2009 was een jaar vol financieel-economische rampspoed. ‘Nu staan we voor de grote uitdaging om onze welvaart en sociale zekerheid overeind te houden’, zegt Luc Bertrand, topman van Ackermans & van Haaren. ‘Maar ik merk meer en meer een gebrek aan wil om de mouwen op te stropen.’

Xe beseffen het nog onvoldoende’, zegt Bertrand. ‘Onze welvaart staat langs alle kanten onder druk.’ Bertrand is geen Bekende Ondernemer, discretie is zijn handelsmerk. ‘We moeten bescheiden blijven,’ zegt hij steeds, ‘zeer bescheiden.’ Bertrand praat dan ook niet vaak in het publiek. Als hij dat doet, worden in financiële, economische en politieke kringen de oren gespitst want de topman van de beursgenoteerde holding Ackermans & van Haaren heeft dan steeds iets te zeggen.

Ackermans & van Haaren participeert in uiteenlopende ondernemingen, zoals baggerbedrijf DEME, bouwgroep Van Laere, vastgoedgroep Extensa, de Franse restaurantketen Flo, Bank Delen en Bank J. van Breda. Vorig jaar werd voor het eerst in India geïnvesteerd, in een cementfabriek. Ackermans & van Haaren had ook geld belegd in Fortis en KBC voor de kredietcrisis uitbrak. Zo heeft Bertrand een bevoorrecht zicht op wat er beweegt of juist vastgeroest zit in onze economie.

‘Vandaag wil niemand nog een eurocent in België investeren’, weet Bertrand. ‘Amerika was tot voor kort de grootste investeerder in ons land, maar ze investeren niets meer bij ons. Dat is dramatisch, want het vormt de basis van onze toekomst. We moeten ons de vraag stellen: waarom investeren ze niet meer en wat gaan we daaraan doen?’

Bertrand is niet helemaal wanhopig: ‘Er zit nog altijd veel uitmuntend talent in België. We zijn ook nog steeds geografisch bijzonder goed gelegen. Maar we zijn een klein, complex en verdeeld landje. We spelen vaak onze talenten tegen elkaar uit, zodat we uiteindelijk aan het kortste eind trekken. En het voordeel van onze ligging komt steeds meer in de verdrukking omdat we onze mobiliteitsproblemen niet opgelost krijgen. Dat hoeft misschien geen drama te zijn als de economie goed draait, maar met de huidige crisis kunnen we ons dat allemaal niet veroorloven.’

Hebt u al ooit zo’n diepe financieel-economische crisis meegemaakt als in 2009?

luc bertrand: Ik heb nog nooit zo’n erg jaar meegemaakt, maar de laatste vier maanden van 2008 waren nog erger, met het faillissement van zakenbank Lehman Brothers en de Belgische overheid die Fortis en Dexia te hulp moest snellen.

Waarom is deze crisis zo erg?

bertrand: In de periode 1950-1980 groeide het gemiddelde salaris van de Amerikaan van 20.000 naar 50.000 dollar. Van 1980 tot 2008 steeg dat nauwelijks, van 50.000 naar 60.000 dollar. En wat gebeurde er ondertussen met bijvoorbeeld de prijs van het vastgoed? Tussen 1950 en 1980 evolueerde die op een normale manier met de salarissen mee en in de periode 1980-2008 bleef die aan hetzelfde ritme klimmen – vanaf begin 1990 stegen de vastgoedprijzen zelfs exponentieel. De Amerikanen leenden massaal om huizen te kunnen kopen en om te consumeren in het algemeen. Zo ontstond een zeer groot onevenwicht tussen wat de Amerikanen echt verdienden en wat ze uitgaven. Vroeg of laat moest dat in een crisis uitmonden.

De Belgische banken werden hard getroffen. Hoe kijkt u daar een jaar later naar? Hebben onze banken te veel risico genomen en zich laten meeslepen door het Amerikaanse verhaal?

bertrand: Duidelijk. Belgen sparen veel en de bankiers hebben gezocht waar ze met dat geld steeds meer rendement konden halen. Ze vonden dat op de Amerikaanse markt. Onze bankiers hebben net als zovele anderen geïnvesteerd in de herverpakte hypotheekleningen, waarvan ze dachten dat het zeer veilige beleggingen waren. De banken steunden hun investeringsbeslissing op de analyses van ratingbureaus en dat was een grote fout. De banken hebben hun eigen huiswerk niet gemaakt. En plots bleek dat Amerikaans papier toch niet zo veilig en moesten er grote verliezen worden geboekt. Net op dat moment was onze grootste Belgische bank bezig met een enorm overnameproject.

