De wereldvreemde rechters spreken: ‘Wij zetten de grenzen niet open’

N-VA zette de rechters van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen als wereldvreemd. Maar de voorzitster van de raad verdedigt het werk van haar rechters, en pleit voor meer nuance en minder pamfletten.

Chantal Bamps, voorzitter van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RvV), is bewust mediaschuw. ‘Als rechters moeten wij ons daarbuiten houden,’ klinkt het. Maar nood breekt wet: nadat haar Raad staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) verplichtte een visum af te leveren aan een Syrisch gezin, werden de rechters van de RvV door de grootste partij van het land – en een groot deel van de publieke opinie – weggezet als wereldvreemd.

Volgens N-VA gingen de rechters hun boekje te buiten, want enkel de staatssecretaris is bevoegd om een visum af te leveren. Maar Chantal Bamps verdedigt het werk van haar rechters, en pleit vooral voor meer nuance en minder pamfletten. ‘Stel nu, heel hypothetisch, dat er iets gebeurt met die familie. Wat gaan we dan doen? Het gaat hier om mensen. Daar moet men altijd mee oppassen.’

Wat is de motivatie voor het opleggen van dat visum?

Chantal Bamps: De Dienst Vreemdelingenzaken had besloten dat het Syrische gezin uit Aleppo geen visum moest krijgen. De advocaten vochten die beslissing aan bij ons, de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen, in een verzoek tot schorsing. Dat verliep in een zogenaamde UDN-procedure: een zaak die behandeld wordt in Uiterst Dringende Noodzakelijkheid.

In dat geval oordeelt de rechter hier niet over de grond van de zaak, maar wel ‘op het eerste gezicht’ – het gaat dus om een voorlopige beslissing. De Raad kan daarbij – dat is bij wet vastgesteld – voorlopige maatregelen opleggen om de belangen van de verzoekende partij veilig te stellen. In dit geval: een visum voor de leden van het Syrische gezin.

Volgens N-VA – en volgens verschillende juristen – heeft de Raad helemaal niet de bevoegdheid om dat visum op te leggen. In de woorden van Bart De Wever: ‘De vreemdelingenwet is vandaag nog even kristalhelder als gisteren. Het komt de minister en niet de rechter toe om zo’n visum al dan niet toe te kennen.’

Chantal Bamps: Ik verwijs naar de voorlopige maatregelen die een rechter kan opleggen – daar kijkt hij over. In de Vreemdelingenwet staat dat de RVV bij een verzoek tot schorsing ‘als enige en onder bepaalde voorwaarden alle nodige maatregelen kan bevelen om de belangen van de partijen veilig te stellen’. Als men dat leest, moet men begrijpen dat men een visum zou kunnen opleggen.

U zegt: ‘zou kunnen’. Daar klinkt twijfel in door.

Chantal Bamps: De vraag die iedereen zich stelt, is: is de rechter te ver gegaan in zijn interpretatie van de Vreemdelingenwet? Daar ga ik mij echt niet over uitspreken – dat kan ik als korpschef niet doen.

Een visum is volgens de Belgische wetgeving altijd een gunst, nooit een recht. Met andere woorden: het is nooit afdwingbaar. Hoe kan het dan dat een visum toch wordt opgelegd?

Chantal Bamps: Dat heeft te maken met de internationale verplichtingen van ons land.

U hebt het over het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens?

Chantal Bamps. En het Handvest van de Grondrechten van de EU. Daarin staat dat niemand mag worden onderworpen aan folteringen of aan onmenselijke behandelingen. Daaruit vloeien bepaalde verplichtingen voort. De motivatie van de Dienst Vreemdelingenzaken om een humanitair visum te weigeren was nogal cru: er wordt vrij eenvoudig gezegd dat het niet gaat om humanitaire gronden, en dat men daarom geen humanitair visum moet afleveren. De internationale verplichtingen hebben ze gewoon niet nagekeken.

En de situatie in Aleppo valt mogelijk binnen die internationale verplichtingen?

