‘Frans Timmermans is een soort Verhofstadt geworden: je bent voor of tegen hem’

Het felle verzet tegen de Europese Natuurherstelwet was een ‘crisis waiting to happen’, zegt Steven Van Hecke, hoofddocent Europese en vergelijkende politiek (KU Leuven).

Donderdag overleefde de Natuurherstelwet, waarmee de Europese Commissie de biodiversiteit in Europa wil redden, nipt de stemming in de belangrijke Milieucommissie van het Europees Parlement. Het voorstel van de EVP, de Europese christendemocraten, om de wet te schrappen, haalde het niet: er waren evenveel voor- als tegenstemmen. Maar het lot van de wet blijft onzeker. ‘Het kan nog alle kanten uit,’ zegt Steven Van Hecke. ‘Er zullen nog heel wat spannende momenten komen.’

De voorbije jaren stond de EVP achter de Green Deal van de Europese Commissie, zo leek het. Nu gaat de partij volop op de rem staan. Hoe komt dat?

Steven Van Hecke: Er is toch sprake van een zekere continuïteit. De EVP heeft met lange tanden veel aspecten van de Green Deal goedgekeurd, vanuit een soort loyauteit tegenover de Europese Commissie en vooral tegenover Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen, de belangrijkste EVP’ster in de EU. Het is bekend dat Von der Leyen die Green Deal bij haar verkiezing als voorzitter op tafel heeft gelegd om de sociaaldemocraten en de groenen over de streep te halen.

En zich van hun steun te verzekeren?

Van Hecke: Precies. Dat is gelukt, maar het scheelde niet veel. Von der Leyen moest daarom die Green Deal ook echt uitvoeren, anders had ze in de loop van deze termijn die steun van de socialisten en de groenen verloren. De Green Deal zelf is in de portefeuille van Eurocommissaris Frans Timmermans, uit de sociaaldemocratische familie, terechtgekomen. Hoewel er in het begin, met de eerste Klimaatwet, bij de EVP nog enig enthousiasme heerste, was er van euforie nooit sprake. Eigenlijk is het verbazend dat de EVP-fractie tot nu toe alle grote onderdelen van de Green Deal heeft gesteund. De klemtoon lag toen telkens wel op het klimaat zelf en op de economie. Leefmilieu ligt duidelijk veel gevoeliger.

Maar de christendemocratische steun voor de klimaatwetgeving was altijd een beetje met frisse tegenzin?

Van Hecke: Ja, ook omdat de verhouding tussen de EVP-fractie en haar voorzitter Manfred Weber en Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen eerder voer is voor therapeuten dan voor politieke wetenschappers. We beseffen te weinig dat Manfred Weber in 2019 de Spitzenkandidaat of lijsttrekker voor de hele EVP was en dat talloze Duitse christendemocratische militanten zich bij de Europese verkiezingen van 2019 voor hem het vuur uit de sloffen hebben gelopen. Meer Duitsers dan ooit hebben toen aan de Europese verkiezingen deelgenomen, men sprak van een klein Manfred Webereffect. En dan vraag je diezelfde politicus en diens achterban om een paar weken na die verkiezingen te accepteren dat iemand anders uit de eigen politieke familie Commissievoorzitter wordt. Die spagaat is blijven sluimeren. Sommigen binnen de EVP-fractie hebben de pagina helemaal omgedraaid, anderen, onder wie Weber zelf, zeker niet. Daardoor zit er al sinds de start van deze Commissie ruis op de verhouding tussen Weber en Von der Leyen.

De teleurstelling bij Weber over het misgelopen Commissievoorzitterschap speelt dus ook mee in zijn verzet tegen het groene beleid van de Commissie?

Van Hecke: Het is niet de doorslaggevende factor, maar zoals ze in het Engels zeggen: it adds up. En dan zit je aan de overkant met een erg voluntaristische Eurocommissaris als Frans Timmermans. Als je al niet zo enthousiast bent over zijn groene plannen, werkt dat voluntarisme eerder averechts dan aanstekelijk. In de vorige legislatuur en ook in het begin van deze termijn was Timmermans geen polariserende figuur. Maar vandaag is hij dat zeker wel. Timmermans is een soort Verhofstadt geworden: je bent voor of tegen mij. Dat is voor een deel perceptie, maar hij draagt daar ook zelf toe bij.

En dus keert de EVP zich nu frontaal tegen Frans Timmermans?

