet attent op maakte. Dit keer is er iemand duidelijk niet snel genoeg wakker geschoten: er had al een hele tijd geleden meer personeel moeten worden gezocht om die dossiers sneller te behandelen.’

(Lees verder onder de preview)

Die kritiek krijgt De Moor ook in het parlement, zelfs binnen haar eigen meerderheid. Ben Segers, die voor Vooruit migratie opvolgt, ziet daarin zelfs de kern van het probleem. ‘De opvangplaatsen die er zijn, moeten voldoende zijn. Alleen duurt de procedure voor mensen in de opvang meer dan 400 dagen. Halveer dat, en er is maar de helft van het aantal opvangplaatsen van nu nodig. De Moor had begin dit jaar beloofd dat er voor september en oktober over 3800 personen per maand een beslissing zou vallen. Het was mij toen al een raadsel hoe ze haar eigen ambitie zou waarmaken, en het zijn er ook elke maand 1000 minder. De cijfers zijn verbeterd, maar er zijn grotere hervormingen nodig waar ook niet altijd meer geld of personeel voor nodig is. Daar wordt vandaag te weinig werk van gemaakt.’

Extreemrechts

De Moor weet dat de aanpak van migratie en vluchtelingen het best op het Europese niveau wordt uitgestippeld. Eerder dit jaar was de staatssecretaris enthousiast over de deal die Mark Rutte, Giorgia Meloni en Ursula von der Leyen in Tunesië sloten. ‘Ik vind het ook leuker zakendoen met Noorwegen dan met sommige regimes aan de overkant van de Middellandse Zee’, schreef De Moor er nogal laconiek over in De Standaard, toen al gebleken was dat de Tunesische autoriteiten migranten de dood hadden ingejaagd. Het is ook duidelijk dat informele deals als deze – geen enkel parlement kreeg er iets over te zeggen – niets meer met asielbeleid te maken hebben, maar enkel met het tegenhouden van vluchtelingen. ‘Natuurlijk moet er samengewerkt worden met derde landen’, zegt Desmet over het akkoord. ‘Maar hier ligt de focus wel volledig op het versterken van de grenzen en tegenhouden van migranten, alsof ervan uit wordt gegaan dat al die mensen geen recht hebben op asiel. Tunesië wordt ook niet opgeroepen om echt werk te maken van een eigen asielsysteem: het wordt vooral gevraagd om alle mensen in onze plaats terug te sturen.’

Staatssecretaris De Moor loopt zich ondertussen warm om volgend voorjaar, als België het voorzitterschap van de Europese Unie bekleedt, een Europese migratiedeal af te kloppen. Ze heeft daar al veel meer tijd en energie in geïnvesteerd dan haar voorgangers, en in juni raakten de lidstaten het alvast eens over een aantal krachtlijnen. Voor een definitief akkoord zou het kunnen dat De Moor in de regering-De Croo Groen op haar pad vindt. Voor die partij ligt het asieldossier uiterst gevoelig, en het zijn in de eerste plaats de zaken die ze al aan de onderhandelingstafel heeft kunnen tegenhouden die de partij sterken in haar geloof dat ze haar plaats heeft in deze regering. Het gaat dan over woonstbetredingen, het opsluiten van gezinnen met kinderen en de verstrenging van gezinshereniging, waar de Nederlandse regering recent over viel. Verder is er weinig liefde verloren tussen Groen en de staatssecretaris. ‘Ik ken Nicole de Moor als een vrouw met empathie, maar ze moet werken binnen het kader dat haar door haar partij is opgelegd’, oordeelt vicepremier Petra De Sutter. ‘CD&V kiest ervoor om het narratief van extreemrechts over migratie te proberen kopiëren. Ik zie helaas vooral continuïteit met het beleid van Theo Francken. De aantallen asielzoekers die zich hier vandaag melden, zijn nog altijd verwaarloosbaar klein in verhouding met de hele bevolking. En laten we wel wezen: voor ons blijft de opvang van asielzoekers, ook alleenstaande mannen, een fundamenteel recht.’

Wil Groen straks ook deze Europese deal aan de Belgische regeringstafel tegenhouden? ‘Wij zullen ons akkoord niet geven over zaken waarmee we het niet eens zijn’, zegt De Sutter. ‘In de plannen die nu op tafel liggen, wordt er een bedrag op elke asielzoeker geplakt dat lidstaten kunnen afkopen om minder mensen te hoeven opvangen. Dat vinden wij verschrikkelijk. Het zou goed kunnen dat De Moor straks moet onderhandelen over een deal waarover België zich als lidstaat zal onthouden. Ze zal dat misschien wat ambetant vinden, maar dat is al eerder gebeurd. De staatssecretaris zal met ons rekening moeten houden.’