Verenigde Staten: de ware inzet van de tussentijdse verkiezingen

Op 6 november gaan miljoenen Amerikanen opnieuw naar de stembus. Wordt de macht van president Donald Trump weldra aan banden gelegd? Of drukken de Republikeinen hun stempel op staatsniveau door?

1. Wat valt er te kiezen?

De Amerikaanse midterm elections, letterlijk ‘halfweg de (presidentiële) ambtstermijn’, zijn de eerste grote electorale confrontatie sinds de presidentsverkiezingen van 2016. Bij de tussentijdse verkiezingen van 6 november wordt een nieuw Huis van Afgevaardigden gekozen en staan 35 van de 100 zetels in de Senaat open voor verkiezing. Daarnaast worden 36 gouverneurs gekozen, zijn er in maar liefst 306 steden burgemeestersverkiezingen, en worden ook 87 van de 99 parlementen op staatsniveau samengesteld.

2. Waarom zijn deze verkiezingen zo belangrijk?

De tussentijdse verkiezingen bepalen in grote mate de volgende twee jaar van het presidentschap van Donald Trump. Vandaag heeft Trumps Republikeinse Partij een meerderheid in het Huis van Afgevaardigden én in de Senaat. Als zijn Grand Old Party verliest, wordt het voor de president een stuk moeilijker om wetten goedgekeurd te krijgen.

De tussentijdse verkiezingen bepalen in grote mate de volgende twee jaar van het presidentschap van Donald Trump

Maar misschien zijn de tussentijdse verkiezingen nog belangrijker op het niveau van de staten. In het bijzonder gedecentraliseerde Amerikaanse systeem kunnen politici op staatsniveau beslissen om federale wetgeving gedeeltelijk of niet toe te passen. In liefst 44 staten heeft de gouverneur line item veto: een vetorecht waarbij het hem vrij staat om zowel een wet in zijn geheel als bepaalde delen van een goedgekeurde wet te verwerpen. ‘De meeste gouverneurs zijn in zekere zin machtiger dan de Amerikaanse president’, zegt Bart Kerremans, hoogleraar Amerikaanse politiek aan de KU Leuven. ‘Bovendien hebben de staatsparlementen weinig zittingdagen. Dat geeft de gouverneur tijd en ruimte om zijn wil door te drijven.’ Partijen die echt hun stempel willen drukken op het beleid, hebben dus gouverneurs nodig.

3. Wat zijn de verwachtingen?

Meestal draaien de midterms uit op een referendum over de zittende president. Dat is doorgaans slecht nieuws voor diens partij. Sinds 1938 heeft de partij van de president bij de midterm elections slechts twee keer vooruitgang kunnen boeken. ‘De vraag is niet of de Republikeinen zetels zullen verliezen, maar hoeveel’, zegt de Amerikakenner Frans Verhagen.

De opkomst bij tussentijdse verkiezingen ligt doorgaans een stuk lager dan bij presidentsverkiezingen. Dat betekent dat vooral de meest gemotiveerde kiezers hun stem uitbrengen. Die zouden in theorie vooral van Democratische kant moeten komen, waar de afkeer van de president het grootste is. Al plaatst Verhagen ook een kanttekening bij die theorie. ‘Net de Democraten hebben het vaak moeilijk om hun kiezers naar het stemhokje te krijgen. De opkomstpercentages bij latino’s, African Americans en armen liggen doorgaans laag. Terwijl dat net groepen zijn die normaal gezien in groten getale op de Democraten stemmen.’

De vraag is niet of de Republikeinen zetels zullen verliezen, maar hoeveel.

President Trump is, ondanks een groeiende economie, zeker niet uitzonderlijk populair. Ongeveer 45 procent van de Amerikanen vindt dat hij goed werk levert als president, in 29 van de 50 Amerikaanse staten krijgt hij een negatieve beoordeling. Al waarschuwt Verhagen dat we ons niet op die negatieve populariteitsrating mogen blindstaren. ‘Veel Trumpaanhangers zien de persoon Trump los van het beleid. Ze vinden hem een hork van een vent, maar ze zijn bereid om hem te steunen zolang hij hun belangen behartigt.’

In het Huis van Afgevaardigden lijkt een wissel van de macht op til. 44 van de 435 verkiesbare zetels in het Huis zijn ‘open zetels’, waarbij het zittende parlementslid niet opnieuw verkiesbaar is. Dat vergroot de kans op een wisselverkiezing. In de Senaat liggen de kaarten voor de Democratische partij dan weer behoorlijk ongunstig. Vandaag hebben de Republikeinen er een nipte meerderheid: 51 zetels tegen 49, al zitten bij die 49 ook twee onafhankelijken die doorgaans met de Democraten meestemmen. Op het eerste gezicht lijkt een wissel van de meerderheid dus binnen handbereik, maar dat zou weleens anders kunnen uitpakken. Vooral Democratische Senaatszetels zijn acuut in gevaar.