Eind vorige week maakte de VS-onderzoekscommissie naar de bestorming van het Capitool haar eindrapport wereldkundig. Na 18 maanden werk wordt over 845 pagina’s, plus transcripten van ruim duizend interviews, een leesbaar relaas geboden van gebeurtenissen die het land op de rand van de chaos brachten. Vele getuigen zwegen, anderen willen nog in de spiegel kunnen kijken.
Deel één: de rode luchtspiegeling
Er valt nog nieuws te rapen in het eindrapport van de onderzoekscommissie van het Huis van Afgevaardigden naar de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021, maar het verslag is eerder gericht op verduidelijking, opheldering, explicitering van wat we tijdens de tien publieke hoorzittingen al vernomen hadden.
Wat te gebeuren stond, werd in het Witte Huis al besproken nog voor de verkiezingsdag van 3 november 2020.
Twee informele topadviseurs hadden het vooraf aangekondigd, Steve Bannon en Roger Stone.
Bannon, Donald Trumps gewezen campagneleider en topmedewerker in het Witte Huis, sprak eind oktober 2020 een privépubliek toe met de woorden: ‘Wat Trump zal doen is gewoon de overwinning uitroepen. Dat betekent niet dat hij wint. Hij gaat het gewoon zeggen.’
Stone, een oude vriend, die Trump onder meer adviseerde voor hij in 2015 een gooi begon te doen naar het presidentschap, was minder expliciet: ‘Ik denk dat het in de kiesnacht onbeslist zal zijn. Dan komt het erop aan de overwinning op te eisen.’ Dat opeisen van het gelijk was volgens Stone ’90 procent van de wet’. Daarna kwam het erop aan heel efficiënt ‘fuck you’ te zeggen tegen de andere partij.
Bannon verwees expliciet naar wat de ‘rode luchtspiegeling’ is genoemd, the red mirage.
Democraten stemmen vaker per post of vervroegd, Republikeinen – op aanraden van Trump – vaker op de kiesdag zelf. De stemmen van de kiesdag worden in de meeste staten eerst geteld, wat Trump een vroege voorsprong zou geven (Republikeinen worden geassocieerd met rood, Democraten met blauw). Die rode voorsprong zou langzaamaan wegebben. Het fenomeen was door medewerkers aan de toenmalige president uitgelegd. Toppartijgenoten bleven hem vragen om tijdens meetings niet langer te hameren op zijn weerzin voor vroege stemmen. Trump weigerde steevast.
Nieuwssite Axios meldde in de aanloop naar de verkiezingsdag dat Trump zelf aan boord was met deze strategie en dat hij de verkiezingswinst zou opeisen terwijl hij aan de leiding lag bij de vroege tellingen.
Dat scenario deed zo hardnekkig de ronde in het Witte Huis dat Marc Short, toenmalig topadviseur van vicepresident Mike Pence, juridisch advies liet inwinnen over de mogelijke complicaties voor zijn baas.
Het droomscenario leek zich in de nacht van 3 op 4 november te ontvouwen. De Bidencampagne had halvelings gehoopt in Florida weerwerk te kunnen bieden, maar Trump werd snel en met overwicht tot winnaar in die staat uitgeroepen.
De president van de VS deed iets wat hij lang voor de dag van de verkiezingen had gepland: hij loog.
De plannen voor een vroege, landelijke voorsprong voor Trump werden gekelderd door Fox News. Die conservatieve zender riep – dagen voor andere media, maar correct – Joe Biden uit tot overwinnaar in de staat Arizona. ‘Elke Republikeinse presidentskandidaat sinds 1996 had gewonnen in Arizona’, aldus het eindrapport. Trumps herverkiezing kwam in de problemen. Ook in andere cruciale staten slonk zijn vroege voorsprong zienderogen.
Terwijl er nog vele miljoenen stemmen geteld moesten worden, terwijl zijn campagneteam hem aanmaande tot voorzichtigheid omdat er nog grote onduidelijkheid was over de uitslag, sprak de uittredende president om 2.21 u de wereld toe. ‘Weldra’, aldus het rapport, ‘zou hij helemaal niet langer aan de leiding staan – hij zou verliezen. Dus deed de president van de VS iets wat hij lang voor de dag van de verkiezingen had gepland: hij loog’.