Chantal Bamps: Ik veronderstel dat ze uit Aleppo weg zijn, maar ze zijn alleszins niet op de ambassade in Beiroet gebleven, waar ze hun visum aangevraagd hebben. Men ziet aan de stempels dat ze naar Syrië teruggekeerd zijn. Of ze nu in Aleppo zitten of niet, men kan toch niet ontkennen dat daar een heel moeilijke situatie aan de gang is. Daar komt nog eens bij dat het om orthodoxe christenen gaat. Het is wel een bevolkingsgroep die heel zwaar onder vuur ligt.

Ons land heeft al twee keer een missie op touw gezet om christenen te redden uit Aleppo.

Chantal Bamps: Inderdaad. Dus waarom hier niet even low profile blijven, humanitair visum afleveren aan vier orthodoxe christenen en dan aan de Dienst Vreemdelingzaken zeggen: onderzoek nu alles grondig, om te beslissen of ze een verblijfsvergunning moeten krijgen.

Er is veel kritiek gekomen op die Dienst Vreemdelingenzaken: zij hebben drie keer dezelfde motivatie ingestuurd om het visum te weigeren, en die is drie keer van tafel geveegd.

Chantal Bamps: De eerste maal is de visumweigering geschorst op basis van gebrekkige motivering, en de tweede en derde maal opnieuw. Ondertussen duurt de situatie in Aleppo voort, en kwam die zaak hier telkens in hoogdringendheid voor. De rechter moet dan zeer snel beslissen en kan niemand consulteren, want binnen de 48 uur moet het arrest buiten zijn. Op dat moment moet die rechter niet alleen oordelen over het afleveren van een visum, maar ook over de humanitaire situatie. Dan heeft de rechter na de derde gebrekkige motivatie gezegd: binnen de voorlopige maatregelen ga ik het toch doen.

Een visum opleggen, bedoelt u?

Chantal Bamps: Of een laissez-passer, een doorgangsbewijs met korter verblijf in ons land. Ook dat zou volstaan in deze zaak. De rechter is vertrokken vanuit het idee dat het een precaire situatie is en dat het al de derde maal is dat de zaak naar hier komt – dus de derde maal dat de familie vanuit Aleppo naar de ambassade in Beiroet moet gaan – en dat hij dus hun belangen veilig moet stellen.

De Dienst Vreemdelingenzaken weigerde ook een visum af te leveren omdat het gezin hier ook na de visumtermijn van drie maanden wil blijven.

Chantal Bamps: De redenering is: het gezin vraagt een visum, dat een kort verblijf van drie maanden inhoudt, om hier asiel aan te vragen en dus om voor een veel langere tijd hier te blijven. Dat kan volgens de Dienst Vreemdelingenzaken niet. Ik vind die redenering nogal kort door de bocht. Vreemdelingenzaken had veel grondiger de internationale verplichtingen moeten nakijken. Op het moment dat men deze zaak voor het eerst zag, had men moeten weten dat dit een toekomstig probleem kon opleveren.

Dit wil ik graag benadrukken: men noemt ons wereldvreemd omdat we volgens de wet geen visum mogen afleveren, maar wij mogen niet blijven stilstaan bij de interne wetgeving. Wij moeten kijken naar de Europese en internationale wetgeving, en de internationale verplichtingen. Anders kan ons land veroordeeld worden, zoals in het verleden al gebeurd is. De vraag is: moeten wij die internationale verplichtingen in rekening nemen als iemand die inroept vanuit een buitenlandse ambassade?

Dat is een moeilijke vraag, specialisten zijn het er ook niet over eens.

Chantal Bamps: Die vraag leeft, absoluut. Er is een debat op gang gebracht: er zijn juristen die daarin lijnrecht tegenover elkaar staan. Dan is het best dat men voor de interpretatie de vraag stelt aan degene die het recht heeft om het te interpreteren. Er wordt nu onder meer door Bart De Wever gezegd dat de rechters partijdig zijn, dat de rechters een politieke kleur hebben. Dat is allemaal onzin. De rechters moeten hier wel een examen afleggen hoor. Er is hier geen enkele, maar dan ook geen enkele politieke beïnvloeding. Ik zou mijnheer De Wever willen uitnodigen op het schriftelijk examen en nadien op het mondeling examen in algemene vergadering. Dan kan hij me zeggen waar er op een bepaald moment een politieke partij voorkeur krijgt.

