Donderdag en vrijdag buigt de Europese Raad zich over het vraagstuk van de Russische tegoeden die in België geparkeerd staan bij Euroclear. Als Europa die zou gebruiken om Oekraïne te steunen, hoe kan Rusland dan terugslaan? Knack nam contact op met verschillende veiligheidsbronnen die een reeks mogelijke scenario’s schetsen.
Nee, de zenuwen bij onze veiligheidsdiensten staan niet zo strak gespannen als tijdens de acute terreurdreiging. ‘Toen voelde je de spanning echt in de lucht hangen. Zo erg is het nu niet’, zegt een bron uit de Belgische veiligheidswereld. ‘Maar je merkt wel dat iedereen waakzaam is. Want de situatie kan heel snel veranderen. En daarop proberen we te anticiperen.’
Concreet was er volgens onze informatie vorige week een overleg bij het Nationaal Crisiscentrum waarop partnerdiensten zoals politie, de Staatsveiligheid en de militaire inlichtingendienst ADIV verschillende mogelijke scenario’s hebben besproken: hoe zou Rusland kunnen terugslaan als zijn tegoeden bij Euroclear worden gebruikt als onderpand voor een herstellening voor Oekraïne? Wat te verwachten en hoe te reageren? Het Nationaal Crisiscentrum staat dagelijks in contact met zijn partners over de veiligheidssituatie in ons land. Het heeft ook een permanentiedienst om snel informatie te analyseren. En ook de procedures om indien nodig in te grijpen liggen naar verluidt klaar.
1. Cyberaanvallen
In de Belgian National Risk Assessment, de risico-inschatting die het Nationaal Crisiscentrum vorig jaar publiceerde, is er veel aandacht voor hybride dreigingen. Cyberaanvallen zijn daarbij een van de meest plausibele scenario’s waarmee de Belgische veiligheidsdiensten rekening houden.
‘Doel van de Russische hybride oorlogsvoering is om democratische staten te verzwakken met acties zoals cyberaanvallen, sabotage, propaganda, intimidatie en desinformatie’, zegt een veiligheidsbron. ‘Centraal daarin staat het concept van plausible deniability: ervoor zorgen dat het heel moeilijk of zelfs onmogelijk wordt om met zekerheid te zeggen wie er achter een aanval schuilgaat.’
Concreet houdt België rekening met gerichte aanvallen om overheids- en andere websites plat te leggen. Ook cyberaanvallen bedoeld om gegevens te bemachtigen, behoren tot de mogelijke scenario’s.
België houdt rekening met gerichte Russische aanvallen om overheids- en andere websites plat te leggen.
‘We monitoren constant de cyberdreigingen voor Belgische burgers, bedrijven, organisaties en kritieke infrastructuren’, zegt Katrien Eggers, woordvoerster van het Centrum voor Cybersecurity België. ‘Zo nodig waarschuwen we ook potentiële doelwitten. We staan daarvoor niet enkel in contact met andere veiligheidsdiensten, maar ook met tal van nationale en internationale bronnen en partners.’
2. Drones
Het federaal parket voert momenteel 25 onderzoeken naar dronemeldingen boven kritieke infrastructuur in België. Of Rusland daar de hand in heeft, zal uit die onderzoeken moeten blijken. Maar indien Moskou er inderdaad voor verantwoordelijk is, dan is het een plausibel scenario dat het Euroclear-dossier opnieuw tot een toename van verdachte dronevluchten boven kritieke infrastructuur zal leiden. Zeker bij luchthavens kan op die manier aanzienlijke economische schade worden aangericht.
3. Desinformatie
In het kader van het Euroclear-dossier circuleerden de voorbije weken op sociale media groteske desinformatiecampagnes over Belgisch premier Bart De Wever en zijn vermeende banden met Moskou. Waarschijnlijk werden die zowel van Oekraïense als Russische kant aangestuurd om verdeeldheid te zaaien.
De verwachting is dat zulke desinformatiecampagnes de komende tijd nog kunnen toenemen. In België is het de militaire inlichtingendienst ADIV die in de eerste plaats de monitoring daarvan voor zijn rekening neemt.
4. Sabotage
België kreeg volgens onze informatie nog niet te maken met sabotageactiviteiten door Rusland, maar in andere Europese landen zijn daar al wel aanwijzingen voor geweest. De haven van Antwerpen, drinkwatervoorzieningen, elektriciteitsnetwerken, transportnetwerken en andere (kritieke) infrastructuur: mogelijke sabotagedoelwitten zijn er genoeg in ons land.