Fortis wilde toen ABN Amro overnemen. Een beetje te ambitieus?

bertrand: Meer dan dat. Ik ben de laatste om op iemand te schieten als hij als entrepreneur een risico neemt, maar de overname van ABN Amro was te groot voor Fortis.

Fortis werd genationaliseerd en doorverkocht aan het Franse BNP Paribas. Die Belgische activiteiten, zo heeft BNP Paribas net verklaard, zullen binnenkort 1,7 miljard euro winst halen. Plots blijkt Fortis terug een winstmachine?

bertrand: Een half jaar na de overname al zo’n winst voorzien, vind ik extreem. Dat is alleen maar mogelijk omdat BNP Paribas zich met tientallen miljarden euro’s kapitaal achter Fortis heeft geschaard en opnieuw vertrouwen heeft gecreëerd. Ik kan je zeggen dat Ackermans & van Haaren daar met zijn beperkt vermogen niet in zou slagen. Jammer genoeg.

Heeft de Belgische overheid Fortis dan niet te vlug verkocht?

bertrand: Ik kan begrijpen dat de overheid Fortis in oktober 2008 onmiddellijk wilde doorverkopen, want er heerste overal grote onzekerheid. De verkoop is toen omwille van juridische geschillen niet doorgegaan en je kunt je inderdaad afvragen of de overheid de uiteindelijke verkoop van Fortis in april 2009 niet beter had uitgesteld. Onze overheid heeft beslist de rede te volgen en niet de emotie. Misschien terecht.

Heeft België Fortis tegen een te lage prijs verkocht?

bertrand: De vraag is: wie anders dan BNP Paribas wilde Fortis kopen? In ieder geval was de koop een fantastische zaak voor BNP Paribas.

En wij speelden onze grootste bank kwijt?

bertrand: Thuis zeggen we: eigen schuld, dikke bult. Het is onze eigen fout en zeker niet die van BNP Paribas. Ik vind het zeer pijnlijk dat Fortis verdwenen is. Ik treur daarover.

Ook bij Dexia werd de Franse invloed groter?

bertrand: En terecht. We hebben fouten gemaakt door te snel en te veel te willen en daarvoor moeten we nu boeten. Bovendien hebben de Fransen meer middelen dan wij.

Frankrijk voerde tijdens de crisis een zeer bewuste strategie. Als het een opportuniteit zag, sloeg het toe, bijvoorbeeld bij Fortis en Dexia. Wij konden ondertussen alleen maar onze wonden likken?

bertrand: Ja, maar vindt u niet dat een goed geleid land zo’n economische strategie moet hebben? Ik heb veel bewondering voor hoe dat in Frankrijk gegaan is: tijdens de crisis hingen elke avond de zeven grootbanken met elkaar aan de telefoon om te overleggen en de overheid bood hun de nodige bescherming. Daar zijn wij in België blijkbaar niet toe in staat.

Hoe erg is het voor de Belgische economie als een grootbank in buitenlandse handen terechtkomt?

bertrand: Dat zal afhangen van wat de Fransen gaan doen. Gaan ze het Belgische talent in hun organisatie laten doorgroeien? En tot op welk niveau? Ik weet het niet, maar in drie van onze grote financiële instellingen werd ondertussen wel een Fransman voorzitter van de raad van bestuur of ceo. Als de Belgen geen parcours kunnen afleggen tot aan de top van die instellingen, worden we opnieuw gekoloniseerd. En dat is niet goed.

Een strategische sector als de energievoorziening zit ook al bij het Franse GDF Suez.

bertrand: Juist, maar een aantal Belgen, met mijnheer Albert Frère, heeft daar grote invloed. België heeft in ruil voor de verkoop van Fortis 10,5 procent verworven in BNP Paribas. Daarmee zijn we daar een van de grootste aandeelhouders. De vraag is: gaat de Belgische staat bij BNP Paribas dezelfde invloed kunnen uitoefenen als mijnheer Frère bij GDF Suez? De toekomst zal dat uitwijzen.

Belgische banken als KBC en Dexia moeten nu van Europa afbouwen omdat ze staatssteun nodig hadden. Opnieuw een klap?

bertrand: Ja, maar ze staan er nog. Ze zijn wat geld kwijt en hebben tijd verspeeld. Hun momentum is weg. Maar ze hebben een bijzonder goede cultuur, zeer sterke mensen en een enorme wil om terug te komen. En ze zullen terugkomen.

De bonussen die de banken uitkeren, krijgen nog steeds veel kritiek. De Britse premier Gordon Brown en de Franse president Nicolas Sarkozy willen die bonussen zwaar belasten. Terecht?

bertrand: Dat is erg populistisch. De politici hebben het nooit over de bonussen van voetbalspelers of tennissers. Het is populair om op een bankier te schieten. Tegelijkertijd moet iedereen beseffen dat er bij gebrek aan resultaat geen reden is voor hoge bonussen. Bij Ackermans & van Haaren stijgen de bonussen met de winst, maar als die daalt, zakken de bonussen bijna evenredig.

