‘War on drugs? ‘Narco Files’ zouden beleidsmakers moeten aanzetten om het over een andere boeg te gooien’

‘Nog méér inzetten op repressie zal geen soelaas  bieden. Het is tijd voor een andere strategie’, schrijven criminologen Steven Debbaut en Tom Decorte van Smart on Drugs na het lezen van het dossier Narco Files.

Het dossier “Narco Files” van Knack en De Tijd schenkt ons een gedetailleerde inkijk in hoe de cocaïnetrafiek vanuit Zuid-Amerika naar Europa verloopt en met name ook over de rol die de Antwerpse haven daarin speelt.

U zult er onder meer lezen hoe “piloten en vliegtuigstewards helpen bij transporten, hoe geldstromen amper te traceren vallen (cf. via het gebruik van cash geld en cryptomunten), hoe cocaïne in ‘dragermateriaal’ (zoals fruitsap en steenkool) opduikt zodat het met het blote oog niet waar te nemen valt, hoe cocaïnewasserijen nu ook in Europa opdagen, hoe de reguliere economie dekmantels voorziet voor de onderwereld, hoe ambtenaren en douaniers omgekocht worden om mee te werken, en hoe de politie mee vervat zit in het web van afrekeningen door tips te krijgen van bendes die een eitje te pellen hebben met anderen”.  

De mate van gedetailleerdheid van dit dossier geeft een unieke inkijk, maar voor onderzoekers beslagen in het drugfenomeen zijn de grote tendensen in dit dossier een bevestiging van wat we al decennia weten: de georganiseerde misdaad die samenhangt met de drughandel kent een zeer hoge mate van flexibiliteit, resistentie en creativiteit. Ook de Europese politie vergelijkt het systeem met het mythologisch monster Hydra: een veelkoppig watermonster dat twee nieuwe koppen genereert voor elke kop die afgehakt wordt. Noemenswaardig om hierbij te vermelden is de realiteit dat het de overheid zelf is die het monster tot leven wekte door de keuze om bepaalde producten de illegaliteit in te duwen (cf. de alcoholindustrie is louter vredig omdat ze legaal is).

(Lees verder onder de preview.)

Na operatie Sky-ECC – het grootschalig onderzoek naar drugcriminaliteit waarbij een crimineel communicatienetwerk blootgelegd werd – rees de vraag of de drugsmaffia nu effectief knock-out geslagen werd. Toen al gaven criminologen aan dat een hoerastemming niet meteen aan de orde is:  de politiediensten mogen terecht voor deze prestatie worden geprezen, maar het bleef enkel een kwestie van tijd vooraleer de georganiseerde drugcriminaliteit zich herstelde. Als de markt structureel verstoord zou zijn geworden, dan zou er schaarste van cocaïne zijn opgetreden. De prijs ervan zou gestegen zijn, of de gemiddelde zuiverheid zou minstens gedaald zijn. Want hoe minder cocaïne in België en Europa binnenkomt, hoe meer er versneden wordt om aan de vraag te voldoen. Maar dat is allemaal niet gebeurd.

En als georganiseerde criminelen  nerveus worden omdat hun dagelijkse trafiek wordt bemoeilijkt, dan gebeuren er doorgaans drie dingen: 1) de criminelen gaan wedijveren met elkaar om hun marktaandeel te behouden of te vergroten (en dat vertaalt zich vaak in allerlei vormen van geweld); 2) ze zoeken binnen of buiten hun eigen organisatie zondebokken voor verloren gegane ladingen en  sanctioneren of intimideren (alweer méér geweld); en 3) desnoods gaan ze op zoek naar alternatieve smokkelroutes waar ze minder weerstand ondervinden. Kortom, stel nu even (puur hypothetisch) dat de haven van Antwerpen voor de maffiosi totaal onaantrekkelijk kan worden gemaakt? Dan komt de cocaïne gegarandeerd via andere kanalen naar België en Europa. Het probleem in Antwerpen aangepakt, maar we staan geen stap verder in de strijd tegen cocaïne(bendes).

(Lees verder onder de preview.)

Wat leert ons dit alles? Dat het hoog tijd is voor een andere strategie. Dat méér inzetten op repressie nu eenmaal geen soelaas kan bieden. Het zou beleidsmakers moeten aanzetten om het over een andere boeg te gooien en hun blik te richten naar de vele uitgewerkte alternatieven die klaarliggen om uitgerold te worden.

Al die alternatieve strategieën vertrekken vanuit een andere benadering: het gezondheidsperspectief. De legalisering en dus regulering van cannabis werd uitgerold of staat in de steigers in onder meer Canada, tientallen staten in de VS, Duitsland, Uruguay, Mexico, Malta, Luxemburg, Nederland en Zuid-Afrika. De (juridische of de facto) decriminalisering van persoonlijk druggebruik (van alle drugs) is in voege in onder meer Portugal, Tsjechië, Duitsland, Mexico, Chili, en Colombia. En wat met cocaïne? Ook daarvoor liggen de verschillende scenario’s inzake regulering al op tafel. In Colombia ligt een wetsvoorstel om cocaïne te legaliseren voor, en de Colombiaanse president Gustavo Petro beschouwt de war on drugs als een totale mislukking. Voor de productie en distributie van cocaïne voor medicinale cocaïnetoepassingen bestaat al een volledig wettelijk kader.

Hoewel regulering van drugs vaak voorgesteld wordt als een ‘liberalisering’ of een ‘afzwakken’ van de wetgeving, is het de facto het tegenovergestelde: het gaat erom de handel in drugs onder een wettelijk kader te brengen, zodat men strikte controles kan toepassen. Strikte controle kan men onmogelijk toepassen onder een algeheel verbod. Regulering maakt het mogelijk dat de overheid kan controleren welke producten kunnen worden verkocht, op welke wijze (bv. via een non-profit model, via apothekers, op voorschrift, etc.), wie toegang tot ze krijgt, en waar ze mogen worden verkocht.

Wat op het eerste zicht een contra-intuïtief gegeven lijkt, is dus helemaal niet ondenkbaar. En wat meer is, het rijtje gezaghebbende instanties dat achter deze andere koers staat, wordt almaar langer. Het Vlaamse expertisecentrum voor Alcohol- en andere Drugproblemen (VAD) pleit voor legalisering/regulering van cannabis en veel meer aandacht voor preventie, hulpverlening en harm reduction in plaats van voor repressie. De andere koepelorganisaties in het land pleiten voor hetzelfde. Belangrijke internationale instanties zoals de Wereldgezondheidsorganisatie en de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten (VN) roepen op om de focus op een repressieve benadering te verlaten, en in te zetten op een beleid gebaseerd op mensenrechten en volksgezondheid.

De drugsproblemen in onze samenleving zijn duidelijk niet onder controle, zo leert ons ook het dossier “Narco Files”. Het veelkoppige monster van de criminele en illegale drugshandel illustreert de urgentie van een volwassen debat over het failliet van de war on drugs en concrete alternatieve strategieën. Meer van hetzelfde recept, zal alleen maar meer monster(s) opleveren.

Steven Debbaut (VUB) en Tom Decorte (UGent) zijn beiden lid van de vzw SMART on Drugs.