Wil N-VA straks besturen met Vlaams Belang? ‘Een deur die niet dicht is en toch niet openstaat’

BART MADDENS over TOM VAN GRIEKEN: 'Toen hij in 2014 partijvoorzitter werd, bekeek de Wetstraat hem als een kindsoldaat.' © FRANKY VERDICKT
Walter Pauli

Mogelijk behalen het Vlaams Belang en de N-VA bij de volgende verkiezingen meer zetels dan de andere Vlaamse partijen samen. Dan wordt een (extreem)rechtse Vlaamse regering mogelijk. Of niet? Politoloog Bart Maddens: ‘Plan A van de N-VA lijkt de vorming van een federale regering met de PS. Als dat niet lukt, is er nog plan B: Vlaanderen besturen met het Vlaams Belang.’

Zeker, peilingen zijn maar peilingen. Maar toch. In De Stemming van de VRT en De Standaard behaalde het Vlaams Belang (VB) twee weken terug al 24,7 procent en de N-VA 21,4 procent – samen klokten ze af op 46,1 procent. Die trend werd vorig weekend bevestigd in de Grote Peiling van Het Laatste Nieuws, Le Soir, VTM en RTL. Daarin klom het VB naar 26,1 procent en behaalde de N-VA 21,8 procent – samen 47,9 procent. Daarmee zouden de twee Vlaams-nationalistische partijen een absolute meerderheid van 45 zetels (25 voor VB en 20 voor N-VA) hebben in de Nederlandstalige taalgroep in de Kamer, tegen 42 voor ‘de rest’: Vooruit (11), Open VLD (10), CD&V (9), Groen (7) en PVDA (5). In het Vlaams Parlement liggen de verhoudingen ongeveer gelijk.

Voor de Leuvense politoloog Bart Maddens is het dus de vraag van 1 miljoen: wat zullen het VB en de N-VA doen al ze een meerderheid hebben in het Vlaams Parlement? ‘Daar draait alles om.’ Wat de N-VA zeker níét zal doen, zegt Maddens, is ‘voor de verkiezingen hardop zeggen dat ze mikt op een coalitie met het VB. Dan zou de N-VA vooraf alle potentiële centrumkiezers wegjagen, ook kiezers die in 2019 nog voor Open VLD of CD&V stemden maar inmiddels de buik vol hebben van Vivaldi.’ Het is dubbel. Het voorbije weekend erkende N-VA-voorzitter Bart De Wever juist wel dat veel ‘kiezers aan de rechterzijde’ zo’n coalitie tussen VB en N-VA graag zouden zien, precies omdat ze ‘nog veel sterker tegen Vivaldi zijn’. In één adem voegde hij eraan toe dat VB-voorzitter Tom Van Grieken zich met uitspraken over het dominante ‘blanke’ karakter van dit land onmogelijk maakt als coalitiepartner. Dat werd ooit de ‘Chinese Muur’ tussen de N-VA en het VB genoemd. Sommige N-VA’ers zenden andere signalen uit. Maddens: ‘Theo Francken let erop dat de deur voor het VB niet dicht gaat en toch niet openstaat.’

Tot 2019 draaide alles rond Bart De Wever. Dat is voorbij. Vandaag telt wat Tom Van Grieken heeft gezegd.

Bart Maddens (KU Leuven)

Wat de ultieme nachtmerrie van menig niet-nationalistische Belg is, is de natte droom van velen die met een Vlaamse Leeuw staan te zwaaien. Toch beseft ook de N-VA-top dat het niet voor de hand ligt om een Vlaamse regering met alleen maar Vlaams-nationalisten te vormen, die vervolgens België de wacht aanzegt of op zijn minst een regeerperiode lang de duvel zal aandoen. Niet uit staatkundig oogpunt, en zeker niet vanuit democratische bekommernissen.

Hegeliaans

Nochtans liggen de kaarten voor zo’n ‘V-coalitie’ beter dan ooit. Met hun score in de peilingen hebben beide ‘V-partijen’ in zekere zin gestunt. Zowel het VB als de N-VA zou tussen de 20 en 30 procent van de stemmen behalen, en dat na een jaar waarin het politiek windstil is gebleven rond V-thema’s in strikte zin. Er viel amper een communautaire rimpeling te bespeuren. De laatste die dacht te scoren met een klassiek communautair voorstel was… Joachim Coens. Begin mei pakte de CD&V-voorzitter uit met zijn idee van een Belgische staatshervorming naar Zwitsers model. In de Wetstraat kreeg Coens daarvoor al weinig bijval, en bij de kiezer nog minder. Zowel in De Stemming als in De Grote Peiling zit de CD&V vastgespijkerd op een absolute bodemkoers van 10 procent. Dat is nog eens één derde minder dan de 14,2 procent (Kamer) en 15,4 procent (Vlaams Parlement) op 26 mei 2019. En dat was al een historisch dieptepunt.

