Europese leiders ondertekenen Verklaring van Rome

Precies zestig jaar na de ondertekening van de verdragen van Rome hebben de Europese leiders in de Italiaanse hoofdstad de Verklaring van Rome aangenomen.

Precies zestig jaar na de ondertekening van de verdragen van Rome hebben de Europese leiders in de Italiaanse hoofdstad de Verklaring van Rome aangenomen. In het document zetten ze de verwezenlijkingen van de Europese samenwerking in de verf en blikken ze vooruit op de toekomst van de EU. De eenheid van de Europese Unie wordt in de verf gezet, maar er wordt ook ruimte gelaten aan een Europa met verschillende snelheden.

Tot donderdagavond nog dreigden de Griekse premier Alexis Tsipras en zijn Poolse collega Beata Szydlo ermee de Verklaring niet te ondertekenen. Dat deden ze zaterdag toch.

In de statige zaal van de Horatii en de Curiatii in de Capitolijnse Musea, dezelfde plek waar op 25 maart 1957 de stichtingsverdragen van de EEG en Euratom werden ondertekend, veinsde een grijnzende Szydlo wel even dat ze twijfelde of ze wel zou tekenen. De Verklaring is door 27 staatshoofden en regeringsleiders ondertekend. Wegens de Brexit reisde de Britse premier Theresa May niet naar Rome af. De verklaring wordt dan ook gezien als de doorstart van een Europese Unie met 27 lidstaten.

Een nieuw start maken, doe je echter niet zonder terug te blikken. “Wij hebben een unieke Unie tot stand gebracht met gemeenschappelijke instellingen en sterke waarden, een gemeenschap van vrede, vrijheid, democratie, mensenrechten en rechtsstatelijkheid, een belangrijke economische mogendheid met een ongeëvenaard niveau van sociale bescherming en welvaart”, leest de tekst. De EEG en Euratom zijn in zestig jaar tijd uitgegroeid tot een EU waarin “honderden miljoenen mensen (…) genieten (van) de voordelen van het samenleven”, maar de Europese leiders zijn niet blind voor de problemen waarmee ze te maken hebben. “Regionale conflicten, terrorisme, toenemende migratiedruk, protectionisme en sociale en economische ongelijkheden. Wij zijn vastbesloten de uitdagingen van een snel veranderende wereld samen aan te pakken en onze burgers zowel veiligheid als nieuwe mogelijkheden te bieden.”

Daarom nemen ze zich voor de EU “sterker en veerkrachtiger” te maken. Ze benadrukken de eenheid van de EU – voor de individuele landen is op het wereldtoneel slechts “een bijrol” weggelegd – maar zetten de deur open voor een Europa waarin kleinere groepen landen vlot moeten kunnen samenwerken als een consensus onder de 27 niet mogelijk is. Het is de cruciale zin van de tekst: “Wij zullen samen optreden, zo nodig met verschillende snelheden en intensiteit, en ons in dezelfde richting begeven als in het verleden”. De klemtoon op het feit dat de EU “onverdeeld en ondeelbaar” is, moet vooral bij de Oost-Europese landen de vrees wegnemen dat er tweederangslidstaten zouden ontstaan.

Volgens premier Michel kan de Verklaring van Rome wel degelijk voor een nieuw elan zorgen. “Ik ben niet naïef. Ik weet dat er op dit moment veel moeilijkheden zijn in Europa. Armoede is een realiteit. Jongeren die moeilijk een job vinden, is een realiteit. Maar het is zeker een moment om gemotiveerd te zijn, om positief en voluntaristisch te zijn.”

De tekst schetst het kader voor het Europese beleid van de komende tien jaar. De Unie moet “veilig en zeker, welvarend, concurrerend, duurzaam en sociaal verantwoord (zijn) en over de bereidheid en het vermogen (beschikken) om in de wereld een sleutelrol te vervullen en de globalisering vorm te geven”, luidt het.

Tijdens de ceremonie riep Europese Raadsvoorzitter Donald Tusk zijn collega’s op nu te bewijzen dat ze de leiders van Europa zijn en dat ze de erfenis van de founding fathers van de EU recht aandoen.

Rome even hoofdstad van de Europese Unie

Rome is zaterdag even de hoofdstad van de Europese Unie. Onder een staalblauwe hemel zijn de staatshoofden en regeringsleiders er samengekomen om stil te staan bij de ondertekening van de verdragen van Rome, dag op dag zestig jaar geleden.

De setting had slechter gekund. In het Palazzo dei Conservatori van de Capitolijnse Musea, in dezelfde zaal waar op 25 maart 1957 de stichtingsverdragen van de EEG en Euratom werden getekend, komen de leiders van Europa samen voor een korte ceremonie. De Italiaanse premier Paolo Gentiloni, Europees Parlementsvoorzitter Antonio Tajani, de Maltese premier Joseph Muscat, die tot eind juni de EU-ministerraden voorzit, Europees president Donald Tusk en Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker namen er het woord.