Bij al onze grootbanken zijn de topbankiers het afgelopen jaar moeten opstappen. Vaak streken ze een hoge opzegvergoeding op. Ongepast in deze crisistijd?

bertrand: Bij Ackermans & van Haaren krijgt de ceo hoogstens één jaarsalaris als gouden handdruk. Ik vind het onethisch dat een bankier opstapt met een veelvoud van zijn jaarsalaris als opzegvergoeding, terwijl zijn bank op de knieën zit. Toch moeten we opletten. Soms hebben die mensen wel twintig jaar of langer zeer goed werk voor die bank geleverd. Bovendien vormen die opstapvergoedingen een algemeen probleem in onze samenleving. Als er in een bedrijf mensen moeten afvloeien, krijgen die soms ook enkele jaren loon uitbetaald. Zo zit ons systeem nu eenmaal in elkaar en de bankiers maken daar deel van uit. Ik vind dat we vraagtekens moeten plaatsen bij de opzegvergoedingen van álle werknemers.

Sommige politici willen van de crisis gebruik maken om meer invloed uit te oefenen op wat banken doen en laten.

bertrand: Ik ben niet voor overheidsinmenging in bedrijven. Als de overheid geld in een bank heeft gestoken, begrijp ik dat, want dan is ze aandeelhouder. Maar ze moet zich niet mengen in wat niet van haar is.

Politici opperen dat ze de banken en het hele financiële systeem hebben moeten redden en dat ze nu dus recht van spreken hebben, en dus mogen ingrijpen.

bertrand: De staat is inderdaad financieel bijgesprongen – en maar goed ook, anders waren de gevolgen niet te overzien. Maar de staat heeft geen geld, hij ontleent. De overheid heeft de banken gered met ons geld. Met het geld van de burger. En de bankiers zullen dat geld met interest en commissies terugbetalen. De staat verdient aan de bancaire crisis!

Nu de banken gered zijn, moet de overheid zich zo snel mogelijk terugtrekken uit de economie?

bertrand: We kennen toch talloze voorbeelden van staten die de economie naar hun hand hebben willen zetten? De inwoners van die landen waren even intelligent als wij, maar kennen wel allemaal minder welvaart. Willen we dat? Neen, toch? Een overheid moet tussenkomen voor het algemeen belang, niet in de reële economie. Dat werkt niet.

Anderen stellen dat de huidige crisis juist het falen van de vrijemarkteconomie aantoont.

bertrand: Maar op hetzelfde moment dat deze crisis woedt, beginnen twee miljard mensen voor het eerst hun plaats te vinden in die vrijemarkteconomie. Landen als India, China en Brazilië kennen bijna 10 procent groei. Die mensen krijgen meer welvaart. Daar kun je als mens toch niets tegen hebben? We moeten met deze crisis wel de fouten in onze kapitalistische economie herstellen. Joseph Schumpeter schreef het meer dan 60 jaar geleden al: de destructieve kracht van het kapitalisme is op lange termijn ook een zeer creatieve kracht. De ongelooflijke vernietiging die we om de zoveel jaren meemaken, leidt telkens tot iets nieuws. En dat zal nu niet anders zijn.

Die destructie gaat vandaag wel erg ver. Lange tijd gingen alleen bedrijven failliet, vorig jaar ook grootbanken en nu zelfs bijna landen, zoals IJsland, Dubai en wie weet Griekenland.

bertrand: IJsland is klein en heeft er al lang spijt van dat het geen deel uitmaakt van de Europese Unie en de eurozone. Dubai wordt bijgesprongen door de andere Arabische landen. En Griekenland kan onder de grote paraplu van de EU en de euro schuilen nu het stormt. Dat neemt niet weg dat Griekenland voor pijnlijke ingrepen staat, net zoals België dertig jaar geleden.

Vlaanderen heeft ondertussen met Vlaanderen In Actie lang nagedacht over hoe het binnen Europa wil uitgroeien tot een topregio en iedereen heeft daarbij de mond vol over innovatie.

bertrand: De luide roep om innovatie laat uitschijnen dat alle zegen uit die hoek zal komen, maar dan neem je toch je dromen voor werkelijkheid. Ik vind het echt fantastisch wat er bijvoorbeeld in de biotechnologie gebeurt en de manier waarop dat wordt gesteund. Dat zal honderden, misschien zelfs duizenden jobs creëren, maar geen tienduizenden, laat staan de honderdduizenden die we nodig hebben. En het zal hoe dan ook nog jaren duren. Ondertussen laten we belangrijke kansen liggen.