Blijkbaar slaagden de beide V-partijen erin om zich geloofwaardiger te positioneren rond belangrijke kwesties of nieuwe breuklijnen. Wat kan dat vandaag anders zijn dan corona of de steeds terugkerende identitaire breuklijn. Hoewel beide thema’s in wezen niets met elkaar te maken hebben, zijn de sceptici van het coronabeleid vaak dezelfde mensen als de critici van de multiculturele samenleving. De alom gezochte militair Jürgen Conings schafte zich vorig jaar een VB-lidkaart aan en bedreigde vorige maand viroloog Marc Van Ranst. In ‘V-milieus’ is er begrip voor wat Conings dreef. Neem Bram Bombeek, oud-woordvoerder van de N-VA. Op Twitter liet hij weten dat hij eigenlijk niet opkeek van Conings’ plan om Van Ranst te vermoorden: ‘ The Tree of Liberty must be refreshed from time to time with the blood of patriots and tyrants. Onvermijdelijk gingen we bij dat punt aanbelanden.’ Later nuanceerde Bombeek zijn eigen woorden: die moesten eigenlijk ‘dialectisch-hegeliaans’ begrepen worden, en niet als steun voor Conings: ‘Spectaculaire beperking van onze vrijheid leidt tot tegenreactie waarin mensen bereid zijn martelaar te worden.’

Dat Van Ranst zich ‘links’ profileert, werkt als een rode lap op een stier. Oud-Kamervoorzitter Siegfried Bracke (N-VA) schreef over de Leuvense professor: ‘Hij wil de hele samenleving, niets meer, niets minder. Het beleid, de politiek, de machten, alle checks-and-balances, ze mogen allemaal in één hand: de Zijne, de Enige, de Eerste.’ Bombeek en Bracke zijn universitair gediplomeerd en allebei in staat tot een intelligente en zelfs aangename conversatie. Behalve als Marc Van Ranst ter sprake komt.

Toch is het niet juist om het (gepeilde) succes van de N-VA en het VB louter toe te schrijven aan de groeiende onvrede over het coronabeleid. Politoloog Maddens noemt corona een ‘scheidingslijn die door alle partijen loopt, en zelfs door alle sociale milieus en beroepsgroepen: overal zijn er mensen die de coronamaatregelen stipt naleven en anderen die er niets van moeten weten.’ Maddens: ‘Het is zelfs het grote drama van de N-VA dat de non-believers van het coronabeleid de N-VA juist afrekenen op het feit dat die partij zich níét verzet tegen het beleid, maar er zelf deel van uitmaakt. Vandaar dat Jan Jambon de verwachting niet kan inlossen dat hij een sterkere minister-president zou zijn dan de te bleek bevonden Geert Bourgeois.’ Op de persconferenties na elk Overlegcomité verdedigt Jambon doorgaans inderdaad loyaal de genomen beslissingen. Dat hij op de interne vergaderingen soms tegengas geeft en sneller versoepelingen wil, is voor veel kiezers ’te subtiel’, zegt Maddens: ‘Het zijn nuances die voorbijgaan aan hun algemene beoordeling: wat corona betreft, is de N-VA een beleidspartij zoals de andere.’

In vergelijking met de N-VA heeft het Vlaams Belang de handen vrij. Toch is zelfs die partij behoorlijk gematigd in haar kritiek op het coronabeleid, vindt Maddens. ‘Van Grieken wijst vooral op de fouten die zijn gemaakt in de strijd tegen corona. Je hoort hem geen radicale antivaccinatiestandpunten innemen, zoals in Nederland Thierry Baudet wel doet.’ Baudet zei een paar weken geleden nog dat hij een ‘school voor antivaxers’ zou willen oprichten, ‘waar niet gevaccineerd wordt en zonder mondkapjes’. Van Grieken draagt waar dat moet zijn mondmasker, mét VB-logo én met het opschrift: ‘Niet mijn regering.’