Trump verklaarde over de lopende verkiezingen: ‘Dit is fraude tegenover het Amerikaans publiek. Dit is beschamend voor ons land. We maakten ons klaar om deze verkiezing te winnen. Eerlijk gezegd, we hebben deze verkiezing gewonnen.’ ‘We hebben deze verkiezing gewonnen’, herhaalde de president zonder enig bewijs. Er was sprake, kondigde hij aan, van ‘grootschalige kiesfraude’.
Tegen 7 november, vier dagen na de verkiezingen, riepen de meeste media Biden uit tot overwinnaar. In betwiste staten als Pennsylvania, Georgia en Arizona won hij met een kleine maar ook bij hertelling onweerlegde voorsprong. Hij behaalde nationaal 7 miljoen stemmen meer dan Trump. En in de optelsom die er echt toe deed – die van de kiespersonen die per staat worden aangeduid – kwam hij uit op 306 tegen 232 voor de uittredende president. Het was niet nipt.
Dat was ook wat adviseurs gaandeweg aan Trump vertelden. De rode luchtspiegeling had in de werkelijkheid geen zege opgeleverd.
Op 6 november, aldus het rapport, belegde Trumps schoonzoon/adviseur Jared Kushner een vergadering met de president en diens belangrijkste medewerkers waarop de data-expert van de Trumpcampagne, Matt Oczkowski, ‘op een behoorlijk botte manier’ mocht uitleggen dat de president de verkiezing zou verliezen.
Deel twee: geschift maar winstgevend
Na die inschatting door wat sommige insiders ‘team normal’ noemden, ging Donald Trump meer en meer een beroep doen op ‘team crazy’, onder leiding van zijn advocaat, de gewezen burgemeester van New York, Rudy Giuliani. ‘Team normal’, dat wat Trump betrof de foute boodschap verkondigde, werd uitgerangeerd.
‘Team crazy’ daarentegen strooide de ongelofelijke fraudebeschuldigingen in het rond als waren het voortijdige kerstsnoepjes. Keer op keer werden die beschuldigingen weerlegd. ‘Team crazy’ spande 62 rechtszaken aan om verkiezingsuitslagen ongedaan te laten maken. In 61 gevallen van de 62 kreeg het team ongelijk, in meerdere van die gevallen werden de beschuldigingen zelfs niet gehoord omdat de rechter ze totaal uit de lucht gegrepen achtte, zonder het minste bewijs aan de rechtbank voorgelegd. Tien van de rechters die de rechtszaken afwezen, waren door Trump aangesteld.
In het ene geval waar team Giuliani wél won, in de staat Pennsylvania, had de overwinning geen gevolgen voor de stembusuitslag, aldus het rapport.
Het Witte Huis liet de vele fraudebeschuldigingen onderzoeken door campagne-advocaat Alex Cannon. Cannon verklaarde, op vraag van vicepresident Pence, ‘dat ik persoonlijk niets van die aard kon vinden om de kiesuitslag te veranderen’. Mark Meadows, Trumps stafchef, vroeg hem later in november 2020 hoe het stond met zijn onderzoek. Het antwoord liep parallel met wat Cannon eerder aan Pence had verklaard. ‘Ik vertelde hem dat we in de aantijgingen niets konden vinden dat volstond om de resultaten in een van de cruciale staten te veranderen’. De reactie van Meadows was: ‘Ze berusten dus op drijfzand?’ (Letterlijk zei Meadows: ‘So there is no there, there?’)
Die boodschap drong tot op zekere hoogte door tot Trump zelf.
De onderzoekscommissie somt in haar eindrapport 18 voorbeelden op van samenzwerings- of fraudetheorieën die Trump publiekelijk bleef herhalen nadat ze in zijn aanwezigheid grondig waren weerlegd.