Bijvoorbeeld?

bertrand: Vlaanderen wil de logistieke draaischijf van West-Europa zijn. En we hebben met Antwerpen een wereldhaven en een van de grootste petrochemische havennijverheden ter wereld. Vergeet niet dat 30 tot 40 procent van het Vlaamse bbp in de Antwerpse regio zit. Maar er zijn dagen dat alle auto’s van Breda tot de andere kant van Brussel en Gent volledig stilstaan. De mobiliteitsproblemen rond Antwerpen moeten absoluut worden opgelost. Dat is cruciaal voor de creatie van welvaart in het hele land. Als dan 40.000 mensen, met steun van sommige politici, na 3,5 miljard euro aan investeringen tegen de Lange Wapper stemmen en zo een oplossing van onze mobiliteitsproblemen tegenhouden, is dat catastrofaal voor onze economische ontwikkeling.

U was toch ook niet gelukkig over de manier waarop de besluitvorming rond de Oosterweelverbinding gelopen is?

bertrand: Inderdaad en ik heb dat ook snel luidop gezegd. De manier waarop de Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel (BAM) de ontsluiting van Antwerpen heeft aangepakt, is zeker geen voorbeeld van deugdelijk bestuur. Maar uiteindelijk heeft de BAM onder Karel Vinck een goed project op tafel gelegd. En we kunnen vandaag beslissen dat we die Lange Wapper niet willen, maar dan neem je wel meteen een beslissing over de toekomst van Vlaanderen en België.

De bal ligt nu in het kamp van de Vlaamse regering, die de eindbeslissing moet nemen.

bertrand: Als Vlaanderen zich echt wil profileren als logistieke draaischijf zal de Vlaamse regering samen met de BAM oplossingen moeten bedenken voor de punctuele problemen die er inderdaad met de Oosterweelverbinding zijn, zoals de aansluiting aan het Sportpaleis. Of ze moeten met een nieuw voorstel komen, dat ons vlug van het verkeersinfarct verlost. Ik ben geen specialist op dat vlak, mijn enige bezorgdheid is: we moeten vooruit. Anders zet dat onze toekomst op de helling.

We zijn nu al op de sukkel: onze overheidsfinanciën staan weer in het rood en de vergrijzing kost handenvol geld dat er niet is.

bertrand: Het is eenvoudig: de federale staat zit op droog zaad. Er is geen consensus over wat de federale staat moet doen en waar de regionale overheden voor verantwoordelijk zijn. We zijn het ook niet eens over hoe dit alles gefinancierd moet worden. En zolang daarover geen akkoord is, werkt het Belgische model niet. Zonder staatshervorming krijgen we die overheidsfinanciën niet op orde. En iedereen weet dat.

Maar als die staatshervorming morgen een feit zou zijn, moeten er nog ingrijpende beslissingen vallen?

bertrand: Absoluut, iedereen zal niet zijn steentje maar zijn steen moeten bijdragen om de uitdagingen waar we voor staan te beantwoorden. En het zal iedereen pijn doen. We zullen bijvoorbeeld allemaal wat harder moeten werken. Ik weet wel dat veel mensen vandaag al hard werken, maar we hebben geen keuze. Ik begrijp ook dat vele mensen in de huidige crisis ontredderd zijn, maar nu ijveren voor bijvoorbeeld een 32-urenweek is totaal verkeerd. Zoiets heeft maar één gevolg: het schrikt potentiële investeerders af. Er zijn hier veel intelligente, goed opgeleide, multiculturele landgenoten, maar ik zie ook zoveel mensen die geen ambitie meer hebben. Ik merk meer en meer een gebrek aan wil om de mouwen op te stropen. Ik weet ook niet of onze gezagsdragers ons aansporen om ertegenaan te gaan. Ze zeggen van wel, maar is dat ook zo?

Ondertussen sneuvelen de jobs al bij bosjes.

bertrand: Inderdaad, en dat de meeste mensen de crisis niet echt voelen heeft te maken met ons unieke sociale vangnet, dat vandaag goed werkt. Bovendien hebben we een uitstekende en betaalbare gezondheidszorg. Daarop mogen we dus heel trots zijn, maar we moeten die sociale zekerheid wel in stand kunnen houden. En dat kan alleen maar als het kapitalistische vrijemarktsysteem goed werkt en resultaten oplevert. Dat is de grote uitdaging waar we met zijn allen voor staan.

DOOR EWALD PIRONET / foto’s dimitri van zeebroeck

‘Opzegvergoedingen vormen een algemeen probleem in onze samenleving. Ik vind dat we vraagtekens moeten plaatsen bij de opzegvergoedingen van álle werknemers.’