September 2020, 'DE PROTESTRIT NAAR BRUSSEL'. 'Het VB is the place to be voor kiezers die boos zijn op het beleid.'
September 2020, ‘DE PROTESTRIT NAAR BRUSSEL’. ‘Het VB is the place to be voor kiezers die boos zijn op het beleid.’© PHOTONEWS

Want natuurlijk is het VB volle bak oppositie blijven voeren, en dat heeft Van Grieken en co. geen windeieren gelegd. Maddens: ‘Maar het gaat niet om corona in enge zin. Het VB heeft de enorme boosheid weten te kanaliseren die het coronabeleid heeft opgewekt: niet omdat de modale Vlaming corona- sceptisch zou zijn, maar omdat bij veel mensen het aanvoelen leeft dat de overheid hen als een stel kleuters behandelt. Een overheid die bovendien slecht heeft gepresteerd en de burgers van een aantal fundamentele rechten en vrij- heden heeft beroofd.’

De Kampioenen

Wie de buik vol heeft van de vele hinder die het coronabeleid meebrengt, komt dus bijna automatisch uit bij het VB of – voor linkse kiezers die nooit of te nimmer VB zullen stemmen – bij de PVDA. Maddens: ‘Ik zou ook niet weten waarom kritiek op de coronamaatregelen per definitie rechts zou zijn. In Franstalig België is er trouwens veel meer kritiek op het coronabeleid. Kranten als Le Soir stellen zich uitdrukkelijk vragen bij de gevolgen voor onze privacy van bepaalde regeringsmaatregelen – en privacy lijkt me eerder een links dan een rechts thema.’

In de lente van 2020 leek de strijd tegen corona nog een bonus op te leveren voor de klassieke beleidspartijen – Het Laatste Nieuws riep in maart vorig jaar op haar voorpagina de Belgische aanpak zelfs uit tot een voorbeeld voor het buitenland. Maar de last van de lockdowns, de vele ongerijmdheden in het coronabeleid, de tergend trage start van de vaccinatiecampagne, de schandaalverhalen rond de mondmaskers, en op de koop toe de beelden van vechtpartijen tussen de politie en coronamoeë jongeren, van het strand van Blankenberge tot het Ter Kamerenbos: dat alles heeft anderhalf jaar later voor een dikke humuslaag gezorgd die veel ongenoegen voedt. Maddens: ‘Het VB is the place to be voor kiezers die boos zijn op het beleid.’

Vaak draait het daarbij ook om zogenaamde identitaire kwesties. Dan krijgt een onbelangrijk splintergroepje als Voorpost alle aandacht omdat een rechter beslist dat de kreet ‘stop islamisering’ gelijkstaat met het aanzetten tot haat en geweld. Of wordt een grapje over Chinezen gecensureerd in een oude aflevering van F.C. De Kampioenen. Hoe banaler, hoe meer het opvalt en tot ‘debat’ leidt. Maddens: ‘Natuurlijk speelt dat in de kaart van nationalistische partijen: ook al gaat het niet om klassieke communautaire thema’s, het gaat wel om de verdediging van “onze tradities”, wat “ons eigen is.” N-VA-Kamerlid Theo Francken beaamt: ‘Je mag op Facebook geen foto van Zwarte Piet meer plaatsen, je mag op Twitter niet meer schrijven wat je wilt. En tegelijk wordt het land geregeerd door ministers die niet verkozen zijn. Dat leidt tot een wijdverspreid gevoel van: dat klopt allemaal niet meer. Veel mensen stellen zich de vraag: “Is dit nog een democratie?” We merken dat dit soort kritiek op de regering in Vlaanderen zéér breed gedragen wordt.’

Het VB surft met nog meer succes op die golf van misnoegdheid dan de N-VA. Het VB heeft in de peilingen bijna 10 procentpunten meer dan bij de verkiezingen van 2019, terwijl de N-VA nog altijd slechter presteert dan haar verkiezingsresultaat – 25,6 procent bij de Kamerverkiezingen – en lang niet meer in de buurt komt van de 32,5 procent van 2014. Dat verwondert Maddens niet: ‘Toen Tom Van Grieken in 2014 partijvoorzitter werd, was het Vlaams Belang op sterven na dood – dat jaar was de partij gestrand op nipt 0,8 procentpunt boven de kiesdrempel. De Wetstraat bekeek Van Grieken als een kindsoldaat. De N-VA rook haar kans om ook het klassieke VB-terrein in te nemen. Met Theo Francken op Asiel en Migratie leek dat goed te lukken. Niemand hield er rekening mee dat het VB nog zou terugkeren. Maar de vluchtelingencrisis en de terreuraanslagen hebben het VB opnieuw wind in de zeilen gegeven. Al bij de provincieraadsverkiezingen van 2018 behaalde het VB in heel Vlaanderen opnieuw 13 procent van de stemmen. Bij de verkiezingen van 2019 probeerde de N-VA die opgang te counteren door zich te profileren op ‘Marrakesh’, maar dat heeft niet geholpen. Het VB heeft nu eenmaal het issue ownership inzake de strijd tegen de islam of de exploitatie van het gevoel van vervreemding in de multiculturele samenleving. Dat heeft de N-VA schromelijk onderschat, terwijl het eigenlijk een ijzeren wet is in de politiek. Vandaag draait het hele politieke debat rond het VB en Van Grieken. Net zoals tot 2019 alles draaide rond Bart De Wever. Dat is voorbij. Vandaag telt wat Van Grieken heeft gezegd.’

