‘In 2022 ijveren voor vrede? Neen, dat is niet naief’

‘Valt er nog iets te vieren op deze Internationale Dag van de Vrede als er aan de grenzen van je continent een oorlog woedt’, vraagt Charline Burton van de ngo Search for Common Ground zich af.  ‘Meer dan ooit. We kunnen de lessen uit het verleden gebruiken, om de vrede van morgen vorm te geven.’

De uitbraak van het conflict in Oekraïne was een wake-upcall voor veel Europeanen die zich plotseling realiseerden hoe fragiel de “Europese vrede” is die zij jarenlang als vanzelfsprekend beschouwden. En ook voor ons, organisaties die werken rond vredesopbouw, conflictpreventie en vredesonderhandelingen, zijn dit uitdagende tijden.  Want hoe kun je blijven spreken over vrede, dialoog en samenwerking als aan de grenzen van je eigen continent een oorlog aan de gang is? Hoe roep je op tot nuance wanneer oorlog overal herleid wordt tot een zwart-witverhaal?  

Duitsland, een land dat sinds de verschrikkingen van de nazi’s doordrenkt is van pacifisme, heeft een uitzonderlijk pakket van 100 miljard euro aangekondigd om zijn defensie te moderniseren. Zweden en Finland, twee landen die tijdens de Koude Oorlog neutraal bleven op het gebied van militaire allianties, maakten een strategische ommezwaai en startten een procedure om toe te treden tot de NAVO. En in België stemde de regering-Vivaldi in juni in met een verhoging van het defensiebudget met 10 miljard euro tegen 2030.

Al vier decennia lang pleiten wij bij Search for Common Ground, ervoor om middelen te investeren in conflictpreventie, in plaats van enkel geld te pompen in militair materieel of harde beveiliging. Dat dialoog de sleutel is. Deze boodschap leek plots voorbijgestreefd en niet langer hoorbaar. 

En toch! Wij, de sector van peacebuilding of vredesopbouw, hebben jarenlange ervaring met werken in conflictgebieden. Gaande van staatsgrepen, revoluties over genocides tot politieke onlusten. Search for Common Ground werkt in de allermoeilijkste plaatsen zoals Afghanistan, de Democratische Republiek Congo en Jemen. We proberen gebroken samenlevingen te herstellen tijdens en na gewelddadige conflicten. Het kan verbazen hoeveel parallellen er te trekken zijn.

De lessen die we daar leerden zijn ook van toepassing op het huidige conflict. Daarom is het belangrijk dat Europa aandacht heeft voor ons peacebuilders. Want als iets onze expertise is, dan is het wel vredesopbouw. Daarom geef ik graag deze 3 lessen mee:

 1.              Grijp elke mogelijkheid om te onderhandelen aan. Praten met de vijand in het midden van een bloedige oorlog? Absoluut. Het kan cynisch lijken, maar toch moeten we elke mogelijkheid die we hebben om onderhandelingen op te starten, aangrijpen. Dit loont. Kijk maar naar de opening van de haven van Odessa voor graanexport, een akkoord aangedragen door Turkije. Deze doorbraak kwam er dankzij zij die bleven aandringen om te onderhandelen, ongeacht al het cynisme en spot dat ze over zich heen kregen.

2.               Maak een onderscheid tussen Russische leiders en het Russische volk. In onze klaslokalen, op onze televisieschermen en in onze parlementen. Het is ontzettend belangrijk dat we overal het onderscheid maken. Ja, we kunnen deze invasie verafschuwen. Maar politici en burgers mogen niet in de val trappen om het Russische volk als geheel te ontmenselijken en hen als “het allergrootste kwaad” af te schilderen. Het is gemakkelijk om haat tegen de ander aan te wakkeren om zo mensen te mobiliseren voor oorlog. Maar haat heeft geen aan-uit knop. Het wordt van generatie op generatie doorgegeven en kan bij het minste vleugje onenigheid opnieuw geweld doen oplaaien. Wanneer we vrede willen bereiken, moeten we voorkomen dat dit zaadje “haat” geplant wordt.  

 3.               Houd de communicatie levendig. Iedere oorlog eindigt vroeg of laat met een dialoog. Wanneer ook deze oorlog eindigt, zullen de Russische en Oekraïense leiders de goedkeuring van de bevolking nodig hebben om met elkaar te praten en de vijandelijkheden te staken. Dit zal niet lukken wanneer de ander gedemoniseerd blijft, daarom moeten we aan elkaars perspectieven blootgesteld blijven om ook de andere kant van het verhaal te horen. Met een kritisch oog, want de risico’s op desinformatie of manipulatie zijn groot. Maar een totale terughoudendheid ten aanzien van de Russische perspectieven op deze oorlog belet ons kansen en hefbomen te zien om uit dit bloedvergieten te geraken. 

Deze lessen kunnen goedgelovig lijken, te simplistisch, nu de bommen op de grenzen van Europa vallen. Voor sommigen lijkt een wapenwedloop het enige antwoord op dit conflict. Uiteraard willen we een geloofwaardige militaire verdediging bieden tegen een oorlogszuchtig buurland. Maar duurzame vrede wordt niet bereikt met tanks, gevechtsvliegtuigen of munitievoorraden alleen. Diplomatie, dialoog en onderhandelingen zijn essentiële onderdelen van het proces.  

De toekomst is onzeker. Zoals in elke oorlog is het gemakkelijk te zien wanneer deze begint, maar onmogelijk te voorspellen wanneer hij zal eindigen. Het lijkt een somber pad, maar we kunnen de lessen uit het verleden gebruiken om de vrede van morgen vorm te geven. En neen, dat is niet naïef.  

Charline Burton (@Charline_Bur) is directeur van Search for Common Ground, de grootste ngo wereldwijd gewijd aan conflictoplossing en vredesopbouw. De organisatie werd genomineerd voor de Nobelprijs voor de Vrede en werkt in 30 landen.