Na een persconferentie van Giuliani waarin advocaat Sidney Powell een bizarre samenzweringstheorie uit de doeken had gedaan en de betrokkenheid van de overleden Venezolaanse leider Hugo Chavez had geponeerd bij frauduleuze stemtelmachines, herhaalde Powell dezelfde beschuldigingen in een telefoongesprek met de president. Trump drukte op mute, moest lachen en erkende tegenover medewerkers: ‘Dit klinkt geschift, niet?’
Powell werd even opzijgeschoven vanwege te krankjorum, maar dat belette niet dat er weken later plannen opdoken om haar een hoge post aan te bieden. Het weerhield Trump ook niet om zijn aanhangers om geld te vragen waarmee hij de vermeende fraude juridisch zou bestrijden. Volgens het eindrapport zamelde Trump in de weken na de verkiezingen 250 miljoen dollar in op basis van valse kiesfraudeclaims.
Trump bleef de aantijgingen rond kiesfraude of samenzweringen om de kiesuitslag te veranderen rondbazuinen, ook nadat ze waren weerlegd. De onderzoekscommissie somt in haar eindrapport 18 voorbeelden. Dat betrof onder meer doden die bij duizenden hun stem zouden hebben uitgebracht, of minderjarigen die toch gestemd zouden hebben.
Nieuw in dit rapport is dat de nadruk wordt gelegd op de kennis die Trump had over de Dominion-stemmachines, die Trumpstemmen zouden veranderd hebben in Bidenstemmen (al dan niet zo gepland door wijlen Hugo Chavez). Trump bleef de aantijgingen (zonder verwijzing naar Chavez) maar herhalen ook al werd hem bij herhaling gezegd dat er niets mis was met de tellingen en dat handtellingen de machinetellingen keer op keer bevestigden. ‘Maar niets van dat overweldigende bewijsmateriaal deed ertoe’, aldus het eindrapport. ‘President Trump toonde een bewuste minachting voor de feiten en zette zijn kwaadwillige verdachtmakingen tegen Dominion verder’. Trump bleef die verdachtmakingen herhalen tot op de dag van de bestorming van het Capitool.
De formulering van de onderzoekscommissie, zo schrijft The Washington Post, is doelbewust gekozen om te tonen dat Trump mogelijk gerechtelijk aansprakelijk kan gesteld worden voor verdachtmakingen tegen Dominion.
Dominion heeft eerder immense schadevergoedingen geëist van Rudy Giuliani en Sidney Powell (telkens 1,3 miljard dollar), en van nieuwszender Fox News, die de beschuldigingen tegen de kiesmachines zonder wederwoord verspreidde (1,6 miljard dollar). De zaken lopen nog.
Deel drie: Trump zet 200 mensen onder druk, plus zijn vicepresident
De Trumpcampagne viseerde niet alleen de rechtbanken als wapen tegen de kiesuitslag. Men probeerde ook lokale verkozenen en mandatarissen te bewerken.
De commissie berekende dat Trump en zijn directe omgeving in de periode tussen de verkiezingen en de bestorming van 6 januari in meer dan 200 gevallen druk hebben uitgeoefend om mee te stappen in het fraudeverhaal, de verkiezingen in hun staat aan te vechten, en eventueel mee te werken aan de poging om alternatieve kiespersonen aan te duiden.
Het meest bekende geval is dat van Brad Raffensperger, de Republikeinse minister van Binnenlandse Zaken in de staat Georgia. Raffensperger, die twee hertellingen van stemmen in de staat had gesuperviseerd, had in de voorbije weken een barrage aan telefoonoproepen uit het Witte Huis afgehouden alvorens op 2 januari 2021 toch maar op te nemen (en het gesprek te registreren). Trump legde hem een litanie aan (foute) voorbeelden van kiesfraude voor, die Raffensperger en zijn medewerkers vakkundig weerlegden. ‘Ik wil gewoon 11780 stemmen vinden’, aldus Trump, net één stem meer dan de voorsprong die Biden had in de staat Georgia.
Kort na het gesprek meldde Trump dat Raffensperger geen antwoorden had op zijn vele opmerkingen. Vervolgens lekte de opname van het gesprek uit, die het tegenovergestelde toonde.
Raffensperger was niet de enige die belegerd werd met telefoontjes uit het Witte Huis.