Een voorzitter van een nationalistische partij die huidskleur belangrijk vindt, heeft zelfs de basisbegrippen van burgerschap en civiel nationalisme niet onder de knie.

Theo Francken (N-VA)

Dat betekent natuurlijk ook dat Van Grieken moet weten wat hij zegt. En van tijd tot tijd gaat hij uit de bocht, al dan niet bewust. Een paar maanden geleden pakte hij op VTM uit met een (verboden) busje pepperspray omdat hij vond dat ‘elke vrouw het in haar handtas moest hebben’ om zichzelf te verdedigen. De voorbije weken had hij een nogal uitdagende communicatie over Jürgen Conings – tot bleek dat die lid was geweest van het VB. En vorig weekend maakte hij een uitglijer toen hij in De Tijd zei dat ‘het christelijke, het Vlaamse en als u wilt zelfs het blanke een dominante factor moet zijn in onze samenleving’.

Maddens denkt niet dat die uitspraak Van Grieken lang zal achtervolgen. ‘In de jaren tachtig en negentig van vorige eeuw hoorde je het om de haverklap, na elke straffe uitspraak van Karel Dillen of Filip Dewinter: “De maskers vallen af!” Niemand die zich nog herinnert wat toen werd gezegd. Dat elke uitspraak van Van Grieken onder een vergrootglas wordt bekeken, is eigenlijk een droom voor een politieke partij. Dat momentum is veel belangrijker dan de te verwachten kritiek.’

Plotlijnen

Toch lijkt de N-VA dit keer wél van plan om een scherpe streep in het zand te trekken. In 2023 houdt de partij opnieuw een ideologisch congres. Theo Francken coördineert er het luik ‘Veilig en Kordaat Vlaanderen’, met een geüpdatete visie over migratie, justitie, defensie, veiligheid en identiteit. Toen bekend werd dat Francken daarvoor verantwoordelijk zou zijn, werd dat uitgelegd als een poging om het identitaire vizier opnieuw scherp te stellen met het oog op de verkiezingen van 2024 – versta: om mogelijk ‘om ter stoerst’ met het VB te kunnen concurreren. Het tegendeel lijkt nu het geval. Francken: ‘Het verbaasde me hoe gemakkelijk Tom Van Grieken ideologisch door de mand viel in De Tijd. Een voorzitter van een nationalistische partij die huidskleur belangrijk vindt, heeft zelfs de basisbegrippen van burgerschap en civiel nationalisme niet onder de knie. Wij zullen de Vlaamse kiezer duidelijk maken hoe verschillend wij zijn. De N-VA is ook de partij van toppolitici als Zuhal Demir, Nabilla Ait Daoud, Assita Kanko, Darya Safai, Nadia Sminate en mijn oud-kabinetsmede-werker Laurent Mutambayi.’

Mogelijk is dat een element in het grotere Kriegspiel dat de N-VA in 2024 van plan is te spelen. Tijdens de voorbije formatie leek het er op een bepaald ogenblik op dat De Wever en PS-voorzitter Paul Magnette een meerderheid op zak hadden voor een regeringscoalitie rond hun twee partijen. Het voorbije decennium werd zo’n monsterverbond als tegennatuurlijk beschouwd, niet het minst door de N-VA zelf. Maar intussen is een en ander veranderd. In Antwerpen bestuurt de N-VA de stad samen met Vooruit (en Open VLD) zonder dat er de voorbije drie jaar ook maar één onvertogen woord naar buiten kwam. Vooruit-voorzitter Conner Rousseau deed zowel in 2020 als in 2021 een kloeke poging om een regering te vormen met de PS en de N-VA, maar die draaide telkens uit op een mislukking – dat wordt ook zo aangevoeld bij Vooruit, zelfs nu die partij met Frank Vandenbroucke de belangrijkste minister (na premier Alexander De Croo) van de Vivaldi-coalitie levert. Maar een PS-N-VA-regering had Vooruit (toen nog SP.A) nog meer opgeleverd: dan waren er stappen gezet in een ‘ordelijke herschikking’ van de staatsstructuur, waar ook de Vlaamse socialisten vragende partij voor zijn. Een nog grotere zelfstandigheid voor de deelstaten wordt vandaag als een pluspunt gezien door de twee partijen die straks opnieuw samen huizen in het aloude socialistische hoofdkwartier aan de Brusselse Keizerslaan. Was dat akkoord doorgegaan, dan had de SP.A ook opnieuw Vlaamse ministers geleverd – dat was al doorgesproken met De Wever. Dat nieuwe bondgenootschap gaat zelfs zover dat sommige socialisten zich zorgen maken over de invloed van De Wever op Rousseau. ‘Onze jonge voorzitter is duidelijk niet ongevoelig voor de complimenten die hij van die lepe vos krijgt’, luidt het. Het heeft niet veel gescheeld of ze hadden bij de opening van de terrasjes op 8 mei samen in Antwerpen een glas gedronken.

De voordelen voor alle betrokkenen van zo’n onuitgegeven bondgenootschap tussen de PS en de N-VA is ook Maddens niet ontgaan. ‘Dat lijkt me voor 2024 inderdaad Plan A wat de N-VA betreft: deelname aan de macht in het federale België om daar dan mee architect te zijn van een confederale staatshervorming. Zelfs als het VB en de N-VA in zetels samen een meerderheid zouden hebben in het Vlaams Parlement – wat wellicht het geval zal zijn, als de resultaten van deze peiling zich over drie jaar zouden herhalen bij de verkiezingen.’

Bij de PS heeft men duidelijk het signaal gegeven dat er een ‘groot akkoord’ mogelijk is in 2024. De Franstalige socialisten lijken zelfs bereid vér te gaan, behalve als de N-VA in Vlaanderen het cordon sanitaire zou doorbreken. Dan is het over and out. Vandaar dat er vandaag ook bij de N-VA een vrij grote consensus over bestaat dat dit de eerste keuze is, en dat men meer afstand heeft genomen van het VB dan in 2019.

En toch. Bart Maddens: ‘Indien het VB en de N-VA in 2024 samen een meerderheid zouden hebben in het Vlaams Parlement en in de Nederlandse taalgroep van Kamer en Senaat, zou dat voor de N-VA een belangrijke hefboom zijn. Niet dat ze meteen samen zouden regeren, maar bij de onderhandelingen zou dat betekenen dat de Franstaligen geen eisen zouden kunnen stellen waarvoor dan toch geen meerderheid te vinden is in de Nederlandstalige taalgroep.’

Een meerderheid van de V-partijen heeft nog een ander voordeel, zegt Maddens: ‘Als men zou mikken op een heruitgave van Vivaldi, en dus opnieuw een federale regering zou vormen met een Vlaamse minderheid, dan zou N-VA een Vlaamse regering kunnen vormen met het VB. Dat zou dan het Plan B zijn – indien de andere partijen Plan A zouden blokkeren. Voor de N-VA’ers is dat dan de enige democratische keuze die nog overblijft. Als ook dat niet uitdraait op een gang naar Canossa, want als in 2024 het VB de grootste partij is, zouden de N-VA’ers aan Van Grieken en co. moeten vragen of zij nog de minister-president mogen leveren. Vanzelf- sprekend is dat natuurlijk niet.’

Dat blijft koffiedik kijken. Want naarmate de vaccinatiecampagne vordert, loopt ook de uitzonderingstoestand van corona ten einde. En dan ziet men dat in het parlement weer gedebatteerd wordt over defensie, energie, de economische relance. Maddens: ‘De gewone plotlijnen van de politiek komen terug.’ Dat is ook het aanvoelen bij Francken: ‘De negatieve sfeer is aan het keren, met dank aan de vaccinatiecampagne. Elke spuit die wordt gezet, doet het vertrouwen toenemen. Dat geeft zuurstof aan de samenleving, én aan het politieke debat. Er kan weer gediscussieerd worden. Stel u voor, er is vandaag zelfs persaandacht voor parlementaire debatten over de begroting.’ (lacht)

Het blijft natuurlijk afwachten of de Vivaldi-partijen (en ook de N-VA) de kans zullen grijpen om het verloren electoraat terug te winnen. Want dat het VB zomaar de wind uit de zeilen kan worden genomen, lijkt toch wishful thinking. Maddens: ‘Er is altijd wel een reden om boos te zijn.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content