‘Rajoy, die zou beter eens bellen naar premier Michel om raad te vragen’

De Catalaanse kwestie krijgt in België een nieuw hoofdstuk omdat de afgezette Catalaanse president Carles Puigdemont momenteel in ons land verblijft. Hoogleraar Herman Mathijs is niet te spreken over de houding die Madrid aanneemt. ‘Dit is een politieke crisis. Er moet een oplossing gezocht worden tussen verkozen politici’, schrijft hij.

Hoewel de Spaanse overheid een loodzware agenda heeft op vlak van de begroting en de economie, staat het land vanzelfsprekend al maanden in rep en roer over de Catalaanse onafhankelijkheidskwestie. Voor, tijdens en na de stembusgang op 1 oktober is er heel wat gebeurd.

Betogingen, politiegeweld, een onafhankelijkheidsverklaring, nieuwe verkiezingen, arrestaties en een naar België gevluchte minister-president. Af en toe moeten we eens met helikopterzicht terugkijken naar de woelige afgelopen maanden. Wat is er precies gebeurd? En hoe moet het nu verder? Een kritische analyse met negen bedenkingen over de Spaans-Catalaanse, Belgische en Europese kwestie.

1. De EU Commissie stelt dat de zaak Catalonië een interne Spaanse zaak is. Maar waarom grijpt de Commissie dan wel in over interne ruzies in Polen en Hongarije ? Voorzitter Jean-Claude Juncker vindt dat er al genoeg lidstaten zijn. Dit laatste is zeker juist, want de groep van 28 landen werkt niet naar behoren. Juncker vergeet daarbij klaarblijkelijk dat een aanzienlijk aantal van de huidige EU lidstaten het product van een separatistisch proces zijn. Tsjechië, Slowakije, de drie Baltische staten, Kroatië, Slovenië en deels ook Duitsland om er maar een paar te noemen. De logica en de rechtlijnigheid zijn zoek, de hypocrisie ligt daarentegen open en bloot op tafel.

2. De Spaanse overheid stelt nu dat de Catalaanse afscheiding in strijd is met de nationale grondwet. Juridisch is dat deels juist, al is het maar omdat er amper landen zijn waarin de grondwet een afscheiding toestaat. In het Verdrag Europese Unie is er wel een procedure voorzien, namelijk artikel 50 dat in het kader van de brexit werd geactiveerd.

Toch is dit artikel zo onduidelijk geschreven dat niemand precies weet hoe de uitstap van het Verenigd Koninkrijk nu moet verlopen. Is artikel 155 van de Spaanse grondwet in strijd met het Internationaal Verdrag aangaande de Politieke – en Burgerlijke Rechten? Dat wordt een eindeloze discussie over de vraag of dit verdrag nu geldt bij een schorsing of een opheffing van de verleende autonomie door Madrid aan Catalonië.

3. Vast staat dat de Spaanse overheid een rechtsgeldig verkozen Parlement en daaraan gerelateerde regering heeft ontbonden. De dienst in Catalonië wordt nu uitgemaakt door de rechterhand van premier Rajoy: Soraya Saenz de Santemaria. Zij heeft echter geen democratische legitimiteit om Catalonië te besturen. Zij moet de door Madrid uitgeschreven verkiezingen van 21 december organiseren. Hier stelt zich de vraag of die wel vrij en eerlijk kunnen verlopen ? De gewezen Finse president en Nobel prijswinnaar voor de vrede Martti Ahtisaari vindt – terecht — dat de Catalaanse politici ‘allemaal’ vrij moeten kunnen deelnemen aan die verkiezingen.

4. Er waren natuurlijk ook enkele probleem met het onafhankelijkheidsreferendum van 1 oktober, dat deels werd gedwarsboomd door de Spaanse regering en het Grondwettelijk Hof. De opkomst bedroeg inderdaad slechts 42 procent van de kiesgerechtigde Catalanen, maar van dit aandeel heeft er wel 90 procent voor de onafhankelijkheid gestemd.
Ten aanzien van een referendum – en zeker over dit thema – mag men toch verwachten dat minstens de helft komt stemmen. En wat is nu het meest democratische: een grondwet zo’n referendum verbiedt of een uitspraak van de kiesgerechtigden via een referendum?

5. Het Spaanse hooggerechtshof en het openbaar ministerie, die volledig onder de Spaanse bevoegdheid vallen, zijn ook nogal uit de bocht gevlogen in deze ruzie. De rechtbanken dienen zich echter niet bezig te houden met politieke rechtsspraak. Politieke problemen moeten worden opgelost door democratisch gekozen volksvertegenwoordigers. Het optreden van het Spaanse gerecht is een rechtsstaat onwaardig.

