‘Gooi differentiatie in de klas niet over boord’

Pedagoog Esther Geyssens stoort zich aan de manier waarop differentiatie als boosdoener werd aangewezen in het debat over waarom de kwaliteit van ons onderwijs daalt. Ze deed hier onderzoek naar voor haar doctoraat en zet in deze bijdrage de puntjes op de i.

Opnieuw komt de onderwijskwaliteit op een negatieve manier in de pers afgelopen week.
Twaalfjarigen scoren slechter voor wiskunde en ICT. Huidig onderwijsminister Ben Weyts noemt de resultaten alarmerend. Het is niet de eerste keer dat Vlaamse leerlingen slechter scoren in peilingstoetsen tegenover enkele jaren geleden. Ontkennen dat de onderwijskwaliteit daalt, is geen optie meer. Bijna iedereen, van cognitief psychologen tot pedagogen en leerkrachten op de klasvloer zelf zijn het over eens dat er iets aan moet gedaan worden.

Over wat er nu gedaan moet worden en waar de exacte oorzaak nu juist ligt, zijn onderwijsexperten het dan weer niet eens. Zo werd er deze week ook met het vingertje gewezen naar differentiatie als boosdoener van niveaudaling. Leerkrachten zouden te veel differentiëren waardoor het niveau daalt. Wat ten zeerste te betreuren valt als je weet dat het doel van differentiatie net is om maximale leerkansen te creëren voor elke leerling. Bovendien vindt differentiatie zijn oorsprong in het aanbieden van betere leerkansen voor hoogbegaafde leerlingen. Al is het inmiddels geëvolueerd naar een onderwijsbrede aanpak waar elke leerling voordeel uit kan halen. Ik zet hier graag enkele puntjes op de i als het gaat over differentiatie in ons Vlaams onderwijs.

Differentiatie en didactiek gaan hand in hand

Differentiëren in de klas betekent niet dat we de basiskennis over didactiek en effectieve leerstrategieën over boord moeten gooien. Klassikaal lesgeven en directe instructie vormen een belangrijke basis in elke klas. Ook in een klas waar gedifferentieerd wordt.

Differentiatie is niets nieuws

Wie differentiëren zegt, denkt vaak aan remediëren en verdiepen. Strategieën die al decennia meegaan in onderwijs. Leerkrachten differentiëren al even lang dan als ze lesgeven. Het is dus absoluut niet nodig om alles in de klas te gaan omgooien tegenover dertig jaar geleden. Veel principes houden nog steeds stand. Tegelijk is het zinvol om met nieuwe inzichten en technologieën rekening te houden in het klaslokaal met het oog om beter om te gaan met verschillen tussen leerlingen. De leerling die ondanks een leerbeperking, toch een universitair diploma haalt zal dankbaar zijn voor enkele aangepaste ingrepen in de klas.

Differentiatie in ons Vlaams onderwijs

Onderzoek bij Vlaamse leerkrachten toont aan dat differentiatie momenteel niet eens volwaardig geïmplementeerd is in ons Vlaams onderwijs. We zien dat leerkrachten sporadisch differentiërende praktijken inzetten, maar dat dit vaak niet doelbewust gebeurt. Hierbij is vooral de mindset van leerkrachten doorslaggevend voor het doelgericht inzetten van differentiërende praktijken. Differentieert een leerkracht uit noodzaak omdat het moet of omdat het zo wordt voorgeschreven in bepaalde handboeken? Of differentieert een leerkracht omdat die doelbewust meer motivatie, meer leerwinst of meer leerefficiëntie wil bereiken bij de leerlingen? De laatste leerkracht is namelijk zelf overtuigd van de meerwaarde en gaat efficiënter differentiëren dan de eerste.  Dit wordt ook bevestigd in internationaal onderzoek dat aantoont dat differentiatie momenteel vaak niet zinvol wordt ingezet door leerkrachten.

Differentiatie betekent vooral ook variëren

Elke dag klassikaal lesgeven op basis van enkel en alleen directe instructie gaat ervoor zorgen dat (sommige) leerlingen afhaken. Maar elke dag hoekenwerk of coöperatieve werkvormen organiseren, gaat dit ook doen. Er bestaat in onderwijs niet één instructie, één werkvorm of één didactiek die werkt voor elke leerling. Het is door af te wisselen dat de leerkracht meer leerlingen zal bereiken.

Differentiatie is een onderwijsmodel

Differentiatie is bovenal onderwijsmodel. Het is een verzameling van een visie op onderwijs en bijhorende klaspraktijken. Het uitgangspunt is dat elke leerling anders leert. Om elke leerling maximale leerkansen te bieden gaat de leerkracht rekening houden met verschillen tussen leerlingen in interesses (waarom wordt er geleerd), in leerstatus (wat wordt er geleerd) en in leerprofiel (hoe wordt er geleerd). De uitwerking hiervan in de klaspraktijk kan honderd en één vormen aannemen. Dit gaat van het geven van herhalingsoefeningen tot de leerlingen keuze laten in uitvoering van een opdracht of het afwisselen in instructie enzovoort.

Kortom, laat ons differentiatie niet zomaar overboord gooien. Differentiëren is een onderdeel van elke kwalitatieve les, net zoals didactiek, instructie en klasmanagement dit zijn.

Esther Gheyssens is onderwijskundig pedagoog. Ze werkt als procesbegeleider bij Schoolmakers en als gastprofessor aan de educatieve master van UGent. In haar doctoraat deed ze onderzoek naar binnenklasdifferentiatie als onderwijsmodel om inclusiever les te geven.