Het notoir onbestuurbare Italië is onder Giorgia Meloni een baken van stabiliteit en een sterkhouder van de Europese Unie geworden. ‘Ze zit niet aan tafel zoals een Orbán, alleen maar om de boel te blokkeren, maar om oplossingen te vinden.’
In het Frankrijk van president Emmanuel Macron heerst politieke chaos, in Duitsland moet de grote coalitie van bondskanselier Friedrich Merz nog uit de startblokken komen, in Polen is de zittende liberale premier Donald Tusk verzwakt na de verkiezing van een conservatieve president, in Spanje bestuurt Pedro Sanchez een minderheidskabinet. In vergelijking met andere grote Europese lidstaten oogt Italië, dat traditioneel de kroon spant qua onbestuurbaarheid en kortdurende politieke experimenten, onder premier Giorgia Meloni opeens haast als een baken van rust, redelijkheid en stabiliteit.
Bijna drie jaar zit premier Giorgia Meloni, leider van de radicaal-rechtse, of, in haar eigen terminologie, conservatief-rechtse partij Fratelli D’Italia, nu in het zadel. Een eeuwigheid in Italië, waar regeringen het gemiddeld acht maanden volhouden.
Groot was de angst in sommige Europese hoofdsteden en de Europese instellingen in Brussel dat Meloni zich zou ontpoppen als een tweede Viktor Orbán, maar dan in een grotere, belangrijkere EU-lidstaat dan Hongarije, en de op twee na grootste economie van Europa.
Maar Giorgia Meloni heeft hard gewerkt om die bezorgdheid weg te nemen, en met succes. Ze is erin geslaagd zichzelf een gematigd, pragmatisch imago aan te meten op het Europese toneel, met standpunten die doorgaans pro-EU zijn, pro-NAVO en pro-trans-Atlantische samenwerking of wat daar nog van overschiet, en pro-Oekraïne.
Ze kan het goed vinden met Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, en weet zich met haar dossierkennis en haar typisch Romeinse branie en humor uitstekend staande te houden in de club van Europese staatshoofden en regeringsleiders. Op grond van ideologische verwantschap claimt Meloni ook een goede verstandhouding met de Amerikaanse president Donald Trump, maar zonder écht invloed te kunnen uitoefenen, zoals is gebleken tijdens de tarievenoorlog, waarvan maakland Italië binnen Europa na Duitsland het grootste slachtoffer is.
In weerwil daarvan zijn grote internationale media al enige tijd in de ban van het zogenaamde ‘Meloni-effect’. De krant The Guardian noemde haar ‘the hottest political leader in Europe’, de nieuwssite Politico verkoos Meloni in zijn klas van 2025 tot de machtigste politieke leider van Europa, en het weekblad The Economist coverde ‘Giorgia Meloni has proved the doubters wrong’.
Garbatella
Giorgia Meloni (48) groeide op in Garbatella, een volkswijk in Rome en vanouds een heel links bolwerk. Tegen de stroom en die extreemlinkse tegencultuur in, werd Meloni in Garbatella lid van de kleine jeugdafdeling van de MSI (Movimento Sociale Italiano), een neofascistische partij opgericht na de oorlog door aanhangers van het fascisme. Berucht zijn de beelden van een toen al welbespraakte 19-jarige, nog donkerharige Meloni, die op de Franse televisie in vloeiend Frans verklaart dat Benito Mussolini een goed politicus was. Alles wat hij deed, was in het belang van Italië, aldus Meloni. Vandaag zou Meloni, die nadrukkelijk fascisme, dictatuur en racisme afzweert, ook al zitten er in het kader van haar partij beruchte Mussolini-nostalgici, dat allicht niet meer zo verwoorden.
Bij de vorige nationale verkiezingen slaagde Meloni erin van haar minipartijtje van slechts een paar procent de grootste kracht op rechts in Italië te maken. Zo werd ze in oktober 2022 de eerste vrouwelijke premier van Italië – alsook de eerste premier zonder universitair diploma – aan het hoofd van een coalitieregering met de radicaal-rechtse Lega van Matteo Salvini, en het centrumrechtse Forza Italia van de inmiddels overleden Silvio Berlusconi.
Berucht zijn de beelden van de 19-jarige Meloni die op de Franse televisie in vloeiend Frans verklaart dat Benito Mussolini een goed politicus was.
