‘Ruk naar links bij Duitse sociaaldemocraten: symbolische zet bepaalt richting van de economische politiek’

Dirk Rochtus staat stil bij de reshuffle van de Duitse expertenraad ‘voor de beoordeling van de macro-economische toestand’. ‘De spanning tussen de coalitiepartners over de kwestie betreft niet zomaar de bezetting van een of ander postje.’

Het rommelt in Berlijn binnen de Grote Coalitie van christendemocraten (CDU/CSU) en sociaaldemocraten (SPD). Zeven maand voor de Bondsdagverkiezingen laat ze de befaamde econoom Lars Feld als voorzitter van de invloedrijke Sachverständigenrat, de expertenraad ‘voor de beoordeling van de macro-economische toestand’, gaan. Aangezien de beslissing om zijn mandaat voor een derde maal met vijf jaar te verlengen unaniem moet worden genomen en de minister van Financiën Olaf Scholz (SPD) er niet van wilde weten, komt de personeelskwestie niet eens op de agenda van de ministerraad. Het mandaat van Feld eindigt vrijdag automatisch na tien jaren dienst, waarvan het laatste als voorzitter.

Economische Wijzen

Armin Laschet, sinds januari de nieuwe voorzitter van de CDU en potentiële kandidaat-kanselier (naast de Beierse minister-president Markus Söder, CSU), verweet in een tweet Scholz met ‘Arroganz‘ en ‘Ignoranz‘ een van de ‘meest gerenommeerde wetenschappers van de sociale markteconomie’ te hinderen aan de voortzetting van zijn werk, en dat in de pandemiecrisis die zo zwaar drukt op de Duitse economie.

Pittig detail: Scholz is de kandidaat-kanselier van de SPD en als dusdanig de uitdager van Laschet of van wie ook voor de christendemocraten ten strijde moge trekken. Met ‘sociale markteconomie’ – de heilige graal van het economische systeem van de Bondsrepubliek – is het woord gevallen waar alles om draait. De spanning tussen de coalitiepartners over de kwestie Feld betreft niet zomaar de bezetting van een of ander postje. Het economische adviesorgaan bestaat uit vijf economen die omwille van hun expertise de ‘Wirtschaftsweise‘ (Economische Wijzen) worden genoemd. Ze staan de Bondsregering met advies bij doorheen alle economische fluctuaties en crises.

Sociale markteconomie

Welke economische principes de voorzitter daarbij aanhangt, bepaalt de politiek-economische koers van de regering. En daar wringt het schoentje voor de SPD. Feld is economieprofessor aan de universiteit Freiburg en leidt er het Walter Eucken Institut, dat genoemd is naar een van de geestelijke vaders van het ‘Ordoliberalismus‘. Al ten tijde van het Derde Rijk wezen Eucken en zijn collega Adolf Lampe op gevaar voor eigen leven zowel een centraal aangestuurde als een laissez-faire economie af en inspireerden met hun nota’s over de reactivering van het concurrentieprincipe binnen een politiek kader, de ‘Ordo’, het ‘ordoliberalisme’, dat het systeem van de ‘Soziale Marktwirtschaft‘ [sociale markteconomie] van de naoorlogse Bondsrepubliek zou inspireren.

Schuldenrem

Feld verdedigt het principe van de ‘Schuldenbremse‘ [schuldenrem] die ertoe dient begrotingsdeficits en staatsschulden te begrenzen. De SPD wil af van dat strikte mechanisme. Daarom is Feld als zogenaamde vertegenwoordiger van het ‘ideologische neoliberalisme’ (dixit SPD-politica Cansel Kiziltepe) haar een doorn in het oog.

Ironisch genoeg stamt Feld zelf uit een rood milieu – zijn overgrootvader was een van de medeoprichters van de SPD in het Saarland -, maar onder invloed van de democratie in Zwitserland, waar hij een tijdlang gewerkt heeft als docent, begon hij de macht van de partijen in staat en maatschappij kritisch te bekijken. Feld had er zelfs geen bezwaar tegen dat de regering tijdens de pandemiecrisis – en dus tijdelijk – de begrotingsteugels ietwat vierde. Ook al is hij partijloos en onafhankelijk in zijn denken en adviseren, wordt zijn principiële houding met betrekking tot de ‘Schuldenbremse‘ wel gedeeld door de christendemocraten.

Pandemie

De stoel van de voorzitter van de Sachverständigenrat blijft vooralsnog leeg omdat de SPD zich niet kon vinden in een compromis om Feld nog een jaar te laten aanblijven tot na de Bondsdagverkiezingen. De raad kan dus niet op volle kracht werken, en dat in tijden waar de pandemie ook een economische crisis is en de verkiezingskoorts gaat opduiken. Wellicht houdt de SPD zich de optie open om in een volgende regering – mocht ze (mee) aan zet zijn – de raad te veranderen in een orgaan dat in plaats van enkel (belangrijke) adviezen te geven ook politiek-economische beslissingen van de regering zou voorbereiden. Daarmee zou de raad echter zijn onafhankelijkheid verliezen.

Kandidaat-kanselier

De liberale oppositiepartij (FDP) vindt het een schande, een ’teken van armoede’, dat de Grote Coalitie te midden van de grootste economische crisis uit de geschiedenis van de Bondsrepubliek de Sachverständigenrat van zijn waarde berooft. De SPD toont aan dat ze meer naar links wil, in de richting van een staat die het risico niet schuwt om schulden te maken, en de CDU komt zwak over omdat ze zich niet tegen haar rode coalitiepartner heeft kunnen doorzetten. Voor CDU-voorzitter Laschet kunnen de deelstaatverkiezingen in Baden-Württemberg op 14 maart een ongemakkelijke test voor zijn voorzitterschap en zijn ambities als kandidaat-kanselier worden. Baden-Württemberg kent een sterke middenstand en heeft altijd al een liberale traditie gekend, ook al is dat niet altijd in de partijpolitieke zin van het woord te begrijpen. Als de FDP er de marktgeoriënteerde kiezers van de CDU naar zich toe kan trekken in deze richtingbepalende kwestie, helpt een slecht resultaat van zijn partij Laschet niet bepaald vooruit om als kandidaat-kanselier het verkiezingsveld te worden ingestuurd.

Dirk Rochtus is docent Internationale Politiek en Duitse Geschiedenis aan KU Leuven/Campus Antwerpen.