‘Boeren gebruiken geweld omdat ze weten dat de politici er bang voor zijn’

Boerenbetogingen zijn een zeer aparte vorm van sociaal protest. Er is geen eengemaakt, duidelijk eisenplatform, en geweld wordt niet geschuwd. Toch hebben de boeren veel krediet bij de publieke opinie, en niet het minst bij de politiek.

Op de websites van de Boerenbond en het Algemeen Boeren Syndicaat (ABS) is er grote steun voor de acties van de boeren in het hele land. Voorzitters Lode Ceyssens en Hendrik Vandamme zijn aanwezig op het terrein. Daarnaast duiken her en der nieuwe organisaties op. Het is een teken aan de wand dat de klassieke belangenbehartigers er niet meer in slagen alle woede te kanaliseren – en zo grijpt bijvoorbeeld BoerBurgerBelangen (BBB) zijn kans. Ook ‘Boerenbond-CD&V’ers’ zoals Bart Dochy hebben geen monopolie meer: Els Ampe (ex-Open VLD) rekruteert volop in de pool van de BBB om voldoende verkozenen te vinden voor de lijsten van haar nieuwe partij ‘Voor U’ .

Natuurlijk doet ook het Vlaams Belang met verdubbelde ijver mee. En zelfs dat heeft nu al last van nieuwe kapers op de kust. VB-parlementslid én ‘boerenvriend’ Stefaan Sintobin sprong haast uit zijn vel toen hij volgende tweet verzond: ‘Politici die nog nooit iets betekend hebben voor de landbouwers, leden van zijn partij die nog nooit in de Commissie Landbouw van het Vlaams Parlement aanwezig waren, gaan nu tussen de protesterende boeren staan. Ga u schamen, Raoul Hedebouw!’

Yves Segers, hoogleraar rurale geschiedenis aan de KU Leuven en coördinator van het Centrum voor Agrarische Geschiedenis (CAG), herkent enkele patronen. ‘Dit protest is duidelijk niet alleen het werk van één centrale organisatie. Het ontstond bottom-up: meerdere organisaties sprongen op de kar, om het zo maar uit te drukken, uit steeds groter ongenoegen. Wat we vandaag zien, is een combinatie van georganiseerd verzet en spontane acties.’

‘Les Tracteurs de la Colère’

Dat is niet nieuw. Eigenlijk gebeurt het al sinds de Europese Economische Gemeenschap – nu Europese Unie – een eigen landbouwbeleid uitwerkte, waarbij regels van bovenaf werden opgelegd.

Klassieke belangenbehartigers zoals de Boerenbond zaten toen al mee aan de Europese tafels, en probeerden te bemiddelen en schipperen tussen de Europese instanties, de nationale regering en de eigen achterban. Zo werd natuurlijk duidelijk dat ze ook geen echte ‘vakbond’ van de boeren waren. Dus kwam er ruimte voor meer militante concurrenten.

Yves Segers: ‘Zo ontstond in 1962 het Algemene Boeren Syndicaat (ABS), gemeenzaam “de Drietand” genoemd, naar de dreigende riek van de boze boer. In Nederland richtte Hendrik “Boer” Koekoek zelfs een heuse Boerenpartij op. Frankrijk werd eind jaren vijftig al geconfronteerd met potige acties van les Tracteurs de la Colère.’

Maar ook die nieuwe organisaties evolueerden mee, en traden toe tot ‘de structuren’. Segers: ‘Sinds 1999 maakt ook het ABS formeel deel uit van het officiële landbouwoverleg. Vandaag weet de hele sector dat er iemand van ABS-signatuur werkt op het kabinet van Zuhal Demir (N-VA), de Vlaamse minister van Omgeving. Waardoor opnieuw andere groepen en woordvoerders de kans grijpen om voluit “tegen te zijn”, want opnieuw hebben de klassieke organisaties de band verloren met de deel van de achterban. De vraag is natuurlijk: wie stuurt hen aan?’

Nieuw bondgenootschap

Segers verwijst naar het boek Gesloten wegens stikstof van de Nederlander Jan Douwe van der Ploeg, emeritus hoogleraar aan de landbouwuniversiteit van Wageningen. Daarin betoogt de auteur dat de stikstofcrisis niet zomaar in de schoenen van de boeren geschoven kan worden. Het is volgens hem het resultaat van het Europese beleid dat de prijs van zijn eigen falen doorschuift naar de landbouwers.