‘Er wordt soms gezegd dat Italië in 2022 een flinke ruk naar rechts heeft gemaakt’, zegt de Nederlandse Italiëcorrespondent Angelo van Schaik vanuit zijn woonplaats in Rome. ‘Maar dat klopt niet. Meloni heeft hetzelfde electoraat dat eerder was verschoven van Berlusconi naar Salvini. Maar de Italianen hadden het in 2022 gehad met de constante fratsen van Salvini, en hebben in Meloni een goed bestuurder gevonden.’ Als vrouw van nauwelijks 1m58 groot heeft ze, in een macholand als Italië, haar regering verrassend goed in de hand. ‘Zij is de baas. Daarover bestaat geen twijfel.’
Gematigd
‘We hebben Meloni onderschat’, vindt hoogleraar Europese politiek Steven Van Hecke (KU Leuven). ‘Ze heeft zich de voorbije jaren laten zien als een slimme en handige, en wat mij betreft, klassieke conservatief-rechtse politica, ergens tussen radicaal-rechts en centrumrechts in.’
Een Europese diplomaat zag de aanvankelijke ongerustheid over Giorgia Meloni in Brussel snel wegsmelten. ‘In discussies in de Europese Raad komt ze op de meeste dossiers uit de hoek als een doorsnee centrumrechtse leider’, zegt hij. ‘Zelfs op het gebied van migratie, in weerwil van haar felle antimigratieretoriek, is ze uiteindelijk tamelijk gematigd en realistisch. Gematigder in elk geval dan Mette Frederiksen, de premier van Denemarken, die toch een socialiste is.’
Meloni geldt in Brussel als iemand met wie je zaken kunt doen. ‘Ze zit niet aan tafel zoals Orbán, alleen maar om de boel te blokkeren’, vervolgt de diplomaat. ‘Maar om te zoeken naar oplossingen, die uiteraard de belangen van Italië moeten dienen.’
Volgens waarnemers loopt Meloni eigenlijk een traditioneel pro-Europees Italiaans parcours, in de wetenschap dat zich keren tegen de EU voor Italië zou neerkomen op economische zelfmoord. ‘Goed, ze zet zich af tegen de Green Deal, maar ze is daarin zeker niet de enige, en ze hamert op competitiviteit, wat normaal is voor een industrieland als Italië’, zegt de topdiplomaat.
Overigens gaat het met de Italiaanse economie naar Italiaanse normen redelijk goed. Ondanks een torenhoge staatsschuld van 143 procent van het bbp is Italië volgens Bloomberg vandaag financieel gezonder dan bijvoorbeeld Frankrijk. De Italiaanse werkloosheid staat historisch laag, mede dankzij een sterke economische opleving na de coronacrisis en de meer dan 200 miljard euro aan leningen en subsidies die Italië ontving uit het Europese coronaherstelfonds.
Pro-Russische sympathieën
Haar persoonlijke populariteit in Italië mag de laatste tijd dan al tanende zijn, Meloni is nog altijd veel populairder dan menig andere Europese regeringsleider. Sinds haar aantreden heeft ze bovendien overtuigend de Europese verkiezingen gewonnen.
Daardoor, en doordat de Frans-Duitse motor in de EU sputtert, heeft ze volgens insiders veel meer politieke invloed dan vorige Italiaanse premiers. ‘Vaak werd in Brussel toch wat meewarig gekeken naar die gekke Italiaanse politiek en haar tandeloze premiers met beperkte levensduur. Maar Meloni zit er nu al drie jaar, en heeft door de omstandigheden maar ook op eigen kracht een sterke machtspositie veroverd binnen de club van Europese leiders’, klinkt het in Brusselse diplomatieke kringen. Ook haar onwrikbare steun voor Oekraïne, terwijl Italië vanouds bekendstaat om zijn pro-Russische sympathieën, heeft haar binnen de EU veel krediet opgeleverd.
Meloni heeft een sterke machtspositie veroverd binnen de club van Europese leiders. Ook haar onwrikbare steun voor Oekraïne heeft haar binnen de EU veel krediet opgeleverd.’
‘Een interessante lakmoesproef voor Meloni’s Europese koers waren de recente verkiezingen voor het Europees Parlement’, zegt professor Steven Van Hecke. ‘Orbán droomde ervan om na de verkiezingen alle rechtse formaties onder één dak te brengen. Met name Giorgia Meloni heeft daar een stokje voor gestoken. Zij heeft haar eigen fractie, de Europese Hervormers en Conservatieven, in het Europees Parlement behouden. Het was zonneklaar dat ze niet met Orbán in één fractie wilde, en al helemáál niet met de AfD.’