Het optreden van het Spaanse gerecht is een rechtsstaat onwaardig. In de ranking van de ‘World Bank’ komt Spanje bij het begrip rule of law uit op de 39^ste plaats ( 1 = Finland, 7= Nederland en 22= België ). Kan dat in de EU dat een deelstaatregering in de gevangenis vliegt op vraag van de federale overheid en dit om louter politieke redenen ?

6. Hoe het nu verder moet is niet meteen duidelijk. De nieuwe Catalaanse verkiezingen kunnen uitmonden in drie scenario’s. Vooreerst, de Spaans gezinde partijen behalen de meerderheid en dan blijft alles bij het oude. Een tweede mogelijkheid is dat de onafhankelijkheidspartijen aan het langste eind trekken en de vraag voor meer autonomie terug op tafel komt. Welke houding zal het minderheidskabinet Rajoy dan aannemen? Een laatste scenario is dat de onafhankelijkheidspartijen bij een nieuwe separatistische meerderheid opnieuw de onafhankelijkheid uitroept. De vraag is dan of Rajoy nogmaals het parlement zal ontbinden en de regering naar huis zal sturen.

7. Rajoy had beter naar eerste minister Charles Michel geluisterd en een dialoog aangegaan met Puigdemont. Want nu heeft Rajoy de deur eenzijdig dichtgegooid. Men kan moeilijk nog moeilijk onderhandelen met politici die in de gevangenis zitten. Nelson Mandela zei het al: ‘Only free men can negociate’. Bovendien heeft Spanje al een woelig en gewelddadig verleden achter zich inzake de autonomie. De huidige toestand zal Spanje veel geld en investeringen kosten.

8. Het lijkt hoe langer hoe meer duidelijk dat er in dit conflict een externe bemiddelaar moet worden gezocht. De instellingen van de Europese Unie hebben zichzelf buitenspel gezet, net als vele lidstaten. We moeten al richting Scandinavië kijken om nog een neutrale en aanvaardbare bemiddelaar te vinden. Het zou echter voor de Europese Unie echter een blamage zijn indien een externe bemiddelaar deze ruzie moet oplossen.

9. Spanje heeft nogal wat kritiek geuit op België in de zaak van de afgezette Catalaanse president Carles Puigdemont. Ze weten in Madrid nochtans dat er vrij verkeer van personen bestaat binnen de Schengenzone. Bovendien bepalen de Belgische- en deelstaatregeringen zelf wel wie ze ontvangen en met wie ze praten. Maar het is ook niet de eerste keer dat deze relaties onder druk komen: denk maar aan de Basken die in ons land asiel kregen.

Nochtans zijn België en Spanje belangrijke partners, ook voor die laatste.
Spanje voert ongeveer 4,3 miljard euro uit naar België (2,4% van onze totale import) en wij exporteren zowat 5,2 miljard euro (2,8% van de totale export) naar dit Iberisch land. Daardoor is deze handelsbalans positief voor ons. Maar als men daarbij de massale aanwezigheid van Belgische toeristen in Spanje optelt en de aankoop van onroerend goederen, dan moet Spanje zeker ‘dank u’ zeggen tegen Brussel. Laat ons ook even wijzen op de feiten dat Spanje bancair gered is geweest met veel Noord-Europees geld en dat dit land sinds de EU toetreding van 1986 een royale netto ontvanger is vanuit de EU begroting.

De laatste weken zijn er twee onverwachte dossiers op de regeringstafel beland van Charles Michel, namelijk: de Bende van Nijvel en Catalonië. Van de begroting en andere politieke dossiers wordt niet meer gesproken. Voorlopig is het nog koffiedik kijken of de Catalaanse kwestie daadwerkelijk een element zal worden op het Europese toneel. Rajoy heeft er bijvoorbeeld al mee gedreigd om zijn steun voor Catherine De Bolle als kandidaat voor de topfunctie bij Europol te laten varen.

Maar op zowat 18 maanden voor de nieuwe binnenlandse verkiezingen is er wel een verschil tussen de twee vermelde dossiers. De Vlaamse kiezers gaat zijn stemgedrag niet echt laten leiden door het ‘verre’ Catalonië, maar is veel meer geïnteresseerd in de waarheid over de mysterieuze gebeurtenissen van de jaren tachtig. En Rajoy? Die zou beter eens bellen naar premier Michel om raad te vragen. Want de zaak Catalonië kan alleen worden opgelost met een akkoord tussen verkozen politici.