Feit is dat die rechter die beslissing heeft genomen, en ik blijf erop hameren, dat was in uiterst dringende noodzakelijkheid, die rechter heeft zich niet ten gronde uitgesproken maar enkel ‘op het eerste gezicht’.

Daarom stelt u de vraag nu aan het Europees Hof voor Justitie.

Chantal Bamps: Een zogenaamde prejudiciële vraag, die vooral de verplichtingen binnen de EU moet onderzoeken. In de eerste plaats moet bekeken worden of op een buitenlandse ambassade een visum aangevraagd kan worden. Dat gezin doet dat nu, om daarna hier in België asiel aan te vragen. Dat is niet gebruikelijk – normaal moet men in het land zelf zijn asielaanvraag komen indienen. Daar zit het probleem met de visumcode: we vinden daar niks van terug, geen precedenten, niks.

Ik vond het eigenlijk in eerste instantie al jammer dat een rechter zich alleen -maar zo is het nu eenmaal in de UDN-procedure – hierover moest uitspreken. En die is vervolgens bijzonder voorzichtig geweest, om niet tegen de kar van die internationale verplichtingen te rijden. Wij moeten voorzichtig zijn omdat de overheid niet onderzoekt of de zaak van het Syrisch gezin onder die verplichtingen valt. Dan is het misschien veiliger om die prejudiciële vraag te stellen, want die bindt heel Europa. Die wereldvreemde rechters zijn dan opeens toch wel de voorloper.

Daar zit voor N-VA net het gevaar van dit arrest: dat het een predecent vormt en iedereen de kans geeft om vanuit een ambassade asiel aan te vragen.

Chantal Bamps: Net daarom stellen wij de vraag aan het Europees Hof, om duidelijkheid te hebben. Maar ook daar wordt het debat op de spits gedreven. Stel dat het hof oordeelt: ja, u kan een humanitair visum aanvragen vanuit een ambassade. Dan blijft het nog altijd de bevoegdheid van de staatssecretaris om zo’n visum al dan niet toe te staan. Maar dan zou ik mijn beslissing toch zo goed mogelijk motiveren, zodat we niet opnieuw in een polemiek van wereldvreemde rechters belanden.

Als iedereen naar de ambassade kan gaan om een humanitair visum aan te vragen, zet dat mogelijk wel veel druk op ons land.

Chantal Bamps: Stel dat het Europees Hof onze interpretatie volgt, dan nog zal niet iedereen naar de Belgische ambassade gaan. Want dan kan dat ook in alle andere ambassades.

Zet dat de grenzen open, zoals staatssecretaris Francken beweert?

Chantal Bamps: Neen, absoluut niet, want er gaat nooit een verplichting uit voortvloeien om een visum af te leveren. Er gaat enkel een verplichting uit voortvloeien dat je de zaak moet onderzoeken, maar de staatssecretaris blijft zijn discretionaire bevoegdheid houden om visa af te leveren. Het enige dat hij moet doen is zijn beslissing correct motiveren, en dan is er geen enkel probleem.

U zegt dat het de bevoegdheid van de staatssecretaris blijft om visa af te leveren. In dit geval bent u dan toch om die bevoegdheid heen gegaan?

Chantal Bamps: Dat zeg ik niet. We hebben ons gebaseerd op de Vreemdelingenwet en de visumcode, die als het ware ruimte late voor een speciale uitzondering op die bevoegdheid. Wie het arrest leest, zal dan ook zien dat de rechter bijzonder voorzichtig is in zijn bewoordingen.

Het lijkt wel alsof de wetgeving een kluwen is.

Chantal Bamps: Absoluut, maar dat weet de regering ook. De vernieuwing van de Vreemdelingenwet is een van de grote verwezenlijkingen die het kabinet-Francken wil doen, dus ze weten goed genoeg waar ze mee bezig zijn. De Vreemdelingenwet kristalhelder noemen, zoals Bart De Wever, zou ik niet doen. De Wet bestaat van in de jaren ’80, is onnoemelijke keren gewijzigd, en staat vol verwijzingen die niet eens meer kloppen.

En toch wordt de zaak nu gevoerd in een mediacampagne die de hele problematiek reduceert tot slogans.