Naast die 200 pogingen om druk uit te oefenen, probeerden Trump en naaste medewerkers ook bijna 200 plaatselijke verkozenen te contacteren in de hoop dat ze zouden meewerken om de verkiezingsuitslag in hun staat ongeldig te verklaren. Bijna 300 plaatselijke verkozenen namen deel aan een briefing door Trump, Giuliani en advocaat John Eastman, op 2 januari 2021.
Intussen was men ook in de cruciale staten Wisconsin, Michigan, Nevada, Arizona, Georgia, Pennsylvania bezig met het vergaren van alternatieve kiespersonen, die Trump als president zouden aanduiden. Dat plan was met goedkeuring van Trump vanaf 7 of 8 december in uitvoering, aldus het rapport. Het Republikeins partijapparaat verleende zijn medewerking.
In principe waren de alternatieve lijsten met kiespersonen alleen nodig voor het geval het staatsparlement tot een andere uitslag zou beslissen, maar betrokkenen voelden nattigheid en vreesden dat ze zonder het te beseffen in een complot waren gestapt. Ze gingen toch door met de plannen. De ‘alternatieve lijsten’ werden opgesteld maar kregen nergens legale status.
Nadat de manifestanten in het Capitool waren binnengedrongen, sms’te Trumps medewerker Robert Gabriel: ‘De president vindt dit geweldig – ben ik zeker van’.
De laatste persoon op wie Trump druk uitoefende was Mike Pence. De vicepresident is tegelijk Senaatsvoorzitter, en als Senaatsvoorzitter werd Pence geacht op 6 januari 2021 de stemmen van kiespersonen voor te lezen. Trumps raadgever John Eastman vond, tegen de meeste andere juridische adviseurs van de president in, dat de vicepresident bij machte was de uitslag ten minste te vertragen. De lijsten met alternatieve kiespersonen, die men hem probeerde te bezorgen, moesten de twijfel doen groeien over de legitimiteit van de verkiezing van Biden. Pence oordeelde, na raadpleging van specialisten, dat zijn rol in het proces ceremonieel was, en hij niet bij machte was om de uitslag of de aanduiding van de nieuwe president te beïnvloeden. Hij weigerde de illegale ‘alternatieve’ lijsten met kiespersonen in ontvangst te nemen.
De rest van het verhaal is genoegzaam gerapporteerd. Trump zag 6 januari 2021, de dag dat Biden officieel door het Congres tot president zou worden aangeduid, als zijn laatste kans om de uitslag te beïnvloeden. Dat het de bedoeling was om de aanhang naar het Capitool te sturen, was vrij ruim bekend. De extreemrechtse militie The Proud Boys stapte meteen naar het Capitool zonder eerst naar de Ellipse af te zakken, de plaats aan het Witte Huis waar Trump zijn toespraak hield. Nadat hij die toespraak afrondde, bleef Trump 187 minuten aan zijn tv gekluisterd. Hij kwam niet tussen om hulp te zoeken voor de bestormde parlementsleden. Hij deed geen poging om het leger in te schakelen, of om een extra ordemacht op te trommelen. Hij stuurde geen boodschappen uit om zijn aanhang tot een vredevolle aftocht te bewegen, weigerde dat te doen, en paste de boodschap die hij na 187 minuten uiteindelijk wel uitstuurde aan zodanig dat hij de bestormers kon loven.
Hij verkneukelde zich volgens enkele stemmen in de bestorming. Om 14u29, nadat de manifestanten in het Capitool waren binnengedrongen, sms’te Trumps medewerker Robert Gabriel: ‘De president vindt dit geweldig – ben ik zeker van’.
In gesprek met de Republikeinse leider in het Huis, Kevin McCarthy, die hulp zocht tegen de indringers, verklaarde Trump: ‘Wel Kevin, Ik vermoed dat deze mensen meer ontdaan zijn over de verkiezingen dan jij’.
Trump werd ook geacht sympathie te hebben getoond met de mensen die riepen dat vicepresident Pence moest opgehangen worden.
