‘Het is geen schande dat Annelies Verlinden blijft zitten’

De ene ‘zoekt geen excuses’, de andere wil geen ‘vaandelvlucht’ plegen. Toen minister Vincent Van Quickenborne (Open VLD) vrijdagavond ontslag nam, niet vanwege een fout die hijzelf had gemaakt maar wegens een fatale vergissing van een ambtenaar, was hij geëmotioneerd. Omdat het Tunesische verzoek om uitlevering van Abdessalem Lassoued in een kast bij het Brusselse parket was blijven liggen werd de man nooit opgespoord en kon hij uiteindelijk in Brussel twee Zweedse voetbalsupporters vermoorden. Persoonlijk was de minister van Justitie op geen enkele manier verantwoordelijk, maar de werking van de parketten valt wel onder zijn bevoegdheid.

Van Quickenborne krijgt van politieke tegenstanders, zeker in zijn eigen partij, al eens kritiek: hij is een tafelspringer, zo klinkt het dan, of een opportunist. Voorstanders noemen hem gewoon ‘handig’. In alle geval was het wel deze tafelspringer die dit weekend van alle kanten lof kreeg. Omdat de overlever in dit geval níét koste wat het kost zijn vel wilde redden. De minister nam ‘zijn politieke verantwoordelijkheid’ en stapte op.

De minister van Binnenlandse Zaken koos een andere weg. In een lang en ongemakkelijk interview met Het Laatste Nieuws moest Annelies Verlinden (CD&V) maandagochtend erkennen dat ook bij de politie – die onder haar bevoegdheid valt – niet alles perfect was gelopen. Ondanks eerdere berichten dat het adres van Lassoued niet bekend was, bleek dit weekend dat er in 2021 toch contact met de politie was geweest, voor een domiciliecontrole.

Minister Verlinden moet nu met doortastend beleid bewijzen dat ze het verdient om aan te blijven.

Het is niet uitgesloten dat er deze week nog lijken uit de kast vallen. Maar Verlinden komt voorlopig weg met de vaststelling dat ze niet ziet waar de politie ‘vergeten heeft om stappen te zetten’. Dat een man die illegaal in ons land verblijft niet wordt opgepakt bij een domiciliecontrole, dat gebeurt wel vaker. Hij kon maar voor 24 uur opgesloten worden, en zou daarna wellicht gewoon weer vrijgelaten worden.

En dus blijft Verlinden zitten. Dat is niet de moedigste keuze, maar het is ook geen schande. Ten eerste zijn er inderdaad bij de politie geen stommiteiten aan het licht gekomen die even erg zijn als de fout bij het Brusselse parket. Ten tweede zou het best wel eens kunnen dat Verlinden het snelst de hervormingen kan doorvoeren die zich na de aanslag opdringen. De minister heeft zich drie jaar ingewerkt en zou nu snel moeten kunnen schakelen. Dat is wat ze bedoelt als ze zegt dat ze ‘geen vaandelvlucht’ wil plegen. Het was een van de redenen waarom Jan Jambon (N-VA, Binnenlandse Zaken) en Koen Geens (CD&V, Justitie) na de aanslagen in 2016 niet hoefden op te stappen – en terecht. Ten derde is het politiek niet aantrekkelijk om als tweede in de rij te moeten vertrekken. Je geeft je job vrijwillig op, maar als tweede krijg je niet de volle bonus van de rechtschapenheid. Dat is een bonus die Van Quickenborne wel kan cashen.

Een ministerieel ontslag zonder directe persoonlijke verantwoordelijkheid heeft een belangrijke symboolfunctie. Het is een eigentijdse vorm van magisch denken, maar het werkt: het is een ritueel om daarna verder te kunnen. De Franse antropoloog René Girard wijst erop dat van oudsher de rust na een catastrofe wordt hersteld door een zondebok op te offeren. Het vertrek van Van Quickenborne past perfect in dat plaatje. Doordat hij ook nog eens zélf de beslissing nam, krijgt zijn ontslag extra glans.

Girard zegt dat de zondebok de allure van een heilige krijgt. Heiligheid, dat is voor Van Quickenborne echt wel te hoog gegrepen. Maar dat zijn imago is opgepoetst, dat is zeker. Naast een rituele zuivering voor de gemeenschap is zijn ontslag ook een teken dat hij zich niet krampachtig aan de macht vastklampt. Dat heeft niets meer te maken met magisch denken, maar alles met ons – zeer pragmatische – geloof dat in een democratie een goed rotatiesysteem allerhande misbruiken tegengaat.

Het heeft er alle schijn van dat Van Quickenborne zeer snel en zonder al te veel ruggespraak de beslissing heeft genomen om te vertrekken. Daarmee was de bok al geofferd, en had het ritueel al plaatsgevonden. Of dat voldoende zal zijn om het diffuse, levensgrote ongenoegen over de politiek weg te nemen, is zeer twijfelachtig. Minister Verlinden moet nu met doortastend beleid bewijzen dat ze het verdient om aan te blijven. Dat wordt niet makkelijk. Maar misschien helpt de druk wel om de winkel op orde te brengen.