Van bloedverlies tot creatieve piek: wat is de invloed van de maan op de mens?

Chirurgen weigerden vroeger te opereren bij volle maan vanwege een verhoogd risico op de dood van de patiënt door bloedverlies. Mensen met psychische aandoeningen zouden bovendien agressiever zijn, je zou slechter slapen en er zouden meer kinderen geboren worden. Hoe sterk is het ‘maaneffect’ op de mens?

‘I see a bad moon a-rising / I see trouble on the way‘ zong John Fogerty van the Creedence Clearwater Revival in 1969 in het nummer ‘Bad Moon Rising’. De maan vormt een bron van inspiratie en verwondering bij heel wat mensen. En de krachten ervan zouden verschillende effecten op ons hebben, gaande van positief tot negatief.

Zo zou een volle maan een onrustige nachtrust veroorzaken. In 2013 vonden Zwitserse wetenschappers aan de universiteit van Basel hier bewijs voor. In het onderzoek werd het slaappatroon van ongeveer dertig testpersonen gemeten. Wat bleek? Tijdens een volle maan duurde het langer om de slaap te vatten, was er sprake van een verlaagde slaapefficiëntie en gold er in het algemeen een verminderde slaap. Het was de eerste keer dat de maancyclus wetenschappelijk gelinkt werd aan menselijke psychologie.

Volgens de wetenschappers is er in de genen van de mens een interne ‘maanklok’ ingebouwd die tikt volgens de cyclus van de maan. Dit overblijfsel van onze holbewonersjaren zou net als onze eigen biologische klok, die de lichaamsfuncties regelt, werkzaam zijn in de hypothalamus van de hersenen. Een lichtere slaap zou onze voorouders immers geholpen hebben om zich te beschermen tegen roofdieren die bij volle maan jagen. Wanneer er veel licht is, is de kans groter dat er veel roofdieren op pad zijn

Toch moet het onderzoek met een korrel zout genomen worden. Er is nog maar weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar slaappatronen en de maancyclus. Vervolgonderzoek in grotere groepen voor een langere tijd is nodig om sluitend bewijs te leveren.

Weerwolf

Maar een volle maan zou ook op allerlei andere onvoorspelbare manieren een effect hebben. Vrouwen menstrueren gelijklopend aan de maancyclus, er worden meer kinderen geboren tijdens een volle maan, de creativiteit staat op een hoogtepunt. De voorbeelden vanuit de astrologie zijn ontelbaar.

Een andere veronderstelling is dat mensen rond die tijd agressiever worden. Het is geen toeval dat ‘lunacy’ en ‘lunatic’, allebei afkomstig van het Latijnse woord ‘luna’ voor maan, zo op elkaar lijken. Een volle maan zou ook inspelen op alcoholisme, epilepsie, slaapwandelen en niet te vergeten lycantrofie (de transformatie naar een weerwolf).

En natuurlijk kent een volle maan ook romantische connotaties. Een diner onder de gloed van het hemellichaam en dansen in het witte licht ervan. Het is de voedingsbodem van een geslaagde avond. Romantische komedies, liedjes en gedichten staan er vol van.

Wat is er van aan?

Of er daadwerkelijk bovennatuurlijke krachten van de maan op de mens inspelen lijkt twijfelachtig. Koen Geukens, educatief medewerker aan de Volkssterrenwacht Urania in Hove, stelt dat hedendaags wetenschappelijk onderzoek naar de krachten van de maan nooit iets oplevert. Op een statische significantie kan de astrologie dus niet rekenen.

Volgens Geukens linken mensen vaak verschillende van elkaar losstaande gebeurtenissen met elkaar. Last van een slechte nachtrust en het is een heldere avond? Reken er maar op dat de volle maan opvalt. Bij een bewolkte nacht, wanneer de maan niet of minder zichtbaar is, wordt dezelfde associatie niet gemaakt. Binnen academische kringen heet dit fenomeen cognitieve bias.

Ook de media heeft een effect op onze perceptie. In de zoektocht naar interessante anekdotes is het nooit lastig om iemand te vinden die gelooft in de speciale krachten van de maan. Wie heeft er geen kennis of familielid die zweert bij astrologie of paranormale activiteit? Door deze verhalen te vertellen blijft de kracht van de maan binnen de publieke perceptie leven.

‘We merken binnen de sterrenwacht dat mensen erg gefascineerd zijn door de maan’, vertelt Geukens. ‘Maar opvallender is het wanneer ik op een heldere avond erop uit trek. Met een sterrenkijker installeer ik mij dan ergens en vaak komen mensen hierop af. Ze zijn verwonderd wanneer ze dat ding bij wijze van spreken in de lucht zien hangen. Toch valt het me op dat mensen relatief weinig weten over de maan, ik moet vaak nog uitleggen hoe de kraters er bijvoorbeeld komen.’

Eb en vloed

Ook de manier waarop eb en vloed door de maan wordt beïnvloed, is weinig bekend. Eb en vloed ontstaan door de zwaartekracht van de maan, de aarde en de zon. De zwaartekracht tussen objecten wordt groter naarmate ze een grotere massa hebben. Daarom dat de aarde, maan en in kleinere mate de zon (aangezien deze veel verder staat) een grote kracht op elkaar uitoefenen.

Maar is het dan niet logisch dat eb en vloed ook binnen in ons lichaam tot uiting komen, zoals in de vorm van geboortes of menstruatie? Online zijn er genoeg bronnen terug te vinden die daarvan overtuigd zijn. De mens bestaat toch voor een groot deel uit water? Geukens betwijfelt dat er ook binnen in de mens sprake is van een verschil in getijden. In ons lichaam, dat een veel kleinere massa heeft, zijn de krachten van de maan onbestaand. Vergelijk het met een bad vol water, daar zijn er ook geen getijden.

Er mag dan wel geen wetenschappelijk bewijs zijn voor het ‘maaneffect’, toch speelt de maan al eeuwen een prominente rol in de leefwereld van de mens. Dat zie je bij alle volkeren waar ook ter wereld, welke cultuur ze ook (gehad) hebben. De Grieken, Azteken en Romeinen zijn maar enkele voorbeelden van vroegere culturen die maangoden vereerden.

Deze goden zijn de verpersoonlijking van de maan. Bij de Inca’s werd een maansverduistering gezien als een gevecht tussen de maangodin Mama Quilla en een hemelse slang of poema. Om hun maangodin te beschermen kwamen de Inca’s die nacht samen op een heilige plaats.

‘De invloed van de maan is voornamelijk binnen het psychologische of religieuze vlak te zoeken in plaats van het fysieke’, besluit Geukens.