Deel vier: vervolging gewenst, maar…
De onderzoekscommissie wil dat Justitie Trump en een aantal medestanders aanklaagt voor onder meer het aanzetten tot rebellie. Als hij daarvoor veroordeeld zou worden, kan Trump niet langer kandidaat voor het presidentschap zijn. Men wil ook via een wetswijziging alle onduidelijkheid over de rol van de vicepresident bij verkiezingen wegwerken.
Er is één grote schuldige, stelden de leden van de commissie al in de samenvatting van hun rapport: ‘Het bewijsmateriaal leidde tot de overweldigende en simpele conclusie: de centrale oorzaak van 6 januari was één man, gewezen president Donald Trump, die door vele anderen werd gevolgd. Geen van de gebeurtenissen van 6 januari zou gebeurd zijn zonder hem’.
Vraag is of dit rapport onwettigheid bewijst. Heeft Trump handelingen verricht die echt illegaal zijn, zoals vele Democraten en leden van de commissie vinden, en op een haar na een staatsgreep in gang gezet? Of heeft de commissie, zoals de rechtse Wall Street Journal schrijft, wel morele en politieke schuld aangetoond, ‘en schaamtevolle onwil bij de president om te handelen om de oproer te stoppen’, maar geen juridische schuld?
In een uitdagend editoriaal argumenteert de Journal dat Trumps pogingen slechts ondersteund werden door enkele leden van het Witte Huis, tweedeklassers in het departement Justitie, dubieuze juridische adviseurs, een paar invloedloze leden van het Congres. ‘Over een puikje bananen-Republikeinen gesproken’, aldus de krant. Degenen in de Republikeinse partij die weerstand boden waren volgens de krant veel indrukwekkender dan degenen die de kiesuitslag ongedaan probeerden te maken.
Dat is, voor alle duidelijkheid niet de lijn die het eindrapport bewandelt. Dat rapport heeft het over een democratie die nog altijd onder druk staat en die nog niet volledig gevrijwaard is van totalitair gevaar.
Velen wezen ook op de hiaten in het rapport. Er wordt nog altijd meer gesuggereerd dan bewezen. Hoe zat dat precies met contacten tussen Witte Huis en extreemrechtse milities? Hoe verliep de coördinatie, wie was erbij betrokken? Wat liep er precies mis met de beveiliging van het Capitool?
Deel vijf: de spiegeltest
Niet alle transcripten van alle getuigenissen voor de onderzoekscommissie zijn al vrijgegeven – het is wel de bedoeling dat dit gebeurt. Maar in wat wel al vrijkwam, torent opnieuw Cassidy Hutchinson boven het pak uit. Hutchinson, een naaste medewerker van Trumps stafchef Mark Meadows, was eind juni al de kroongetuige die tijdens een hoorzitting in geuren en kleuren vertelde over wat ze zelf had meegemaakt en gehoord had van anderen. Ze vertelde onder meer over Trump die in een boze bui ketchup tegen de muur kladderde. Hij wilde zo graag zelf naar het Capitool om zijn aanhang te vervoegen dat hij zijn chauffeur in ‘The Beast‘ fysiek aanpakte. Dat laatste kon door de commissie niet worden bevestigd. Degene die het haar vertelde, herinnert het zich naar zijn zeggen niet, en andere aanwezigen bevestigden de grote drang bij Trump, om tegen het advies van zijn beveiliging in naar het Capitool te trekken, maar zonder de details over het handgemeen.
Cassidy Hutchinsons verhaal – in transcript – is bijzonder boeiend omdat het ook toont waarom de commissie zoveel moeite moest doen om getuigenissen los te weken.
Ze was als 26-jarige werkloze ex-medewerker van Trumps Witte Huis opgeroepen om te getuigen voor de commissie. Ze wou een eigen advocaat inschakelen, maar de kandidaat van haar keuze vroeg haar om een voorschot van 150.000 dollar. Andere advocaten bleken niet veel beterkoop.
Ik heb gezien hoe deze wereld levens en carrières vernietigt. Ik heb gezien hoe gemeen ze kunnen zijn.
Hutchinson smeekte haar vader om bijstand, beloofde hem spectaculaire intresten op geld dat ze van hem kon lenen, maar hij weigerde haar te helpen.