In haar laatste jaarverslag waarschuwt de Staatsveiligheid voor de rekrutering van freelance agenten door Russische geheime diensten via sociale media, waarbij de rekruten vervolgens met cryptomunten betaald worden. Het begint met een simpele opdracht in een Telegramgroep: ‘Ga anti-Oekraïnestickers plakken in het straatbeeld en krijg 20 euro.’ Vervolgens volgen meer risicovolle opdrachten, zoals militaire infrastructuur fotograferen. Uiteindelijk volgt dan een vraag tot sabotage.
De haven van Antwerpen, drinkwatervoorzieningen, elektriciteitsnetwerken, transportnetwerken: mogelijke sabotagedoelwitten zijn er genoeg in ons land .
Moet de huidige situatie rond Euroclear ons ertoe aanzetten het veelbesproken noodpakket in huis te halen? ‘Zo’n noodpakket is handig voor elke soort van noodsituatie, niet enkel voor geopolitieke crisissen’, zegt Yves Stevens, woordvoerder van het Nationaal Crisiscentrum. ‘Denk maar aan de stroomonderbrekingen in Spanje en Portugal, of de overstromingen in de Ardennen. Je moet je gewoon voorbereiden. Dat is de boodschap die we willen meegeven voor alle soorten risico’s.’
5. Rechtszaken
Persbureau TASS maakte vorige week bekend dat de Russische centrale bank via een arbitragerechtbank in Moskou een rechtszaak is begonnen tegen Euroclear. Ze diende een schadeclaim van 200 miljard euro in. Mogelijk is dat nog maar het begin van een lange juridische veldslag.
‘Er zijn ook een aantal Ruslandvriendelijke landen waarin Moskou zijn tegoeden zal proberen te recupereren’, zegt professor financieel recht Veerle Colaert (KU Leuven). ‘Euroclear heeft bijvoorbeeld ook middelen in Hongkong, Zuid-Afrika en Dubai staan. Op 1 oktober heeft het Zuid-Afrikaanse Hooggerechtshof bevestigd dat een Russisch vonnis tegen Google kon worden uitgevoerd op activa van Google in Zuid-Afrika. Dat is ook bij Euroclear perfect mogelijk.’
Rusland zal alle juridische mogelijkheden aanwenden om zijn gelijk te halen. Die strijd zou op veel verschillende fronten gevoerd kunnen worden. Ook rechtszaken tegen Belgische bedrijven in Rusland zijn daarbij niet uitgesloten.
6. Belgische bedrijven in Rusland confisqueren
‘Het worstcasescenario is dat je een volledige nationalisatie krijgt’, zegt een gespecialiseerde advocaat. ‘Je bedrijf in Rusland wordt dan eigenlijk overgenomen met een smoesje. Vaak wordt dan geargumenteerd dat het bedrijf niet voldoet aan een aantal administratieve voorwaarden – van voedselveiligheid tot arbeidswetgeving. Ze vinden wel iets. En dan wordt er door een rechtbank of ministerie iemand aan het hoofd gezet van dat bedrijf, die natuurlijk de belangen van de Russische staat behartigt. Vaak wordt er daarna een verkoop georganiseerd, waarbij een aantal Kremlin-gezinde oligarchen in de eerste rij staan om het bedrijf te kopen.’
Net om dat scenario te vermijden, hebben een aantal Europese bedrijven al geprobeerd om hun dochteronderneming in Rusland zelf te verkopen. ‘Maar ook daar heeft Rusland al tegenmaatregelen rond genomen’, zegt de advocaat. ‘Als jij je bedrijf in Rusland wilt verkopen en je komt van een zogenoemde “onvriendelijke staat”, dan ben je verplicht een korting van 50 procent te geven op de waarde van je bedrijf.’
7. Belgische diplomaten buitengooien
Een klassieke vergeldingsactie is het persona non grata verklaren van diplomaten. In theorie zou Rusland de laatste overblijvende Belgische diplomaten het land uit kunnen zetten.
Voor Buitenlandse Zaken zou dat een ramp zijn, aangezien het Belgische consulaat in Sint-Petersburg nu al gesloten is. Dat is het resultaat van de Russische reactie op eerdere uitzettingen van tientallen Russische diplomaten door België op verdenking van inlichtingenwerk.