Resultaat: ‘Niet alleen in Italië, maar ook in het Europees Parlement ligt Meloni in het midden van het bed’, vervolgt Van Hecke. ‘Ze zit niet bij de christendemocraten van de EVP, waar ze haar ook graag hadden zien komen, maar ook niet bij radicaal-rechtse partijen van de Patriotten voor Europa. Daardoor blijft Meloni met iedereen on speaking terms, en is ze er ook in geslaagd voor de Italiaan Raffaele Fitto in de Europese Commissie een heel belangrijke portefeuille (cohesie en hervormingen, nvdr) binnen te halen.’
Dure flop
Professor politieke wetenschappen Daniele Albertazzi (University of Surrey) ziet met lede ogen aan hoe buitenlandse regeringsleiders en media Meloni soms bijna kritiekloos in de armen lijken te sluiten. ‘Ze slaagt erin mensen te doen vergeten waar ze vandaan komt’, zegt hij. Maar volgens Albertazzi heeft Meloni haar ultranationalistische, rechts-radicale gedachtegoed nooit laten varen. ‘Ze is ideologisch nauwelijks veranderd. Ze maakt gewoon een consistent onderscheid tussen een pragmatische aanpak op het Europese toneel, omdat dit ook het enige is wat een Italiaanse premier die bij zijn volle verstand is, kan doen, en een radicale binnenlandse agenda.’
Die extremere binnenlandse agenda uit zich onder meer op het gebied van migratie, aldus Albertazzi. Zo opende Meloni in Albanië twee detentiecentra waar illegale bootmigranten die tussen Lampedusa en Libië uit de Middellandse Zee worden gevist rechtstreeks naartoe kunnen worden gebracht, om van daaruit te worden teruggestuurd naar zogenaamd veilige landen. De bouw van die centra heeft meer dan 670 miljoen euro gekost, maar is tot dusver een dure flop gebleken. Italiaanse rechters hebben een groot stuk van de regeling als illegaal beoordeeld en Meloni teruggefloten. Het merendeel van de migranten die naar Albanië werden vervoerd moet toch terug naar Italië, en daar een asielaanvraag kunnen indienen.
‘Albanië is een enorme mislukking’, zegt Albertazzi. ‘Maar Meloni slaagt er toch in het nog te verpakken als een goed idee, en daarvoor in Europa bijval te krijgen. Recent reisde zelfs de linkse Engelse premier Keir Starmer naar Rome, naar eigen zeggen om te leren van Meloni’s migratiebeleid.’
Tele Meloni
Critici waarschuwen ook voor illiberale beleidsaccenten die de rechtsstaat en democratische vrijheden in Italië onder druk zouden zetten. ‘Ze doet het voorzichtiger, diffuser, en lang niet zo grof en karikaturaal als Orbán in Hongarije’, zegt de Italiaanse politoloog Piero Ignazi (Universiteit van Bologna). ‘Ook vanwege de vele checks and balances in het Italiaanse politieke systeem. Maar de richting is wel duidelijk.’
Sinds haar aantreden heeft Meloni bij de publieke omroep RAI journalisten op sleutelposities aan de deur gezet en vervangen door mensen met bekende rechtse opvattingen. ‘Tele Meloni wordt de RAI nu ook wel genoemd’, zegt Italiëcorrespondent Van Schaik. Nu zijn politieke benoemingen bij de RAI van alle tijden, maar onder Meloni is er sprake van overdrive en hebben de schaarse regeringskritische programma’s het moeilijk om zich te handhaven.
Maar vooral op het vlak van gezinsbeleid probeert Meloni haar rechts-conservatieve agenda door te duwen, zonder evenwel aan verworven rechten te raken. ‘Maar wat in Italië de famiglia arcobalena, de regenboogfamilie, heet, wordt het leven heel moeilijk gemaakt,’ vertelt Van Schaik. Zo mag voortaan alleen nog de naam van de biologische moeder of vader op de geboorteakte van het kind, terwijl in sommige steden zoals Milaan homo- en lesbische stellen hun kind vroeger met beide namen konden inschrijven. ‘Dat werd oogluikend toegestaan.’
Draagmoederschap was in Italië sowieso verboden, maar de regering-Meloni heeft van wat ze ‘affitta utero’ of het huren van een baarmoeder noemt een universele misdaad gemaakt. Italiaanse homokoppels die nu nog in het buitenland een kind krijgen bij een draagmoeder, dreigen bij terugkomst in Italië te worden gearresteerd, en een fikse boete en zelfs een gevangenisstraf opgelegd te krijgen.
Italiaanse homokoppels die nu nog in het buitenland een kind krijgen bij een draagmoeder, dreigen bij terugkomst in Italië te worden gearresteerd.