Chantal Bamps: Dat vind ik nu zo jammer. Media en politici spelen met slogans, maar het is allemaal veel ingewikkelder. Net daarom ga ik niet zeggen dat die rechter gelijk of ongelijk had. Laat ons afwachten wat het Europees Hof zegt.

Sommigen noemen de campagne van N-VA een overtreding van de scheiding der machten. Bent u het daarmee eens?

Chantal Bamps: Ik vind dat wel, ja. Men schildert ons af als wereldvreemd, activistisch en partijpolitiek gebonden, wanneer wij een uitspraak doen die niet in hun kraam past. Als men op Twitter de reacties leest van de bevolking, komt het erop neer dat we helemaal niet weten wat we doen en overal allerlei verplichtingen opleggen. Het gaat hier om een eenmalige zaak, he. We schrijven 25.000 arresten op een jaar – dit gaat om één zaak.

De overheid moet absoluut niet akkoord gaan met de rechters. U zal me niet horen zeggen dat wij geen fouten maken of dat wij de waarheid in petto hebben. Maar de overheid kan altijd in beroep gaan. Als de ministers dan nog vinden dat het zo niet kan, waarom wordt de wet dan niet gewijzigd?

Dat is nog geen overtreding van de scheiding der machten.

Chantal Bamps: Het gaat hier wel over een campagne van de grootste regeringspartij. Dat zet bijzonder veel druk om bepaalde beslissingen te nemen – daar zit de overtreding van de scheiding der machten. Een rechter die niet doet wat de regering wenst, die wordt nu aan de schandpaal genageld. Ik lees in De Morgen en Het Laatste Nieuws de naam van die rechters. Waar zijn we dan toch allemaal mee bezig?

Als de staatssecretaris in de media wil zeggen dat hij zich niet in de uitspraak kan vinden: dat is zijn recht. Maar het is die campagne op Twitter, en De Wever die zich ermee gaat bemoeien – naar mijn weten is hij geen enkele partij in die zaak, hij weet niet waar het over gaat. Zwijg dan, en stop met het mediacircus en de pamfletten. Door de manier waarop N-VA dit naar buiten brengt, rijst het vermoeden dat ze liever rechters hebben die marionetten zijn. Dat vind ik wel erg. We zien wat er gebeurt in Turkije, we spreken er schande over dat de rechters daar aan de kant worden gezet of marionetten moeten zijn.

Er wordt ook geïnsinueerd dat we evolueren naar een gouvernement des juges.

Chantal Bamps: Daar is absoluut niks van waar. U kent de Dublinverordening: asielzoekers moeten terug naar het land waar ze Europa zijn binnengekomen. Dat is een heel mooi systeem, in theorie – maar het belast ook de landen aan de Middellandse Zee proportioneel veel zwaarder dan de andere Europese landen. Waar komen die mensen de Schengenzone binnen: vooral via Griekenland.

In het begin hebben we die Dublinverordening mooi gevolgd, tot we ook eens heel zwaar veroordeeld zijn. Er kwamen heel veel rapporten uit Griekenland: geen opvang, geen georganiseerde asielprocedure met tolken. Op een bepaald moment kan men mensen niet terugsturen naar daar. Daar is Europese rechtspraak over – een rechter met een geweten kan dat niet doen. Anders wordt België opnieuw veroordeeld.

Was een kans op veroordeling reëel?

Chantal Bamps: Ja, zeker op dat moment. Sinds het begin van dit jaar kwam er vanuit de Europese Commissie een oproep dat iedereen toch teruggestuurd zou worden naar Griekenland. De eerste vraag is dan: is de toestand verbeterd? Dat moet ook de rechter zich afvragen. Er zijn nog altijd rapporten van mensonterende opvang. De eerste rechter die nu zegt dat we ze toch niet kunnen terugsturen – dan krijgen we weer dezelfde rel. Die gaat ook wereldvreemd zijn. Dan vind ik het heel cynisch dat Francken al zijn medewerkers in de Griekse hotspots terugtrekt omdat het daar gevaarlijk is. Trek uw conclusies, en u weet wat de volgende rel in de pers zal zijn.

Op Europees-politiek vlak worden er geen beslissing genomen. Gouvernement des juges? Neen, doe als Europese overheid je job, zodat de mensen daar – en ook in landen als Hongarije – een menswaardige opvang kunnen krijgen.