Valse beloftes, stalking en dreigementen: hoe Poetins leger wanhopig verse rekruten zoekt

De Russische troepen krijgen rake klappen in Oekraïne. Door de hoge verliezen is er dringend vers bloed nodig. De Russische president Vladimir Poetin wil niet overgaan tot algemene mobilisatie, maar voor zijn leger zijn alle andere middelen goed om nieuwe rekruten te vinden: ‘Hier tekenen.’  

Kirill Kretsjetov herinnert zich de rood-witte envelop die op een dag in zijn brievenbus lag nog goed. In de envelop zat een dagvaarding: hij moest zich de dag daarna in het lokale rekruteringskantoor aanmelden. ‘Verdomme, ik zal naar Oekraïne moeten’, vloekte hij. Hij was bang, vertelt hij aan de telefoon.

Kretsjetov (35) is bouwvakker en vader van een tweejarige dochter. Hij woont in Nizjni Novgorod, een stad ongeveer 400 kilometer ten oosten van Moskou. Om veiligheidsredenen getuigt hij onder een schuilnaam. Tien jaar geleden vervulde Kretsjetov zijn militaire dienst bij de speciale eenheden van de Russische militaire inlichtingendienst GRU. Vandaag is hij korporaal bij de reservisten. Al enkele weken voordat hij de brief ontving, had hij een bericht gekregen via de berichtenapp Viber: ‘Kirill Kretsjetov, we wachten op u. Provincie Krasnodar, 10e brigade van de speciale eenheden van de GRU.’ Kretsjetov wiste het bericht: ‘Ik weet toch dat veel van onze jongens sterven in Oekraïne.’ Dat kwam hij te weten op de versleutelde berichtendienst Telegram. ‘Op televisie verkopen ze alleen maar leugens.’

4500 euro

De rood-witte envelop met het opschrift ‘Militaire correspondentie’ had duidelijk meer impact. Kretsjetov reed naar het rekruteringskantoor. Daar vroeg de leidinggevende officier waar hij zo lang gebleven was: ‘We hebben u nodig.’ Kretsjetov kreeg een contract voorgeschoteld. Er werd hem per maand 300.000 roebel, zo’n 4500 euro, beloofd als hij tekende. Dat is meer dan zeven keer zoveel als het gemiddelde Russische loon.

‘Vul dit in. Kies of u voor drie, zes of twaalf maanden vertrekt, en teken hier’, beval de soldaat. Kretsjetov schudde het hoofd: ‘Wie zal er voor mijn gezin zorgen als ik tussen zes planken terugkeer?’ Kretsjetovs ouders zijn de zeventig voorbij, zijn moeder is ziek. Wanneer de officier merkt dat Kretsjetov niet te overtuigen valt, schuift hij een blanco blad over de tafel en beveelt hij  de reservist de reden te noteren waarom hij niet voor Rusland wil vechten. Dan pas mag hij beschikken.

Met een algemene mobilisatie zou Poetin indirect de zwakte van zijn leger erkennen.

Na meer dan vijftien weken oorlog gaat het leven in Rusland zijn gewone gangetje. De meeste mensen steunen nog altijd de ‘speciale operatie’. Velen willen niet onder ogen zien wat hun leger in Oekraïne aanricht. Dood en leed worden stilgehouden en verborgen. De Russen vereren de eigen gesneuvelden als helden. Die krijgen postuum medailles opgespeld en er worden zelfs straten naar hen vernoemd. De beeltenissen van de ‘helden van de overwinning’ sieren gigantische affiches in het straatbeeld.

Toch leidt dat niet tot enthousiasme in de rekruteringskantoren. Uit gelekte documenten van de overheid in de oostelijke provincie Transbaikal bleek dat de kantoren bepaalde quota moeten halen. Ook mensenrechtenactivisten vermoeden dat Moskou de rekruteringskantoren onder druk zet om een bepaald aantal rekruten per week binnen te halen.

Maximumleeftijd: 65 jaar

Om meer soldaten te kunnen aanwerven, heeft het Russische parlement de leeftijdsbeperking voor nieuwe rekruten minder streng gemaakt. De maximumleeftijd voor soldaten is nu 65 in plaats van 40. De contractvoorwaarden zijn opvallend royaal. Toekomstige beroepssoldaten wordt minstens 200.000 roebel per maand beloofd, wat overeenkomt met 3000 euro. Vroeger streken alleen huurlingen zoals die van de Wagner Group zulke lonen op. De soldij kan nog verder oplopen, afhankelijk van iemands rang, specialisatie en ervaring. Bovendien beval Poetin dat het gezin van elke gesneuvelde soldaat meer dan 12 miljoen roebel, ongeveer 190.000 euro, toegewezen krijgt.

Het kanonnenvoer wandelt zelf de rekruteringskantoren binnen.