Verder is het recht op abortus weliswaar niet teruggedraaid, al is het in het katholieke Italië sowieso knap lastig om een bereidwillige arts te vinden, maar hebben antiabortusverenigingen van de regering-Meloni wel toegang gekregen tot de onthaalcentra waar iedere Italiaanse vrouw die een abortus wil heen moet. ‘Artsen moeten vrouwen indien mogelijk ook laten luisteren naar de hartslag van de foetus’, zegt Alexandre Chabert, Frans onderzoeker en Italië-expert bij de Fondation Jean-Jaurès. ‘Alles om die vrouwen te ontraden.’
Professor Daniele Albertazzi heeft het over antiwoke symboolpolitiek en ‘stukken rood vlees’ die Meloni de meer radicale groepen in haar achterban toewerpt. In dat rijtje passen ook een reeks nieuwe ‘law and order’-wetten die, legt politoloog Ignazi uit, met name (linkse) sociale bewegingen in het vizier nemen. ‘Een sit-in houden op een plein kan je nu zelfs niet alleen een boete opleveren, maar ook gevangenisstraf.’
Feministisch icoon
Vaderland, christelijk geloof en familie zijn de hoekstenen van Meloni’s erg traditionele maatschappijvisie. Maar de Italiaanse premier is een vat vol paradoxen. Giorgia Meloni is vandaag een alleenstaande moeder, en ook voor haar relatiebreuk voedde ze haar kind op met een vader met wie ze samenwoonde maar niet getrouwd was. ‘Een beetje hypocriet allemaal, dat wel’, zegt Angelo van Schaik. ‘Maar Meloni is allicht ook een product van haar eigen opvoeding. Haar vader liet zijn gezin in de steek en ze is opgegroeid met een alleenstaande moeder die heel hard moest werken om de eindjes aan elkaar te knopen.’
Andrea Giambruno, de vader van Meloni’s dochter, is een bekende tv-presentator. Toen in 2023 in een satirisch programma opnames uitlekten waarin Giambruno een vrouw in zijn studio allerlei seksuele toespelingen maakte, was dat potentieel best vernederend voor de premier. Maar Meloni gaf Giambruno na een relatie van tien jaar meteen en zonder pardon de bons, en groeide daardoor in Italië tegen wil en dank uit tot een soort feministisch icoon. Ze maakt zich als premier ook hard voor een strenge aanpak van geweld tegen vrouwen, een ware plaag in Italië.
Maar wie is de echte Giorgia Meloni? Die vraag blijft voor veel waarnemers vooralsnog onbeantwoord. In Italië noemt men haar vanwege haar politieke janushouding – gematigd op het internationale toneel, radicaler in het binnenland – ook wel la Doppiezza, hare dubbelhartigheid.
Is Meloni het respectabele aanspreekpunt van de radicaal-rechtse populistische beweging die in Europa de wind in de zeilen heeft? Iemand die een brugfunctie kan vervullen tussen radicaal-rechts en centrumrechts? Of verbergt ze haar ware politieke aard op het internationale toneel alleen maar om zich op het thuisfront beter te handhaven en ongehinderd haar gang te kunnen gaan? In elk geval kan haar aanpak school maken in Europa, denken sommigen.
‘Meloni is geen AFD, geen Lega en geen Vlaams Belang, partijen die alleen maar extremer zijn geworden de laatste jaren, terwijl zij net naar het centrum is opgeschoven.’
‘In Frankrijk, waar altijd een soort republikeinse dam bestond tussen mainstream rechts en het Rassemblement National van Marine Le Pen, pleiten sommige rechtse republikeinse politici nu ook voor een “union de droite”, verwijzend naar Meloni’, zegt onderzoeker Alexandre Chabert. Hij wijst er ook op dat de manier waarop Meloni de voorbije jaren in Europa salonfähig is geworden het lastig maakt om haar nog af te schilderen als een gevaarlijke fasciste die de Italiaanse democratie op de helling zet en de toekomst van de EU bedreigt.
Volgens professor Steven Van Hecke is het juist ook politiek-strategisch verstandig om binnen radicaal rechts niet iedereen over één kam scheren. ‘Als het erom gaat Europa te beschermen tegen de impact van radicaal- rechts, is de verdeel-en-heersstrategie veel slimmer. Meloni is geen AfD, geen Lega en geen Vlaams Belang, partijen die alleen maar extremer zijn geworden de laatste jaren, terwijl zij juist naar het centrum is opgeschoven. Samenwerken met de meer gematigde Meloni kan daarom juist het antwoord zijn om de meest ondermijnende krachten op radicaal-rechts buiten de deur te houden.’