Dat is galerij, fade, krans.

Bedenkingen bij een cultureel prestigeproject van de stad Gent

De Oost-Vlaamse provinciehoofdplaats gaat prat op haar vier trotse torens. De meest Gentse van haar dichters schreef: “Gent, kop en hart, ge zijt een schoone stad,/van uwe torens nog niet eens gesproken”. En Minne voegde er gauw op sarcastische toon aan toe: “maar dat is galerij, façade, krans”. Wie kan ‘meneer Risjaar’ ongelijk geven? Ik verklaar me nader.

Van uwe torens nog niet eens gesproken… Naast de torens van Sint-Baafskathedraal, Belfort, Sint-Niklaaskerk is er de Boekentoren van de Universiteit Gent. Binnenkort wordt deze toren van kennis en wijsheid, de hoogste van de stad, grondig gerestaureerd. Het is geen toeval dat Gent ‘de slimste mensen van de wereld’ herbergt. Het gebouw is naar een ontwerp van de modernistische en internationaal vermaarde architect Henry van de Velde tot stand gekomen.

In Gent is ook een stedelijke bibliotheek gevestigd, gelegen aan het meestal desolate Woodrow Wilsonplein. Music for Life heeft er in december zijn tenten opgeslagen. U herinnert zich nog de persfoto’s waarop de Gentse burgemeester parmantig poseerde naast Siska Schoeters, Sofie Lemaire en Thomas de Soete van StuBru. Het bibliotheekgebouw van Gent barst al jaren uit zijn voegen. Er wordt een prachtige collectie geconserveerd en de instelling is bijzonder actief als het op lezingen, tentoonstellingen en andere evenementen aankomt. De stadsbibliotheek, met name de oud-bibliothecaris Frans Heymans, is de initiatiefnemer van de databank ‘Gent literair’, een bijzonder rijke verzameling van data die met Gent en de literatuur te maken hebben. Niets dan lof dus. De hoofdbibliotheek zal in 2012 of 2013 verhuizen, als alles volgens het plan van de beleidsbeslissers verloopt.

Jaren geleden is in Vlaanderen een geanimeerde discussie gevoerd over een muziekforum in Gent. De oud-burgemeester Frank Beke schaarde zich achter het project en Gerard Mortier zou het project dragen. Maar Gent paste voor een muziekforum. Het Concertgebouw (Brugge), de Elisabethzaal (Antwerpen), de Handelsbeurs, Vooruit en Vlaamse Opera (Gent) liggen te dicht in de buurt.

Uiteindelijk is het plan dus opgeborgen en vervangen door het groots opgezette project ‘Bibliotheek van de 21ste eeuw’. In de volksmond ook wel aangeduid met het toponiem Waalse Krook, de plaats achter de Minardschouwburg waar aan de toekomst zal worden gebouwd. In De Standaard (11/2) is berekend dat het project de gemeenschap 83 miljoen euro zal kosten. Er komt 25 miljoen uit de portefeuille van minister Anciaux, de provincie hoest iets minder dan de helft op. De stad Gent past bij. En ook de Universiteit participeert in de grote nieuwe bibliotheek, ondanks de investering in de dure restauratie van haar eigen patrimonium.

En nu: Gent. Begin deze week heeft de Gentse gemeenteraad gestemd over de gepeperde investering. Nu volgen de provincie, de regering en ook nog de universiteit. De discussies waren niet altijd makkelijk. Nu wil Gent “een signaal” geven. Maar misschien is hiermee het debat niet klaar en moet een en ander toch nog eens goed worden overwogen. Met het oog op het boek. Ja, wat anders in een bibliotheek?

De nieuwe bibliotheek van de toekomst wil, naar het voorbeeld van Amsterdam, een ‘belevingsbibliotheek’ zijn. Een sociale ontmoetingsplaats. Sceptici beweren ‘een duiventil’. En nog: de bib moet een ‘drempelloze toegang tot kennis en cultuur’ zijn. Een oord van ‘levenslang leren’. Het cement voor ‘het gemeenschapsleven’. En ja, naast een multimediacenter wil het ook het gegeerde Vlaams Instituut voor de Archivering herbergen. Dat zijn misschien te veel behartigenswaardige voorstellen. Ambitie maakt blind en het idee moet verkocht. Er is evenwel een keerzijde.

Een consultantbureau verdiende een aardige stuiver met het uittekenen van de plannen voor het project dat Gent en Vlaanderen naar deze eeuw moet katapulteren. Vanuit een futurologische invalshoek, u leest het goed, is door die consultants betoogd in tal van presentaties voor bestuursorganen dat de bibliotheek vooral méér moet zijn dan een collectie van boeken. Er was sprake van een welnesscenter, en misschien wel een winkelcentrum. Er moet immers economische return zijn voor een dergelijke overheidsinvestering. De middenstand moet ook leven.

Uit velerlei rapporten, onder meer toegelicht door de vzw Waalse Krook (onder het kundige voorzitterschap van Frank Beke), blijkt dat ‘de Waalse Krook’ een ‘landmark’ moet zijn. Dat betekent een architectonisch juweeltje waarvoor Gentenaars, en bij voorkeur veel toeristen uit binnen- en buitenlanden, de Arteveldestad komen bezoeken. Ja, de middenstand.

Wat ik betreur is dat het dan al lang niet meer gaat over cultureel erfgoed en de wijze waarop dat optimaal wordt bewaard en hoe zoveel materiaal (boeken, cd, dvd) op een toegankelijke en wervende manier ter beschikking kan worden gesteld ten behoeve van de belangstellende. Hoezeer ik ook een voorstander ben van een bibliotheek van de 21ste eeuw in Vlaanderen, misschien iets minder protserig geformuleerd, denk ik ook dat nog grondig moet worden nagedacht over de (neven)functies van dure nieuwbouw. Nu overschaduwt de ‘landmark’-retoriek de eigenlijke functie van het bouwwerk. Het is altijd beter te investeren in optimaal erfgoedbeheer dan een alibi te zoeken om nieuwe architectuur te ontwerpen. Het is inderdaad een buitenkans dat aan het architecturale patrimonium van de stad Gent iets wordt gedaan. Dat mag zelfs een ‘landmark’ te zijn, maar belangrijker is de core business van wat wordt gebouwd. De 21ste eeuw is gebaat met gespecialiseerd erfgoedbeheer. Misschien moet in Gent voor de beslissing valt nog eens ernstig worden nagedacht en publiek gedebatteerd over de noodzakelijke en/of wenselijke invulling van een dergelijk prestigeproject. Gent is geen Bilbao. Ook niet Avignon en zelfs geen Seattle. De Gentse politiek weet altijd haar megalomane toetsstenen te kiezen.

De vier torens aan samenvloeiing van Leie en Schelde krijgen hopelijk als buur een ‘landmark’. Hoewel ik toch liever een bibliotheek zie oprijzen. Maar dan bij voorkeur een met meer visie en reflectie, dan prestige en retoriek. Laat deze tribune als een oproep klinken: graag méér dan wat “galerij, façade, krans”. Want weet, zoals Minne dichtte: “”Uw dichters zijn ook van de slechtste niet”. Alleen, de stad Gent schiet vooralsnog schromelijk tekort wat bibliotheek en poëzie betreft.

Yves T’Sjoen