Dat wordt in ruime kring aangevoeld als onrechtvaardig, en als gevolg daarvan tekent er zich een nieuw, eigenaardig bondgenootschap af, waarbij boze boeren schouder aan schouder staan met populistische en extreemrechtse partijen. ‘Op termijn kan dat bedreigend zijn voor de democratie zelf’, schreef Douwe van der Ploeg.

Op de achtergrond speelt ook de agro-industrie een rol. Die heeft veel te winnen bij een model waarbij landbouwers hun extreem kleine marges kunnen compenseren door grote volumes te produceren en de consument zich kan blijven verheugen op lage prijzen. Dat model heeft decennia lang gewerkt, maar loopt op zijn laatste benen nu ook de eisen van het natuur- en milieubeleid mee in de weegschaal liggen.

Eén actiemiddel: extreem geweld

‘Zonder in complottheorieën te vervallen: de woede blijft echt niet beperkt tot de landbouwers alleen’, zegt Yves Segers. ‘Onderschat de invloed niet van al die organisaties die al dan niet “spontaan” solidair zijn. Zelfs de jachtverenigingen hebben voorgesteld om met hun jeeps de wegen mee te blokkeren. Het roept bij mij een déjà vu op van de betogingen in het begin van deze eeuw tegen de groene landbouwminister Vera Dua. Op spandoeken werd ze een “groene hoer” genoemd. Het sentiment was toen hetzelfde als nu: het moet gedaan zijn dat stedelingen die in het weekend komen genieten van het platteland tijdens de week aan “boeren” dicteren wat ze moeten en niet mogen doen.’

Blijkbaar hebben boerenorganisaties sinds de beruchte uit de hand gelopen Europese boerenbetoging van 1971 maar één actiemiddel om het publiek – en vooral de politiek – wakker te schudden: extreem gewelddadig optreden, imponeren en afschrikken. ‘Brussel brandt’: het is haast de signatuur van de boze boer.

‘Sommigen geven inderdaad de indruk dat geweld hun legacy is’, zegt Segers. ‘Tja, als vroeger de mijnwerkers betoogden, ging het er ook hard aan toe. Maar er zijn geen mijnwerkers meer. De boeren blijven over. Ze kennen hun kracht en die gebruiken ze ook. Duizenden imposante tractoren die samen optrekken en blokkeren wat ze willen: daar kan geen politieblokkade tegen op.’

‘Dat ligt anders bij de meeste andere massabetogingen van vandaag. Die zijn allemaal veel softer – denk aan de witte woede of de klimaatjongeren. Tegen hen treedt de politie vaak veel beslister op dan tegen landbouwers. Tractoren als “de tanks van het platteland”: die intimidatie werkt inderdaad. Boeren gebruiken geweld omdat ze weten dat de politici er bang voor zijn. (lachje) Vroeger gebruikten de vertegenwoordigers van de boerenorganisaties dat dreigement zelfs letterlijk aan de onderhandelingstafels met de regering als ze vonden dat ze onvoldoende gevolgd werden: “Dit weekend zullen we nog gewoon betogen. Maar als het moet, staan we er volgende week met onze tractoren.” Dat maakte altijd indruk.’

De nieuwe frontlijn

Merkwaardig is dat iedereen eigenlijk al erg lang weet dat de grote evoluties zo goed als onvermijdelijk zijn: de veestapel moet kleiner, we moeten naar een landbouw met minder stikstof. Daarover zal uiteindelijk een akkoord moeten worden gevonden, een hopelijk zo breed mogelijk gedragen compromis.

Al is zelfs dat vandaag niet meer zeker, en dat verklaart de ongewoon bitse acties: ook in de landbouwsector werkt het oude overlegmodel niet meer zoals vroeger. Er zijn immers andere partijen bijgekomen die de uitkomst mee bepalen: de natuurverenigingen, en last but not least rechtbanken zoals de Raad van State en het Grondwettelijk Hof. Zij toetsen de afspraken af, en als het compromis te ver afwijkt van de Europese regelgeving wordt het akkoord terug naar af gestuurd.

Yves Segers: ‘Sommige actiegroepen hebben dat bijzonder goed gezien. Die nieuwe stemmen vallen niet meer te negeren. Dryade, bijvoorbeeld, richt zich consequent tot de rechtbank – en niet tot de politiek – om de natuur te beschermen.’

Daar ligt de nieuwe frontlijn. Op de betogingen sprak een voorman van het Boerenforum even duidelijke als dreigende taal: ‘Elke vraag over milieu of dierenwelzijn is een vraag te veel.’

Plots lijkt het erop dat een politiek compromis afsluiten – het leek het voorbije jaar haast onbegonnen werk – soms nog haalbaarder lijkt dan een nieuwe maatschappelijke consensus.