Online propagandaoorlog draait op volle toeren tijdens Israëlisch grondoffensief in Gaza

Strijdende partijen in het Palestijns-Israëlische conflict bestoken elkaar met beelden en argumenten. Gezonde scepsis is daarbij aanbevolen.

Onderzoekers noemen de omvang van het nepnieuws en de misleidende propaganda op sociale media ‘nooit eerder gezien’. Beide partijen in het Palestijns-Israëlische conflict proberen opvallende en gevoelige incidenten die veel slachtoffers maken – zoals projectielen die neerkomen op of nabij ziekenhuizen – elkaar in de schoenen te schuiven. Dat gaat soms heel ver. Aanhangers van de Palestijnse zaak presenteerden een video van Israëlische helikopteraanvallen op Hamasstrijders alsof de Israëli’s zélf de oorzaak waren van de vele burgerslachtoffers op 7 oktober, toen Hamas kibboetsen en een muziekfestival aanviel en honderden mensen doodde of kidnapte. Daar klopt niets van. Er zijn voldoende videobeelden – door Hamas zelf verspreid – van executies van Israëlische burgers en verminking van lijken.

Beide partijen beschuldigen elkaar er ook van dat ze dingen ‘in scène zetten’ – hetzij met acteurs, hetzij met artificiële intelligentie. Aanhangers van Israël en Israëlische overheidsprofielen proberen al weken onder de noemer ‘Pallywood’ – een samentrekking van ‘Palestina’ en ‘Hollywood’ – te insinueren dat de Palestijnen de gruwelijke beelden van slachtoffers van bombardementen ‘faken’, met acteurs en nepbloed. Die beschuldigingen zijn ongefundeerd en berusten meestal op oude, uit de context gehaalde of niet eens uit Palestina afkomstige video’s. De duizenden doden in Gaza zijn niet nep.

Door de ‘fog of war’ blijven de omstandigheden van heel wat incidenten of situaties in online filmpjes mistig of kunnen ze zelfs nooit helemaal sluitend opgehelderd worden. Precies daar komen propaganda en desinformatie het best tot hun recht. Want wat is hun uiteindelijke doel? Twijfel en verwarring zaaien.

Toch is oorlogspropaganda niet altijd even effectief of overtuigend. Het gepresenteerde ‘bewijsmateriaal’ bevat geregeld voldoende aanwijzingen om bepaalde straffe claims te verifiëren of factchecken. Dat geldt ook voor de huidige fase in de propagandaoorlog, die tegelijk met de Israëlische grondoperaties in Gaza begon.

Israël en Hamas proberen incidenten die veel slachtoffers maken elkaar in de schoenen te schuiven.

Scoutslokaal

Het Israëlische leger – met in zijn zog embedded journalisten van Israëlische en buitenlandse media – verspreidt sinds de inval in Gaza een gestage stroom van beelden. Daarbij schuift het twee grote narratieven naar voren. Die moeten het buitensporig hoge aantal burgerdoden in Gaza – en dan vooral de vele dode kinderen – kaderen. Een eerste narratief is dat van bekommernis om de Palestijnse burgerbevolking. We krijgen video’s voorgeschoteld van Israëlische soldaten die waterflesjes uitdelen, audio-opnames van de legerleiding die een luchtaanval afblaast omdat ze ‘te veel burgers’ opmerkt en beelden van humanitaire corridors waarlangs de Israëlische troepen burgers laten evacueren.

Het tweede narratief berust op beelden van de ontmanteling van Hamas-infrastructuur in Gaza: tunnels, raketlanceersites en wapendepots. Die beelden zijn niet lukraak gekozen. Bij voorkeur tonen ze (vermeende) Hamas-infrastructuur die in de buurt ligt van scholen, ziekenhuizen, moskeeën of faciliteiten van de Verenigde Naties. Op die manier wil Israël de burgerdoelen die het raakt in Gaza – en de burgerdoden die daarbij vallen – voorstellen als zo goed als onvermijdelijk. Want Hamas verschuilt zich achter de burgers in Gaza.

