Hoe moet het verder na de val van de Nederlandse regering?

Tijdens de lange kabinetsformatie van Rutte IV van maart 2021 tot januari 2022 werd de regisserende rol van het staatshoofd erg gemist. Nu het kabinet is gevallen, geldt hetzelfde. Hoe nu verder? Politiek journalist Eric Vrijsen schrijft over de te volgen procedure.

In principe heeft de Tweede Kamer de leiding over wat er moet gebeuren na de val van het kabinet-Rutte IV. Vermoedelijk maandag komen in de Tweede Kamer de fractieleiders van alle partijen (coalitie en oppositie) bijeen onder leiding van  Kamervoorzitter Vera Bergkamp (D66). Zij verzamelt de meningen en moet daar een gewogen gemiddelde uit halen. Dat wordt niet al te moeilijk. Verreweg de meeste fractieleiders zullen zeggen: géén lijmpogingen, geen voortzetting van de restanten van dit kabinet in de vorm van een minderheidskabinet. Dat betekent nieuwe verkiezingen.

Snel naar het paleis

Waarschijnlijk komt er ook een openbaar Kamerdebat over de asielcrisis en de val van het kabinet. Dit wordt gooi- en smijtwerk, maar het is ook een vertragende factor. De snelste manier zou zijn dat Bergkamp direct naar het paleis gaat om te zeggen hoe het verder moet. Is koning Willem-Alexander met zijn gezin al in Griekenland met vakantie? Hopelijk niet, want anders moet hij zo snel mogelijk terugkomen.

Op basis van zijn gesprek met aftredend premier Rutte, zal de Koning het kabinet vragen demissionair aan te blijven, de lopende zaken te behartigen en de Tweede Kamer te ontbinden. Het is onduidelijk of er ook over dit laatste nog een apart Kamerdebat moet komen.

Is de Kamer eenmaal ontbonden, dan gaat een periode in van drie maanden, waarna nieuwe verkiezingen worden gehouden. Het komt erop neer dat de verkiezingen half november zijn.

Rutte en zijn VVD willen hoogstwaarschijnlijk zo snel mogelijk aan de campagne beginnen: zij lijken er klaar voor. Dat geldt ook voor Geert Wilders (PVV). Voor het noodlijdende CDA en het in mineur verkerende D66 – wil Sigrid Kaag opnieuw  lijsttrekker zijn? – is de timing vermoedelijk rampzalig. BBB van Caroline van der Plas zegt klaar te zijn voor een nieuwe campagne, maar voor de nieuwe partij wordt het hoe dan ook een zware klus. Er moeten veel kandidaten worden gezocht voor de kieslijst.

Voortzetting Rutte IV is theorie

In theorie zou op basis van de uitslag van maart 2021 een nieuw kabinet kunnen worden geconstrueerd. Maar treedt een premier af, dan moeten nieuwe verkiezingen volgen. De kans dat de brokken van de huidige coalitie te repareren zijn, is nihil.

Rutte en zijn ministers zullen de lopende zaken afhandelen. Zo zullen Rutte, Wopke Hoekstra (CDA, Buitenlandse Zaken) en Kajsa Ollongren (D66, Defensie) komende week aanwezig zijn op de NAVO-top in de Litouwse hoofdstad Vilnius. Misschien voelt het ongemakkelijk voor de bewindslieden, want thuis zijn ze demissionair en zitten ze eigenlijk op de schopstoel. Maar op zo’n internationale topconferentie maakt dat weinig uit: zij vertegenwoordigen Nederland.

De Amerikaanse president Joe Biden zal heus niet tegen Rutte zeggen: ‘Goh, Mark. Nu jij die asielkwestie niet hebt geregeld met mevrouw Bikker van de ChristenUnie, hecht ik geen waarde meer aan jouw woorden.’ Zo gaan die dingen niet. Rutte, Hoekstra en Ollongren zitten in Vilnius als vertegenwoordigers van een bondgenoot die graag vooroploopt in de militaire steun aan Oekraïne. Vergeleken daarmee is de val van een kabinet een voetnoot.

Redacteur Eric Vrijsen (1957) volgt voor EW sinds 1994 de Nederlandse politiek.