Docent Hans Leinfelder (KU Leuven) over de geplande ‘betonstop’ van de Vlaamse regering.
Je bent 37 jaar en kreeg een tijdje geleden van je arts te horen dat je eetgewoonten de voorbije decennia iets te uitbundig waren. Je hebt een zwak voor chocolade, desserts en andere suikers waar je je bovendien de voorbije jaren in steeds grotere hoeveelheden aan te goed hebt gedaan. Je arts roept je nu ter orde. Je gedrag is stilaan levensbedreigend. Het ene na het andere vitale orgaan begint te haperen, je bloeddoorstroming stokt, de kosten aan medicijnen om je stofwisseling draaiend te houden, lopen stilaan de spuigaten uit.
‘Jij’ bent “het Vlaams ruimtelijk ordeningsbeleid”. Geboren tijdens de staatshervorming in 1980, kreeg je van je moeder – de Belgische ruimtelijke ordening – een zekere genetische belasting voor overgewicht mee. Toch schranste je zonder schroom de voorbije vier decennia steeds meer stukken van de open ruimte binnen voor de bouw van nieuwe woningen, bedrijventerreinen en infrastructuur. Vandaag bedraagt je dagelijkse consumptie aan open ruimte gemiddeld 6 ha. Dit leidt tot structurele problemen in je functioneren: het aantal nog min of meer optimaal functionerende, levensbelangrijke open ruimten is op één hand te tellen, auto’s staan op de snelwegen meer stil dan ze rijden, de kosten om woningen op waterzuivering en andere nutsvoorzieningen aan te sluiten rijzen de pan uit, …
Medicijn tegen oprispingen
De voorbije jaren is het Vlaams ruimtelijk beleid stilaan tot het besef gekomen dat een dieet onoverkomelijk is. Het is het jaar 2017 dan ook gestart vol goede voornemens, neergeschreven in het Witboek Beleidsplan Ruimte Vlaanderen. Daarin oppert de patiënt, in dit geval de Vlaamse regering, dat ze de vraatzucht over de volgende 23 jaar gradueel zal afbouwen tot 0 ha. De 6 ha dagelijks bijkomend ruimtebeslag zal in 2040 nog 0 ha bedragen. De betonstop, weet u wel.
De eerstvolgende jaren zal de patiënt, ondanks het overgewicht, echter toch nog van suikers en vetten kunnen blijven genieten… pas vanaf 2040 wordt het Spartaans. Nog 23 jaar zal de druk op het functioneren van het eigen systeem groot blijven, waarbij de vraag zich natuurlijk stelt hoe onherroepelijk de bijkomende schade (onder de gele lijn tussen 6 en 0 ha in deze grafiek) uiteindelijk zal zijn.
Meer nog… het is des mensen om de eerste jaren nog meer dan voluit te genieten, het dieet nog even uit te stellen en dan voluit te gaan voor de 0 in 2040. Noem het de carnaval voor de vastenperiode. Het zijn echter maar enkele uitzonderingen (de stippellijn in grafiek 2) die in dergelijke strategie zullen slagen, het merendeel zal pas zoveel later dan 2040 landen. Bij zowel de enkelingen als de vele anderen zal de bijkomende schade (onder de stippellijn of volle blauwe lijn in onderstaande grafiek) groter zijn. Een aantal zal ondertussen al overleden zijn.
Kortom, het goede voornemen van de Vlaamse regering om het bijkomend ruimtebeslag te verminderen, is vooral zelfbegoocheling. De huidige problemen in het Vlaams ruimtelijk systeem zijn vandaag reeds zo omvangrijk dat een graduele afbouw tot nog grotere problemen zal leiden. De omzendbrief van minister Schauvliege van begin juli over een gedifferentieerd ruimtelijk transformatiebeleid in de bebouwde en onbebouwde gebieden is enkel goed om de zure oprispingen als gevolg van “La grande bouffe” van de Vlaamse open ruimte tegen te gaan… en zelfs deze brave, zogenaamd ‘onduidelijke’ omzendbrief roept krampachtige reacties in verschillende maatschappelijke geledingen op.
Kentering realiseren
Een patiënte die de ernst van haar situatie beseft, gaat totaal anders met dergelijke diagnose aan de slag. Ze start onmiddellijk met een zeer streng dieet waarin het eten van suikers en vetten in enkele jaren tijd drastisch wordt afgebouwd. Meer nog, om een kentering in de slechte gezondheidssituatie als gevolg van de voorbije 37 jaar schransen te realiseren, krijgt ook de te grote vlees- en zuivelconsumptie de nodige aandacht.
Vertaald naar het Vlaams ruimtelijk beleid, bouwt de Vlaamse regering het bijkomend ruimtebeslag reeds in enkele jaren af tot 0 ha/dag. Meer nog, om de kwaliteit van het huidige ruimtegebruik te verbeteren, doet ze ook de broodnodige ingrepen in het huidig ruimtebeslag. Wie kent er immers geen verlaten bedrijfsgebouw in of aan de rand van de open ruimte, landbouwbedrijfsgebouw zonder enige architecturale of erfgoedwaarde waarvan de boer is gestopt of zonevreemde villa middenin een waardevol natuurgebied die beter zou worden gesloopt dan een nieuwe invulling te krijgen. Noem het ‘architecturale sloop’ of de ruimtelijke uitdrukking van het noodzakelijke ‘ontgroeien’ waar onze consumptiemaatschappij voor staat …
Natuurlijk vraagt zo’n doortastend beleid politieke moed en zal het de samenleving/de regering geld kosten, maar het spaart op termijn heel wat duurdere tussenkomsten uit die nodig zullen zijn om het Vlaams ruimtelijk systeem terug levend te maken. Door deze sloop wordt onze ruimte immers niet alleen in woorden maar ook in daden ‘ontsnipperd’ waardoor open ruimte wordt herwonnen voor natuurlijke processen en lokale voedselproductie.
Deze sloop is trouwens niet louter een verhaal van ‘minder’ en dus ‘ongelukkiger’, van ‘honger’ ondanks de ‘enorme goesting’. Een strenge start van het dieet creëert immers de mogelijkheid om rond 2025 te evalueren op welke, meer geschikte en met het openbaar vervoer ontsloten plaatsen in Vlaanderen nieuwe ontwikkelingen mogelijk zijn. De grote sterkte van het verhaal is met andere woorden dat de afbraak van het slechte ruimtebeslag en de ontwikkeling van het goede ruimtebeslag elkaar compenseren. (zie boven en onder zwarte lijn in deze grafiek)… na de inspanning komt de beloning.
Dieetkuur
De keuze lijkt me vrij eenvoudig voor de patiënt, in dit geval de Vlaamse regering. Kiest ze, zoals de vier vrienden in de filmklassieker ‘La grande bouffe’, om de oorzaken van de overconsumptie van open ruimte niet aan te pakken en laat ze dus toe dat Vlaanderen zich ruimtelijk dood eet? Of heeft ze het besef en de moed dat het dringend tijd is voor een echte gezondheidskuur? Geloof me, er zijn heel wat ruimtelijke planners in Vlaanderen graag bereid haar met deskundig dieetadvies bij te staan.
Hans Leinfelder is docent ruimtelijke planning en planningstheorie aan Faculteit/Departement Architectuur van KU Leuven.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier