Alzheimercultuur

Ondanks alle geblaat over verjonging her en der, klampen de opa’s zich vast aan de macht.

De vers verkozen top van de Chinese Communistische partij, nog altijd de feitelijke macht in dat land, is een select groepje van zeven (uiteraard) mannen, gemiddelde leeftijd 63 jaar. En allemaal conservatieve apparatsjiks. Niet zo direct symbolisch voor een partij die zich met woorden nog altijd “revolutionair” noemt. Helemaal aan de andere kant van de aardbol, in Zaventem, beslist een 76-jarige Francis Vermeiren (als bestuurder zwaar in opspraak gekomen in het verhaal Dexia/Gemeentelijke Holding, maar wie maalt daar nog om), om er nog 3 jaartjes burgemeesterschap bij te doen. Tegen de oorspronkelijke afspraak in, binnen de lokale Open VLD, dat hij een stap opzij zou zetten voor een jongere kandidaat.

Vermeiren is in 2008 al door het oog van de naald gekropen na een beroerte, en gaf ook op de Dexia-hoorzittingen een verwarde, vergeetachtige indruk. Tijd om van een welverdiende rust te genieten en een jonger iemand een job te gunnen? Neen dus. Ondanks alle geblaat over verjonging her en der, klampen de opa’s zich vast aan de macht, en het liefst nog met een dozijn mandaten tegelijk. Zij hebben maturiteit en levenservaring, zo luidt het. Maar weegt dat op tegen de fysieke en mentale degressie, die onder een net maatpak gecamoufleerd wordt?

Oude wolven

Vanaf het 45ste levensjaar gaat het met ons mentaal snel bergaf, dat is wetenschappelijk bewezen. De “cognitieve vermogens” (zin voor logica, begripsvermogen, concentratie) laten het afweten, er ontstaan grote gaten in het geheugen. Eigenlijk is dat een verbijsterende vaststelling, want het zijn uiteindelijk de 60+-ers die over deze planeet regeren. In alle maatschappelijke geledingen zwaaien ze de plak, terwijl ze aan een recordtempo hersencellen verliezen. Het is vreemd dat men deze ouderdomsdictatuur, ook “gerontocratie” genoemd, niet méér in verband brengt met wat er wereldwijd zoal misloopt.

Want op alle domeinen falen de opa’s, van Fukushima over de Eurocrisis tot Wall Street: politiek, technologie, economie, milieu,- we gaan regelrecht de verdoemenis in, zonder meer dankzij de gescleroseerde breinen van de decision-makers. Ik noem het de ouderdomsparadox: hoe minder hersencellen, hoe meer macht. Daar is een antropologische verklaring voor.

Wie Desmond Morris heeft gelezen (“De naakte aap”), weet wat er met oude, seniele wolven gebeurt: ze worden, in het belang van de groep, uitgestoten, tenzij ze zich gedeisd houden. Biologisch is hun rol immers uitgespeeld, ze krijgen “kuren”, hun mentale verzwakking zorgt voor spanningen en verzuurt de sfeer binnen de groep. Maar naarmate de intelligentie toeneemt bij de hogere zoogdieren, de primaten, en uiteindelijk de mens, en er zoiets als “cultuur” ontstaat, slagen de bejaarden erin om de uitdrijving te bezweren, zich onmisbaar te maken, en de illusie te creëren dat alles zonder hen in het honderd zou lopen.

De oude mannetjes handhaven zich dus, ondanks hun nutteloosheid, dankzij het gewicht dat wordt toegekend aan traditie, de continuïteit van verhalen en rituelen, de overgeleverde kennis. De medicijnman, de sjaman, de leraar, de burgemeester, de minister,- allen zijn het oude wijzen die pretenderen “iets kostbaars” door te geven, en die de samenleving gijzelen met een haast religieuze macht. Zij zouden de fakkeldragers van de beschaving en van onze soort zijn. Quod non, maar ze zitten ondertussen dus wel op de troon gebeiteld. Pervers effect van de hersengroei?

Alzheimercultuur

Inderdaad, zijn hun verhalen wel iets waard? Staan ze een samenleving toe, om te overleven? Leiden ze ons naar een betere plek? Vandaag zou men veeleer het omgekeerde kunnen stellen: naarmate de catastrofe nadert, is het denken in termen van traditie en continuïteit levensbedreigend voor onze menselijke beschaving. Het komt er dus net op aan, de ommezwaai te denken,- een radicale breuk met het verleden, de ouderdom, de traditionele waarden.

En daar schuilt het conflict. De enorme middelen die worden besteed aan ouderdomszorg, medicatie, socio-psychologische pampering van de “senioren”, tot en met het pensioenstelsel, veroorzaken nog een stijging van de levensverwachting, en dus een proportionele toename van de 60-plussers. Allen klampen ze zich vast aan het leven en aan de macht, allen willen ze hun privileges van oude wolven veilig stellen.

Het resultaat is een Alzheimercultuur, waarbij de mens globaal steeds ouder en dus steeds dommer wordt, met een jonge generatie die vooral moet wachten en zich opwarmen. En warm zal het worden, zoveel is zeker.

Het verticale down-top-carrièremodel, dat nog altijd het bedrijfsleven, de politieke wereld, de journalistiek, de academische wereld, en zelfs de culturele sector domineert, koppelt anciënniteit aan macht. Zolang dat model gehandhaafd wordt, zal er ten gronde niets veranderen. De lange mars door de instellingen levert uiteindelijk vergrijsde, corrupte exemplaren op, die weerom de jeugd verplichten tot geduld en een levenslang carrièreplan: de geschiedenis herhaalt zich altijd, dit is een dodelijk, autoreproductief systeem.

Ondertussen worden kinderen en jongeren steeds meer als overlast beschouwd, alleen al omdat ze er zijn (of een broodje eten op een kerktrap), terwijl de Benidorm Bastards vrolijk onze straten teisteren. Viagra-knarren zoals Dominique Strauss-Kahn, die hun politieke macht terug willen omzetten in biologisch-seksuele macht, lopen wel eens tegen de lamp, maar dan als resultaat van een afrekening met andere, concurrerende oude wolven. Overigens doen de vrouwen, die zogezegd door dat glazen plafond zijn gewipt, dapper mee aan die oude-heren-dictatuur, kijk maar naar IMF-bazin Christine Lagarde, voor de verandering een oma dus, maar voor de rest business as usual.

De jeugd wordt in onze beeldcultuur wel gebruikt als façade en alibi (voor alle quizmasters en presentatoren van talkshows zijn mooie jonge vrouwen een gegeerd goed, kijk ook naar de reclame…), maar ze heeft niets in de pap te brokken.

Het fameuze generatieconflict is dus reëel, en het zal nog toenemen. Misschien zijn fenomenen als de Occupy Wall Street-beweging wel een teken dat het opruimen van de puinhoop van de opa’s toch begonnen is. Benieuwd ook hoe de vrouwenbeweging zich zal opstellen, en of ze in de valstrik van de emancipatie zal trappen via de rol van excuustruus.

Ook bij ons is het te hopen dat jongeren zich niét langer op sleeptouw laten nemen door het carrièreperspectief en de continuïteitsgedachte, maar resoluut gaan voor een breuk met de oude orde. Het is onze enig redding, geloof me.

Johan Sanctorum

De auteur is cultuurfilosoof en blogger