‘Directe democratie: town meetings en town halls als aanvulling van het Belgische participatie-arsenaal’

‘In Europa klinkt de roep om meer burgerparticipatie sinds de jaren 2010 steeds luider, met opmerkelijke resultaten’, schrijft Daniel Hilligsman van de Vrijdaggroep. Hij ziet kansen in het systeem van town meetings en town halls zoals dat bestaat in de VS.

De wekelijkse “town meetings” in Stars Hollow (het fictieve decor van de Amerikaanse serie Gilmore Girls) zijn geweldig. De burgemeester van het stadje, Taylor Doose, maakt van die gemeentelijke vergaderingen in de plaatselijke schuur gebruik om met meestal groteske argumenten stemmen te ronselen.

Het voorbeeld is anekdotisch maar de context is interessant. Stars Hollow is immers geïnspireerd door een stadje dat wel degelijk bestaat, Washington Depot in Connecticut, waar minstens tweemaal per jaar town meetings worden gehouden om de inwoners over bepaalde beslissingen te laten stemmen. In maart 2022 stonden de oprichting van een fonds voor betaalbaar wonen, de aankoop van vastgoed en de opslag van vaccinatiebenodigdheden voor COVID-19 op de agenda.

Town meetings en town hall meetings, die vooral in de Amerikaanse regio New England courant zijn, volgen variabele regels en gebruiken. In de staat Connecticut organiseren de gemeenten town meetings waarin de burgers kunnen stemmen over voorstellen die vooraf in een formele agenda gepubliceerd zijn.

Een town hall meeting (of town hall) daarentegene is louter een bijeenkomst van burgers en lokale of nationale politici. Ze nemen er geen beslissingen maar discussiëren over belangrijke onderwerpen of nieuwe wetsvoorstellen.

In Europa klinkt de roep om meer burgerparticipatie sinds de jaren 2010 steeds luider, met opmerkelijke resultaten. In België brengt de “Bürgerdialog” (burgerdialoog), die in februari 2019 door de Duitstalige Gemeenschap werd ingevoerd, met succes willekeurig gekozen burgers samen. Het initiatief heeft de aandacht getrokken van de internationale pers, tot en met The New York Times en The Economist. Dichter bij ons krijgt het ook belangstelling van de Vrijdaggroep.

Ons democratische landschap kent geen town meeting en town halls, wat niet belet dat hun potentieel voor participatie en burgermobilisatie aandacht verdient.

Op een zeer kleinschalig niveau zouden gemeentelijke vergaderingen het bestaande participatie-arsenaal kunnen aanvullen. Ze zouden de burgers in staat stellen om heel concrete projecten voor te stellen waarmee ze zich in hun wijk of dorp gemakkelijk kunnen identificeren. Op die manier zouden ze op het lokale niveau bijdragen tot het gemeenschapsgevoel.

In eerste instantie hangt het houden van een vergadering alleen af van de publieke en politieke wil: burgers zijn vrij om zich te organiseren, hun eigen structuren en regels te ontwerpen en op relevante projectoproepen te antwoorden. Daarna staat het de gemeenten vrij om deze initiatieven te steunen, de nodige middelen vrij te maken en de voorstellen van de burgers uit te voeren. In een verder ontwikkeld model kan de gemeente de vergadering formeel opnemen in haar interne democratische processen. De vergadering kan zelfs door middel van decreten in het kader van de gemeentelijke bevoegdheden een reëel initiatiefrecht krijgen. De burgers kunnen dan, net als in het Amerikaanse model, rechtstreeks bijdragen aan het beleid van hun gemeente.

Town halls, die voor iedereen openstaan (burgers en vertegenwoordigers van alle machtsniveaus en alle partijen), zijn eveneens interessant. Ze zouden onze complexe institutionele structuren een meer concreet en tastbaar gelaat geven. Deze kritische fora, gedecentraliseerd in de kieskringen, zouden de kiezers rechtstreekser en vaker in contact brengen met de verkozenen. De burgers zouden de lopende projecten leren kennen, beter op de hoogte zijn van de respectieve verantwoordelijkheden, en de mandatarissen met hun vragen kunnen confronteren. Met een efficiënte coördinatie op het niveau van de plaatselijke overheid of het maatschappelijke middenveld, zal het succes van de town halls ook afhangen van de moed en de goede wil van de politici. Later zou een meer systematisch (inter)parlementair project tot een algemenere implementatie van het concept kunnen leiden, op het niveau van een gewest of van het hele land.

De twee formules, town meetings en town halls, hebben elk hun eigen finaliteit en kunnen zoals in Connecticut succesvol naast elkaar bestaan. In beide gevallen kunnen de huidige denkoefeningen over de instellingen een sleutelmoment zijn om de eerste proefprojecten te starten. Sinds de lancering door de federale regering van het platform “een land voor de toekomst”, in april 2022, is participatie immers aan de orde van de dag. Zowel op het nationale als op het lokale niveau ligt hier een kans voor het grijpen.

Daniel Hilligsmann is lid van de Vrijdaggroep en kabinetschef van de minister-president van de Duitstalige Gemeenschap.