Michail Danilov

Die strategie lijkt vooral te werken op het platteland, bevestigt ook Sergej Krivenko, de voorzitter van de mensenrechtenorganisatie ‘Burgers. Leger. Recht’. Volgens hem zijn er genoeg mensen bereid om te vechten. Er zouden zelfs rijen staan voor de rekruteringskantoren op het platteland. Enkele enthousiastelingen hadden bij hem zelfs geklaagd over het feit dat het leger hen pas in augustus onder contract wou leggen, en niet al bij de start van de oorlog in maart.

‘Het kanonnenvoer wandelt zelf de rekruteringskantoren binnen’, zegt Michail Danilov, onderofficier bij de reserve. Danilov woont in de regio van Nizjni Novgorod en heeft lang niet op zijn dagvaarding gereageerd. De mogelijke geldboete tot 40 euro neemt hij erbij.

Danilov vertelt dat de rijen in de rekruteringskantoren vooral bestaan uit ‘mensen die snel geld willen verdienen.’ Ook hij wil niet dat zijn echte naam gepubliceerd wordt. Hij zegt nog altijd veel contact te hebben met zijn makkers bij zijn oude tankbrigade. Daar zou al een extra bataljon met nieuwe soldaten opgericht zijn. ‘De mannen die naar Oekraïne gestuurd worden, komen in een zinken doodskist terug. Ongeveer 40 procent van de ingezette troepen sneuvelen.’ Volgens westerse militaire experts zijn die zware verliezen te wijten aan de gebrekkige opleiding van de Russische reservisten.

Callcenter

In Basjkirostan, een Russische deelrepubliek in de Oeral, beloofde het leger bovenop de hoge soldij nog een eenmalige som van omgerekend 3800 euro aan nieuwe rekruten. Daarop meldden enkele honderden mannen zich bij het rekruteringskantoor in de regionale hoofdstad Oefa.

Andere potentiële rekruten probeert het leger per telefoon te verleiden. Een van hen was Nikita Joeferev uit Sint-Petersburg. Een vriendelijke vrouwenstem begroette Joeferev eind mei toen hij een telefoontje kreeg van een onbekend nummer. De vrouw vertelde hem dat ze voor het oproepingskantoor werkte. ‘We bieden u een contract voor een militaire dienst in Oekraïne aan.’ Joeferev is 34 jaar oud en is in de lokale politiek actief bij oppositiepartij Jabloko. Hij was zodanig verbaasd door de oproep dat hij gewoon inhaakte. Toen hij later terugbelde, kwam hij te weten dat alle mannen die konden vechten in zijn streek soortgelijke telefoontjes kregen. Voor Joeferev voelde het alsof iemand hem vanuit een callcenter een nieuw internetabonnement wou aanpraten.

Dan zijn er ook nog de oproepen en reclameborden die overal in het straatbeeld te vinden zijn. ‘Het land heeft verdedigers nodig’, valt daarop te lezen. Het leger zet steeds meer mobiele rekruteringskantoren in. Witte bestelwagens waarop een Russische vlag staat waren doken onlangs op in Sint-Petersburg, net als in de noordelijke vlootbasis Severomorsk en de Siberische stad Novosibirsk. Vooral de dienstplichtigen zitten in de hoek waar de klappen vallen. Het leger roept elk jaar meer dan 250.000 rekruten tussen de 18 en de 27 jaar in dienst. De opleiding tot soldaat duurt een jaar. Na enkele maanden maken de jongemannen deel uit van hun eenheden. Hoewel Poetin aan het begin van de oorlog zwoer dat er geen dienstplichtigen naar het front in Oekraïne zouden worden gestuurd, werden er toch enkele in Oekraïne ingezet. Intussen werden de eerste officieren daarvoor al bestraft. Het is een heikel thema voor Poetin, die ontevredenheid bij de families van dienstplichtigen wil vermijden.

Dienstplichtigen zijn volledig aan de genade van hun bevelhebbers overgeleverd.

Sergej Krivenko

Maar in Rusland is het makkelijk om grenzen te verleggen, zeker bij jonge, onervaren dienstplichtigen. Zij durven hun oversten nauwelijks tegen te spreken. Een toenemend aantal rekruten wordt al na enkele maanden door hun bevelhebbers gedwongen een contract als beroepssoldaat te ondertekenen. Wettelijk gezien is dat al na drie maanden mogelijk. ‘De morele en psychologische druk op dienstplichtigen is enorm’, vertelt Krivenko, die zich al 20 jaar met de situatie van soldaten in Rusland bezighoudt. ‘Ze zijn volledig aan de genade van hun bevelhebbers overgeleverd.’

Arme Boerjaten

Ook in Boerjatië heerst een enorme druk. De Russische deelrepubliek aan het Baikalmeer, ten noorden van Mongolië, is meer dan tien keer zo groot als België en laat het hoogste aantal oorlogsslachtoffers van alle Russische regio’s optekenen. Het onafhankelijke online portaal ‘Mensen van Baikal’ meldt, op basis van officiële bronnen, 179 gesneuvelden. Bijna elke dag vinden in Boerjatië begrafenissen plaats.