Ze kreeg dan via oude contacten uit het Witte Huis een advocaat toegewezen die wellicht betaald werd door een met Trump verbonden organisatie. Die advocaat zelf, Stefan Passantino, die nooit bekendmaakte wie hem precies betaalde, en andere bekenden uit de Trumpwereld, beloofden haar behalve gratis rechtsbegeleiding ook een goede en goedbetaalde baan. ‘We gaan je een echt goede baan bezorgen in de Trump-wereld’, zei Passantino (in Hutchinsons woorden). ‘Je moet niet meer elders solliciteren. We zullen maken dat je gesoigneerd wordt. We houden je in de familie’. In ruil daarvoor moest ze niet liegen – ze werd nooit gevraagd om te liegen. Ze moest vragen beantwoorden met liefst niet meer dan 7 woorden. Ze moest doen alsof ze een laaggeplaatste secretaresse was. ‘Je moet geen meineed plegen’, zei Passantino volgens haar, ‘maar “ik herinner het me niet” is geen meineed. Ze kunnen niet weten wat je je wel of niet herinnert.’ En: ‘Hoe minder je je herinnert, hoe beter’.
Toen ze in juni nog eens opgeroepen werd, raadde Passantino haar aan die oproep te negeren, desnoods een vergrijp wegens het negeren van de rechtbank te riskeren (contempt of court), eerder dan meer te vertellen. ‘Contempt is een klein risico, naar rechts opschuiven is beter voor jou’, zou hij gezegd hebben.
‘I’m fucked’, vatte Hutchinson haar situatie tegenover haar moeder samen. ‘Ik ben volkomen schuldplichtig aan die mensen. En zij zullen me ruïneren, ma, als ik iets doe wat ze niet willen’.
‘Het was niet gewoon dat ik Stefan aan mijn zijde had’, vertelde ze aan de commissie, ‘het voelde bijna alsof Trump over mijn schouder meekeek. Ik wist dat het hem ter ore zou komen als ik iets zou zeggen dat hij deloyaal zou vinden. Dat vooruitzicht boezemde me echt schrik in. Ik heb gezien hoe deze wereld levens en carrières vernietigt. Ik heb gezien hoe gemeen ze kunnen zijn.’
Ze faalde in de spiegeltest, verklaarde ze aan de commissie, ze kon niet langer in de spiegel kijken en trots zijn op wie ze was. ‘Ik had mezelf teleurgesteld. Ik was gefrustreerd met mezelf. Om cru te zijn: ik walgde van mezelf. Ik werd iemand die ik nooit gedacht had te zullen worden.’
Ze schafte zich een boek aan over het Watergateschandaal, verslond het in haar ouderlijk huis. Ze pluisde de rol uit die John Dean had gespeeld, Nixons medewerker die diens wandaden had blootgelegd, daarbij zijn eigen schuld niet verdonkeremanend. Dean werd veroordeeld, maar Nixon moest opstappen. Na die lectuur besliste ze dat ze een ander pad zou bewandelen.
Via Alyssa Farah Griffin, een vriendin uit het Witte Huis, die zich radicaal heeft afgekeerd van Trump, vond ze wel een advocaat die niets met Trump te maken had en die haar gratis zou bijstaan. Ze liet de commissie weten dat ze veel meer te vertellen had dan ze tot dusver had gedaan. Wat leidde tot de spoedhoorzitting van eind juni.
Na dat getuigenis van Hutchinson is het des te pijnlijker de eindeloze transcripts te lezen van getuigen die ofwel ‘the fifth’ pleiten (het vijfde amendement van de grondwet geeft getuigen het recht te zwijgen, liever dan zichzelf te beschuldigen), ofwel te verklaren hoe weinig ze weten. Een van de opgeroepen Trump-medewerkers kon zich niet herinneren of hij in het Witte Huis was of niet op 6 januari. Een andere getuige wist niet of Trump met hem over fake kiespersonen had gesproken. Er is voor de commissie heel veel geheugenverlies getoond. Of deze getuigen met geheugenverlies in onmin leven met hun spiegelbeeld valt vooralsnog niet te achterhalen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier