De natte droom van jagers is ‘predatorcontrole’: ze menen dat afschot nodig is om ‘overlast’ door roofdieren te bestrijden. Het is een dwaalgedachte.
Op 13 mei verspreidde de Hubertus Vereniging Vlaanderen (HVV) een persbericht met als titel: ‘Predatie vormt grote bedreiging voor Vlaamse akker- en weidevogels’. De Vlaamse jagerslobby haalde dat uit een lijvig rapport van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO), dat er ‘op haar uitdrukkelijk verzoek’ kwam. Het luidde dat ‘de onderzoekers stellen dat effectief predatiebeheer kan bijdragen aan het herstel van deze kwetsbare vogelsoorten’. Daarmee wordt bedoeld dat het doden van vossen en kraaien soorten als kievit en patrijs zou kunnen redden.
Ondanks het feit dat de HVV poneert dat ze het meeste al wist, is ze niet tevreden met de teneur van het verslag – de titel van haar persbericht strookt trouwens niet met de inhoud van het rapport. In haar lezing is de kernboodschap van de experts van het INBO: ‘Duurzaam herstel van akker- en weidevogelpopulaties is alleen mogelijk door het verbeteren van hun leefgebied. Zolang het grootschalig verlies en de versnippering van geschikt leefgebied niet wordt aangepast, blijft predatiebeheer volgens hen slechts een oplossing voor de korte termijn. Daarom pleiten zij voor een fundamentele hervorming van het landbouwsysteem, om de achteruitgang van deze vogelsoorten op lange termijn te stoppen en hun toekomst in Vlaanderen veilig te stellen.’
Gevaar voor mensen
Dat is helaas niet de visie van de HVV zelf: ‘Een volledige ommekeer van het landbouwsysteem en een terugkeer naar landbouwmethodes van vroeger, zoals voorgesteld in het rapport, is een utopie. Ook de veronderstelling dat akker- en weidevogels zich zouden kunnen handhaven in een voldoende hersteld landschap zonder dat predatie wordt aangepakt, wordt in het rapport nauwelijks wetenschappelijk onderbouwd.’
Jagers willen koste wat het kost op predatoren blijven schieten. Daar kan geen INBO-rapport tegenop. De HVV wil alleen rapporten die tegemoetkomen aan haar wensen.
‘Geef de wolf recht op leven en eigendom’
Het INBO-rapport kwam er op verzoek van voormalig minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA). De opvolging ervan staat in het huidige Vlaamse regeerakkoord. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) financierde het met geld uit het Jachtfonds, dat vooral van jachtvergunningen komt.
Zestien experts werkten lang en intens aan het 291 pagina’s tellende verslag, waarin liefst 780 wetenschappelijke referenties zijn verwerkt. Je kunt er dus van uitgaan dat het grondig is gedaan. Maar omdat de jagers geen carte blanche krijgen in het doodschieten van vossen, marters, kraaien en andere predatoren – in hun terminologie heet dat ‘beheer’ – vinden ze het rapport maar niks. Ze blijven ongegeneerd pleiten voor ‘ruimere bejagingsmethodes voor predatorcontrole’, wat impliceert dat ze meer ’s nachts willen schieten. Dat ze daarmee mensen in gevaar zouden kunnen brengen, weigeren ze te aanvaarden.
Uitgeklede landschappen
Ecologen zeggen al lang dat biotoopherstel het belangrijkste is in de strijd tegen het verlies van biodiversiteit, ook voor akker- en weidevogels. Vogels die op de grond broeden, moeten hun nesten goed kunnen verstoppen, en er moet voldoende te eten zijn voor hun kuikens. Veel kuikens moeten na het uit hun ei komen zelf hun kostje bij elkaar scharrelen, wat niet altijd gemakkelijk is in kurkdroge en uitgeklede landbouwlandschappen. Ze worden wel beschermd door hun ouders, die predatoren steevast hardnekkig aanvallen.
Er zijn trouwens gebieden waarin soorten als kievit en patrijs jongen groot krijgen zonder dat er in de buurt wordt gejaagd. Dat zijn doorgaans situaties waarin aan natuurvriendelijk landschapsbeheer wordt gedaan, en waarin wel degelijk predatoren als vos en kraai aanwezig kunnen zijn.
Er zijn gebieden waarin grondbroeders als kievit en patrijs jongen groot krijgen zonder dat er in de buurt gejaagd wordt.
Als je naar de wetenschappelijke studies in het INBO-rapport kijkt, zie je uiteenlopende resultaten wat het effect van predatorcontrole betreft op het bestand van akker- en weidevogels. Ja, er zijn studies die besluiten dat het werkt. Maar er zijn ook studies die geen effect vonden, en studies die wel een gunstig effect op het broedsucces aantoonden, maar niet op de totale populatie, wat betekent dat er wel nesten of jongen gepakt worden, maar ook dat een populatie zoiets aankan. Er zijn in de natuur nogal wat checks and balances tussen winst en verlies, waar veel jagers blind voor zijn.
Spreekverbod
Het blad Natuurfocus publiceerde onlangs een prachtig artikel over de vos – de voornaamste doorn in het oog van jagers – van bioloog Koen Van Den Berge, tot aan zijn pensioen roofdierenexpert van het INBO (en geen coauteur van het INBO-rapport). Ten tijde van CD&V-minister van Landbouw en Leefmilieu Joke Schauvliege kreeg hij ooit spreekverbod, omdat zijn visie over de vos niet strookte met die van belangenorganisaties uit de landbouw en jacht.
Op wolvenwandeling: ‘Schapen zijn als conserven voor een wolf’
Hopelijk heeft de HVV dat artikel gelezen, want het is ijzersterk onderbouwd. Van Den Berge beschrijft een lange historiek van framing van de vos als een probleem, eerst voor pluimvee, vervolgens voor de volksgezondheid (aanvankelijk hondsdolheid, later de vossenlintworm) en finaal voor de biodiversiteit, met name vooral grondbroeders. Het is tegenwoordig hip om te pronken met aandacht voor biodiversiteit, zelfs als je een deel ervan wilt liquideren voor jachtplezier.
Van Den Berges analyse toont aan dat de vossenproblematiek anders bekeken kan worden dan zoals de jagers doen. Uiteraard is hij het ermee eens dat vooral biotoopverlies grondbroeders in de problemen brengt. ‘Duurzame bescherming van de akkervogels kan enkel door een grootse vergroening van het landbouwareaal zonder daarbij continu tegen de stroom van het spontaan predatorherstel in te moeten gaan.’
Massaal afschot
Hij geeft voorbeelden van hoe vossen reageren op massaal afschot. Er worden in Vlaanderen elk jaar zo’n 12.000 vossen doodgeschoten, wat een substantieel deel van de populatie is, zonder dat het een noemenswaardig effect op de totale aantallen heeft. Vossen reageren door meer jongen te produceren, die gemakkelijker overleven dan anders en zich verder verplaatsen om vrijgekomen plekken in te vullen. Vossenjacht als beheersmaatregel is dweilen met de kraan open.
Van Den Berge verwijt de jagers dat ze hun eigenbelang laten primeren op de kap van kippenhouders. Ze maken mensen wijs dat hun schietacties hun kippen van predatie zullen vrijwaren, wat nonsens is. Als je je kippen ’s nachts niet afschermt, zullen ze gevaar blijven lopen, afschot of niet.
Door vossenjacht hypothekeren jagers ook de volksgezondheid, want meer jacht impliceert meer zwervende vossen en een grotere verspreiding van de vossenlintworm, die uitzonderlijk mensen kan besmetten. In het Groot-Hertogdom-Luxemburg, waar vossenjacht sinds 2015 verboden is, is de besmettingsgraad van vossen met de lintworm sindsdien gedaald van 40 naar 10 procent.
De voornaamste prooien van vossen bij ons zijn trouwens niet vogels, maar ratten en muizen, zodat vossen nuttig kunnen zijn voor de landbouw, maar dat zeggen jagers zo goed als nooit. Omdat ook ratten predatoren van grondbroeders zijn, zou de vos in sommige gevallen zelfs een predatiebestrijdend effect kunnen hebben, door het vangen van ratten.
Zinloze slachtpartij
Voor beschermde natuurgebieden met veel kwetsbare vogels stelt Van Den Berge dat er maar één efficiënte oplossing is: afrasteren van het gebied, zodat er geen vos of marter in kan. Dat werkt uitstekend.
Hij raakt de ‘groeiende maatschappelijke aandacht voor dierenwelzijn’ aan, zodat je ‘bezwaarlijk de ogen kunt blijven sluiten voor zo’n zinloze slachtpartij’. Vossenjacht veroorzaakt dierenleed, want veel vossen worden niet meteen gedood, enkel gewond.
In Luxemburg heeft het verbod op vossenjacht geen enkel probleem veroorzaakt. Van Den Berge besluit dat een sluiting van de jacht op de vos in Vlaanderen de risico’s eerder zal doen afnemen dan toenemen, terwijl ze onder het huidige jachtregime ‘veeleer worden bestendigd of zelfs aangezwengeld’.
Een andere doorn in het oog van jagers is de wolf. Bioloog Hilde Vervaecke (Odisee Hogeschool Sint-Niklaas) analyseerde met enkele collega’s in het vakblad Royal Society Open Science de houding van de Vlaming inzake de wolf, op basis van een grondige enquête bij meer dan duizend mensen – landbouworganisaties weigerden wel om mee te werken. 46 procent van de deelnemers was pro jacht, 54 procent pro wolf.
Meester over de natuur
Veruit de belangrijkste bepalende factor om voor of tegen de wolf te zijn, was of je voor of tegen jacht bent. Mensen die niet jaagden, maar wel pro jacht waren, stemden tegen de wolf. De houding ten opzichte van jacht was véél relevanter dan factoren als leeftijd, geslacht of woonplaats (stad of platteland). Het heeft vooral te maken met het gevoel ‘meester’ te moeten zijn over de natuur, en het idee dat er bij ons ‘geen plaats’ zou zijn voor wolven.
Bovendien gelooft de meerderheid van de jagers nog altijd in het fabeltje dat de wolven bij ons zijn uitgezet door ‘de groenen’ – iets wat ook in het vossenverhaal geregeld geponeerd wordt. Dat ze dat idee-fixe blijven cultiveren, getuigt nogmaals van een schrijnend gebrek aan ecologisch en ander fundamenteel wetenschappelijk inzicht (en mogelijk ook van kwade wil).
De belangrijkste factor die bepaalt of je voor of tegen de wolf bent, is of je voor of tegen jacht bent.
INBO-bioloog Joachim Mergeay werkte mee aan een recent overzicht van de status van de wolf in Europa, gepubliceerd in PLOS Sustainability and Transformation. Tussen 2014 en 2022 nam de Europese wolvenpopulatie toe met 58 procent, van zo’n 12.000 naar 21.500 individuen. Europese wolven zouden tegenwoordig elk jaar zo’n 56.000 stuks vee doden (op een totaal van 279 miljoen). De schade daarvan wordt begroot op 17 miljoen euro.
Europese wolven jagen echter vooral op natuurlijke prooien, zoals reeën en everzwijnen. Een eventueel economisch effect daarvan, wegens geringere overlast voor bijvoorbeeld landbouw, is niet berekend. Ook andere positieve aspecten verbonden aan de aanwezigheid van wolven, zoals ecotoerisme, blijven onderbelicht. Het woelige debat over de bescherming van de wolf focust bijna uitsluitend op verlies van vee, competitie met jagers én gevaar voor mensen. Vandaar dat Europa onlangs besliste om de beschermde status van de wolf (lichtjes) terug te schroeven. De politieke druk op het dier is enorm.
Automatisch tam
De studie stelt dat wolven verrassend dikwijls voorkomen in gebieden met een vrij hoge dichtheid aan mensen, hoewel ze doorgaans mensenschuw blijven. Ze leven in een biotoop met mensen, maar vermijden contact. Toch groeit vooral in Nederland ongerustheid, stevig aangewakkerd door antiwolfcampagnes, over wolven die dicht bij mensen komen en zelfs mensen lijken aan te vallen.
In een recent bericht op de site Nature Today nuanceert de Nederlandse bioloog Dries Kuijper dat. Hij doet wolvenonderzoek in Polen. Zijn Poolse collega’s stelden in 2021 in de European Journal of Wildlife Research al dat wolven die dicht bij mensen komen, doorgaans jonge dieren zijn die door mensen gevoederd worden, soms maandenlang. Een van die wolven bleek na post mortem onderzoek zelfs als ‘obees’ te kwalificeren, door junkfood dat ze te eten kreeg.
Kuijper stelt dat het niet correct is dat wolven in dichtbevolkte gebieden ‘automatisch’ tam worden. Hij stelt ook dat ‘tamme wolven niet anders te verklaren zijn dan dat ze, al dan niet bewust, gevoederd zijn door mensen’. ‘De consensus is dat menselijk gedrag meestal de oorzaak is van problematisch gedrag van wolven.’
Het is gedocumenteerd dat respectloze fotografen soms lokaas gebruiken om wolven voor hun lens te krijgen. Maar er doet ook een hardnekkig gerucht de ronde dat jagers of andere wolvenhaters her en der bewust wolven zouden voederen om incidenten met mensen uit te lokken en zo de sfeer definitief tegen de wolf te doen keren.