Van de 28 staatshoofden en regeringsleiders is enkel de Britse premier Theresa May niet aanwezig. Zij wil tegen 2019 de EU verlaten.

Eurosceptisch Italië

De Europese staatshoofden en regeringsleiders vieren de zestigste verjaardag van het verdrag van Rome in een stad waar een eurosceptische beweging momenteel de scepter zwaait. Een illustratieve paradox, want Italië stelt zich steeds meer vragen bij zijn relatie met de Europese Unie. Niet dat een ‘Italexit’ een concreet risico vormt, maar kritiek op het keurslijf van de eurozone vindt steeds meer gehoor in een land waar de financiële en economische crisis er zwaar heeft ingehakt.

Het laatste onderzoek van het instituut Ipsos wees uit dat het vertrouwen van de Italianen in de Europese instellingen met 38 procent een historisch dieptepunt heeft bereikt. Tien jaar geleden genoten de instellingen nog het vertrouwen van bijna 70 procent van de inwoners van de Laars. Dat vertaalt zich ook in politieke voorkeuren. Zo zou de Vijfsterrenbeweging van populist Beppe Grillo, die onvermoeibaar voor een referendum over de euro pleit, volgens peilingen 30 procent van de stemmen kunnen halen en de eerste partij van het land kunnen worden bij de volgende verkiezingen.

Maar er is niet enkel de Vijfsterrenbeweging. Na de centrumlinkse Democratische Partij van premier Paolo Gentiloni en diens voorganger Matteo Renzi zouden de eurofoben van de Liga Nord bij de volgende verkiezingen, die allicht eind dit jaar of begin volgend jaar plaatsvinden, de derde partij van het land kunnen worden. Partijvoorzitter Matteo Salvini dicht alle problemen van Italië toe aan Europa en migratie. “Na de Brexit en de overwinning van Trump is het binnen enkele maanden onze beurt. Onze aanwezigheid in de EU heeft enkel zin indien alle verdragen herschreven worden, van het eerste tot het laatste.”

De feitelijke coalitie tussen de Vijfsterrenbeweging en de Liga Nord was de drijvende kracht achter de “neen”-campagne naar aanleiding van het referendum over de grondwet, dat Renzi in december zijn job als premier kostte. Beide partijen steken ook de andere politieke partijen er toe aan om een eurokritisch discours te ontwikkelen. Zo praat ook Forza Italia-boegbeeld en oud-premier Silvio Berlusconi opnieuw over “minder Europa” en de invoering van “een tweede munt” naast de euro.

Ook de overtuigde Europeaan Matteo Renzi vaarde als premier al geregeld uit naar een door Brussel gedicteerd besparingsbeleid en het gebrek aan solidariteit van de andere lidstaten bij de aanpak van de vluchtelingencrisis. In tegenstelling tot andere criticasters ziet Renzi echter geen alternatief in een ontmanteling van de Europese integratie. Integendeel, de Florentijn bepleit de rechtstreekse verkiezing van de voorzitter van de Europese Commissie “om de macht aan de burgers te geven en niet aan de ambtenaren”.

Italië is ook niet in grote doen. Het land dreigt opnieuw aan te lopen tegen een Europese inbreukprocedure omwille van zijn torenhoge staatsschuld en hoger dan afgesproken begrotingstekort. De economische groei bedraagt nog geen 1 procent, de werkloosheidsgraad stagneert op bijna 12 procent en de problemen bij de banken zijn niet van de baan. De regering bepleit in Rome meer ademruimte, andere partners in de eurozone aanzien de matige Italiaanse prestaties eerder als een bewijs dat het sociaaleconomische landschap er nog steeds onvoldoende hervormd is.

Naast de financieel-economische problemen vormt het migratievraagstuk de belangrijkste splijtzwam in de relaties tussen Europa en Italië. Italië is vragende partij voor een herziening van de Dublinregels, die stellen dat asielzoekers hun aanvraag in principe moeten doen in het land van aankomst in de Europese Unie.

Sinds de sluiting van de Balkanroute heeft de vluchtelingenroute van Libië naar Italië weer aan belang gewonnen. Het land verwacht dit jaar liefst 250.000 nieuwe aankomsten. “Ik wil dat Europa meer doet, vooral op het vlak van middelen”, zo onderstreepte Gentiloni aan de vooravond van de festiviteiten naar aanleiding van de verjaardag van het verdrag van Rome. De premier breekt een lans voor een “sociaal Europa” dat inzet op economische groei en investeringen. “We moeten opnieuw in beweging komen, want een Europa dat stilstaat is een Europa dat achteruitgaat.”