‘Wat we van Trump kunnen leren over onze gezondheidszorg’

‘Een gemengd systeem op twee snelheden botst vroeg op laat op zijn grenzen’, schrijft Julie Steendam van Geneeskunde voor de Derde Wereld (G3W) over één van de eerste beleidsdaden van Donald Trump: het terugschroeven van Obamacare.

De eerste daad van Trump als president van de Verenigde Staten was gericht op het verzwakken van Obamacare, nog eerder dan het starten van zijn klopjacht op alles dat niet white, male and straight is. Terwijl de laatste mensen afdropen van de inhuldigingsceremonie, zette Trump zijn allereerste presidentiële handtekening onder een decreet dat ambtenaren toelaat om de kosten van Obamacare ’te beperken’.

Obamacare, officieel de Affordable Care Act, verplicht elke Amerikaan een zorgverzekering af te sluiten. Arme Amerikanen komen in aanmerking voor een toelage waarmee ze een verzekering op de private markt kunnen kopen. Er is geen twijfel dat de bevolking van de Verenigde Staten nood had aan een ambitieus systeem dat de gezondheidszorg betaalbaar zou maken. In het pre-Obamacaretijdperk leefden 46 miljoen Amerikanen zonder verzekering. De Verenigde Staten is daarmee het enige ontwikkelde land dat geen universele zorg voor haar bewoners voorziet, hoewel het één van de hoogste gezondheidsuitgaven ter wereld heeft.

Obamacare heeft intussen meer dan tien miljoen mensen extra een ziekteverzekering verschaft. Maar het systeem vertoont barsten. In tegenstelling tot de beloftes zijn nog altijd 29 miljoen Amerikanen onverzekerd. Bovendien hekelen de Republikeinen ook de stijging van de overheidsschuld door de nieuwe wet. Het evenwicht tussen de toegankelijkheid en de financiële kost van het gezondheidssysteem is een debat dat eveneens bij ons woedt. Welke lessen kunnen we leren van Trump en zijn Republikeinse achterban over ons eigen gezondheidssysteem?

Geld verdienen met miserie

Ten eerste is het altijd belangrijk na te gaan uit welke hoek de kritiek komt. De strategie om enkel op de economische kost te wijzen, verhult de grote financiële belangen die elk gezondheidsbeleid bedreigen. Met miserie kan je geld verdienen. Véél geld. Vele verzekeraars verzwakten bijvoorbeeld het nieuwe systeem door niet mee te doen omdat ze onvoldoende winst konden maken. Anderen kondigden aan de premies met 25 procent te zullen verhogen. Terwijl één op de vijf Amerikanen geen noodzakelijke medicatie kan betalen, maken de drie grootste farmabedrijven 45 miljard dollar winst per jaar.

Honderden miljoenen van dat geld gaat naar lobbywerk en bijdrages aan politieke campagnes en individuele politici. Een vorm van gelegaliseerde invloed op het beleid dus, waaraan zowel Republikeinen als Democraten gretig meedoen. De Republikeinse partij is veruit de grootste ontvanger van lobbygeld van Big Pharma en private verzekeringsmastodonten. Ze hebben er dus alle belang bij om een systeem dat solidariteit naar voor schuift, te ontmantelen. Dit uit zich in de vorm van exuberante medicijnenprijzen, wat een enorme druk zet op de patiënt en de overheidssubsidies.

Ten tweede leren we dat we argumenten over de inefficiëntie van overheidsgeleide verzekeringssystemen niet zomaar mogen wegwuiven. Veel publieke diensten kampen met grote problemen, gaande van vertragingen bij de treinen tot de enorme wachtlijsten bij psychiatrische instellingen. Liberale groepen zoals de Republikeinse partij merken terecht op dat er enorm veel geld gaat naar deze instellingen. Publiek geld dat collectief door de maatschappij wordt ingezameld. En toch werken veel van die diensten niet naar behoefte. Onaanvaardbaar, stellen ze.

Dat klopt. Maar wie beiden naast elkaar legt, botst op een tegenstelling. De conclusie is al snel dat publieke diensten nu eenmaal inefficiënt zijn omdat ze niet onderworpen zijn aan marktmechanismen. Als we publiek- private samenwerkingen dan als grote redder zien, negeren we de oorzaken van deze inefficiënties. Jarenlange schaduwbesparingen zorgden niet zelden voor een gebrek aan middelen om naar behoren te functioneren.

Obamacare leert ons dat een systeem dat gebaseerd is op private zorgverzekeraars na verloop van tijd onbetaalbaar blijkt, omdat de bedrijven hun tarieven blijvend laten stijgen om concurrentieel te blijven.

Bestaande aandoeningen

Naast de onbetaalbare polissen, baseren private verzekeraars in de Verenigde Staten hun woekerwinsten op strenge toetredingscriteria. Zogenaamde ‘pre-existing conditions’, ofwel al bestaande aandoeningen, sloten miljoenen mensen uit omwille van hun gezondheidstoestand. Kortom, wie een hoger risico heeft op aandoeningen krijgt geen verzekering of betaalt meer. En dat leidde tot Kafkaiaanse toestanden.

Zoals een congreslid zei: “Een vrouw zijn is een al bestaande aandoening. Als je kinderen hebt gebaard, is dat een al bestaande aandoening. Een slachtoffer van huiselijk geweld zijn, is een al bestaande aandoening.” Private verzekeraars deden er met andere woorden alles aan om enkel de meest gezonde, en dus goedkoopste, cliënten toe te laten om hun winsten te maximaliseren. De wereld op zijn kop. Obamacare maakte een einde aan dat systeem en kreeg zo de woede van de commerciële zorgsector over zich heen.

Ook in België, nochtans schoolvoorbeeld van een op solidariteit gebaseerd welvaartssysteem, wordt geflirt met commerciële belangen. Zo was ik nogal geschrokken vande nieuwe slogan van private zorgverzekeraar DKV. De boodschap luidt: “De Belgische geneeskunde is één van de beste ter wereld. DKV maakt ze toegankelijk.” DKV is een onderneming met winstoogmerk en mag dus aan segmentatie doen. Dat betekent dat ze kiezen wie ze verzekeren en voor welke prijs, net zoals in de VS. Het feit dat gezondheid samenhangt met je sociaal-economische situatie, blijkt geen ethisch punt te zijn.

Het mag duidelijk zijn dat het niet de privé-ondernemingen zijn die een gezondheidssysteem toegankelijk houden, maar wel strikte wetten die het winstbejag weghouden ten voordele van de zwakkeren in de samenleving.

Als we één ding kunnen leren van Trump, dan is het wel het volgende. Een gemengd systeem op twee snelheden, met ondergefinancierde publieke diensten voor de meest behoeftigen en superdeluxe private zorg voor wie het kan betalen, botst ooit op z’n grenzen. Dit geeft munitie aan de voorstanders van een systeem dat winst maakt op basis van miserie. Geen gezond mens die dat een goed idee kan vinden.

Julie Steendam is medewerker beleid en beweging bij G3W.