‘Terwijl de wereld buurten ziet met scholen, ziekenhuizen, scoutsgroepen, kinderspeelplaatsen en moskeeën, ziet Hamas een kans om die uit te buiten’, tweette het X-profiel van de Israeli Defense Forces (IDF) vorige week. The Times of Israel interviewde een luitenant-kolonel van het Israëlische leger in Gaza die de boodschap ook expliciet verwoordde: ‘We komen veel wapens tegen, veel tunnels. Hier zie je er een onder een kinderkamer. We vonden ze op speelplaatsen, we vonden ze in kleuterscholen en in moskeeën. Morgenochtend zal iemand zeggen: “Waarom vallen ze een moskee aan?” Daarom dus’, aldus de militair.

Pretpark

Het probleem is dat veel van de beelden die het Israëlische leger verspreidt moeilijk te verifiëren zijn. Foto’s van allerlei gaten in de grond zijn herhaaldelijk gepresenteerd als toegangspunten tot het befaamde terroristische tunnelnetwerk van Hamas. Maar vaker niet dan wel krijgen we ook een dieper zicht ónder de grond. Een close-upfoto van twee kisten met granaten, volgens de IDF teruggevonden in ‘een kleuterschool in Beit Hanoun’? Het valt niet te checken.

In een interview met de BBC haalde de Israëlische president Isaac Herzog recent zelfs een geannoteerde Arabische kopie boven van Adolf Hitlers Mein Kampf. Volgens hem was die gevonden ‘op het lichaam van een Hamas-terrorist in een kinderkamer die als militaire basis werd gebruikt’. Ook dat verhaal valt onmogelijk te verifiëren. Het is voor journalisten een frustrerende bezigheid.

Er zitten zeker ook valse claims tussen de beweringen van de Israëlische overheid. Over enkele vage beelden uit het Indonesische ziekenhuis in Gaza beweerde het officiële X-profiel van de staat Israël recent dat er een man met een machinegeweer te zien was. ‘Het bewijs dat Hamas ziekenhuizen als basis gebruikt’, was de boodschap bij de beelden. Het vermeende machinegeweer bleek gewoon een wapenstok te zijn.

Op 3 november verspreidde een woordvoerder van het Israëlische leger foto’s van een ondergrondse raketlanceersite in een pretpark of kinderspeelplaats ‘in de buurt van Beit Hanoun’. Verificatie van die beelden toonde aan dat het in werkelijkheid ging om een totaal andere locatie ten noorden van Gaza-stad. Op historische satellietbeelden was te zien dat het pretpark al jarenlang verlaten was, overgroeid met onkruid en vol ingestorte daken.

Raketfabrieken

Hamas heeft zich in het verleden geregeld verschuild achter, onder of in de buurt van burgerdoelen – dat staat vast. Ook zijn Hamasstrijders in burgerkledij actief in het gewapende conflict. De terroristische beweging heeft geen militaire basissen zoals een klassiek leger, en de tunnelcomplexen die ze de voorbije jaren aanlegde – zoals ondergrondse schuilplaatsen, raketfabrieken en smokkelroutes onder de grenzen van de Gazastrook – zijn al jaren berucht. Nu het Israëlische leger dieper doordringt in de Gazastrook, krijgen we mogelijk nog meer beelden te zien van hoe Hamas opereerde.

Toch is het raadzaam om sceptisch te blijven over beeldmateriaal dat een van de strijdende partijen in het conflict rechtstreeks met de media deelt. Die één voor één verifiëren is een must. En ondertussen mogen we niet vergeten dat het internationale recht dicteert dat, zelfs wanneer een gewapende partij zich verschuilt achter burgerdoelen, de tegenstander verplicht is om burgers voor buitensporig geweld te beschermen.