Een van de eerste doden van de oorlog was de 19-jarige Boerjatische soldaat Aleksej Martynov. Hij sneuvelde bij Kiev op 15 maart. Laatst werden twee jonge mannen, 22 en 24 jaar oud, in hun woonplaatsen begraven. Anatoli Sjvezov en Aleksandr Batosjapov hadden in april hun contracten getekend. Begin mei stierven ze aan de frontlinie.

In Boerjatië is de verborgen mobilisatie bijzonder intensief. Het leger probeert met berichtjes rekruten te lokken door beloftes over royale lonen, sociale voordelen, een goed pensioen, alles erop en eraan. ‘Al mijn kennissen belden om te vragen of ik niet aan de speciale operatie wou deelnemen’, vertelt een vrouw die anoniem wil blijven. ‘Het leek wel alsof ze iemand meevroegen op café.’ Vertegenwoordigers van het leger kwamen volgens haar zelfs aanbellen bij mensen thuis.

De angst in Boerjatië is tastbaar. Iedereen weet van de wervingscampagnes, maar bijna niemand durft erover te praten, al helemaal niet tegen journalisten. Boerjatische mannen klagen niet, of toch niet in het openbaar. ‘Door hun opvoeding vinden ze dat pijnlijk’, vertelt Andrej Rintsjino, jurist voor de ‘Stichting Vrij Boerjatië’. Die anti-oorlogsbeweging ziet zichzelf vooral als vertegenwoordiger van de etnische Boerjaten. De maken ongeveer 30 procent van de inwoners van de deelrepubliek uit en zijn etnisch Mongools. Vooral echtgenotes, moeders en dochters van soldaten komen volgens Rintsjino bij hen over de vloer voor advies.

Het leger dreigt er zelfs mee hen voor een oorlogstribunaal te slepen.

Andrej Rintsjino

Het kost het leger in de regio weinig moeite om rekruten te vinden. De deelrepubliek is een van de armste gebieden van Rusland. Er is nauwelijks werk, maar meer dan twee dozijn militaire basissen. Het leger is zowel voor etnische Boerjaten als voor etnische Russen een betrouwbare werkgever. Rintsjino zegt dat de lokale ambtenaren hun hele trukendoos opentrekken om mannen naar de rekruteringskantoren te lokken. Er worden ook dagvaardingen uitgestuurd die schijnbaar dienen om persoonlijke gegevens te controleren. ‘Zodra de mannen in het kantoor zitten, wordt hun een mooi leven en een berg geld beloofd’, vertelt Rintsjino. Enkele rekruten zijn zelfs naar Oekraïne gegaan om een gesneuveld familielid te wreken.

Mannen die al eerder tijdelijk in het leger dienden of hun dienstplicht vervulden, worden volgens de jurist Rintsjino onder druk gezet: ‘Het leger dreigt ermee om het woord “verrader” rood in hun paspoort te laten stempelen, of hen zelfs voor een oorlogstribunaal te slepen. Een absurd dreigement, maar ze uiten het toch.’ Wie naar het rekruteringskantoor belt, krijgt de dag daarna al een afspraak voor een medische test. De ambtenaar aan de andere kant van de lijn weet te vertellen dat het leger op dit moment soldaten zoekt voor de pantserbrigade. Of het mogelijk is om een ondertekend contract voortijdig op te zeggen en uit Oekraïne terug te keren? Absoluut geen probleem, beweert ze.

Boeddhistische monniken

In realiteit gaat het er anders aan toe. Rintsjino kent ongeveer 250 mannen die het oorlogsgebied voortijdig willen verlaten. Volgens de regels moeten ze bij hun bevelhebbers een schriftelijk verzoekschrift indienen, plus een motivatie. Meestal tonen de bevelhebbers weinig begrip. Een jonge soldaat van begin de twintig zou door zes legerofficieren en geheim agenten tegelijk bewerkt zijn. Nu wil hij niet meer spreken over een terugkeer naar huis.

Door de hoge sterftecijfers zouden de geesten volgens Rintsjino heel langzaam rijpen. Er wordt over gesproken dat de leidinggevenden in Moskou de Boerjaten aan het front de dood injagen. In enkele boeddhistische kloosters roepen de monniken Boerjatische families op om ‘hun zonen terug naar huis te halen.’

In Nizjni Novgorod heeft Kirill Kretsjetov intussen nog berichten ontvangen, onder andere van zijn oude kameraden uit de tijd van zijn militaire dienst. ‘Kom toch, waar blijf je?’, schreef een van hen. Kretsjetov vroeg waar hij naartoe zou moeten komen. ‘Naar Marioepol’, luidde het antwoord.

De bouwvakker vertelt hoe ze destijds met elf dienstplichtigen waren bij de speciale eenheden. Met uitzondering van Kirill zijn ze nu allemaal in Oekraïne. ‘Zij hebben nauwelijks iets te verliezen. Ze hebben geen gezin zoals ik, ze hebben het geld nodig’, vertelt Kretsjetov. ‘Voorlopig leven ze nog allemaal.’

Christina Hebel

©Der Spiegel/ Vertaling Dries Blontrock