Van Hecke: Een deel van de EVP voelt zich heel offensief en in een winning mood, gesterkt door de recente verkiezingsoverwinning in Griekenland, en door het feit dat ze in Italië, Zweden en Finland opnieuw aan de macht zijn. Mogelijk komen daar straks Spanje en zelfs Polen bij. Dat deel van de EVP-fractie wil zich niet meer zomaar door de Commissie aan de kant laten schuiven.

Een ander deel van die EVP-fractie zit dan weer in een heel benarde, defensieve positie, denk aan onze CD&V en aan het CDA in Nederland, met stikstofakkoorden die voor onrust zorgen en de verkiezingszege van de BoerBurgerBeweging (BBB). Die twee groepen binnen de fractie vinden elkaar in de overtuiging: we laten niet meer met ons sollen. Dat gevoel was al een tijdje aan het opbouwen, het was een crisis waiting to happen. Het ongenoegen heeft zich uitgekristalliseerd rondom de Natuurherstelwet, maar het had evengoed iets anders kunnen zijn. De EVP is erin geslaagd om daarrond een verhaal te maken – wij verdedigen de landbouw en de voedselzekerheid – dat mobiliserend werkt, toch minstens in de eigen rangen. Dus zie je vandaag een zelfverzekerde EVP, die ook een breder volkssentiment verwoordt: het is misschien allemaal wat te veel en te snel. Iets waarnaar ook premier Alexander De Croo (Open VLD) verwees met zijn pauzeknop.

Over offensief gesproken. Er was een ongemeen fel interview van Manfred Weber in de Volkskrant, waarin hij zei: ‘Wat denkt die Timmermans wel?’ De EVP-voorzitter verkondigde daarin volgens wetenschappers ook bewezen onzin over de Natuurherstelwet. Sommigen verweten Weber dan ook dat hij de populistische toer op was gegaan.

Van Hecke: Dat ga ik niet tegenspreken, en dat zie je bij ons soms ook met minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA), maar eigenlijk is het Demir noch Weber daar om te doen. Het zijn geen klimaatontkenners en over de Natuurherstelwet schrijft de EVP in haar officiële paper dat de intenties goed zijn, maar het ontwerp slecht. Over de grond van de zaak, het belang van biodiversiteit, zijn ze het eens. Maar ze zijn het oneens over de timing en over het dwingende karakter en de reikwijdte van de nieuwe regels. En Weber neemt met zijn scherpe aanval op Timmermans weliswaar een aantal risico’s, maar weet zich ook verzekerd van voldoende steun. Hij wéét dat EVP-politici in Athene, Stockholm en Helsinki meelezen. Dat is de EVP ten voeten uit: een geoliede machtsmachine, die op twee schaakborden tegelijk speelt. Als Weber het niet kan winnen in het Europees Parlement, kan hij nog altijd proberen via de lidstaten zijn slag thuis te halen.

Mag je ervan uitgaan dat Weber zijn uithaal naar Timmermans en de Green Deal heeft doorgesproken met Ursula Von der Leyen? De EVP en Manfred Weber halen immers wel het werk van haar Commissie onderuit.

Van Hecke: Ik ben er vrij zeker van dat dit níét is afgestemd en dat Weber zich omwille van Von der Leyen ook niet zal inhouden. Zoals ik zei: er zit al langer ruis op de persoonlijke relatie tussen Weber en Von der Leyen. En er is een bredere frustratie in de EVP-fractie, van wie altijd maar wordt verwacht dat ze de Commissie blindelings steunt, terwijl er in haar ogen geen rekening wordt gehouden met de zorgen van haar klassieke achterban.

Een en ander heeft natuurlijk ook te maken met de Europese verkiezingen volgend jaar?

Van Hecke: Zeker, die verkiezingen werpen hun schaduw vooruit. Er is zenuwachtigheid binnen de EVP na de eerste simulaties. Welke fractie is straks de grootste in het Europees Parlement? En vooral ook, met welk palmares moet de EVP straks naar de verkiezingen?

Volgens die simulaties staat de EVP, net zoals de andere traditionele partijen overigens, op verlies?

Van Hecke: Ze gaat er wellicht op achteruit, maar zal waarschijnlijk wel de grootste fractie in het Europees Parlement blijven. Daar rekent ze ook op. Maar ze is natuurlijk bang dat veel kiezers niet zullen komen opdagen, en ook daarom rolt ze nu de spierballen door afstand te nemen van het trackrecord van de Commissie. Ze weet namelijk dat als ze daarmee de campagne in moet, een deel van de achterban dat niet zal slikken. Dan kan ze evengoed Frans Timmermans de EVP-campagne laten voeren. Maar dat maakt het natuurlijk heel moeilijk, want iedereen gaat ervan uit dat Von der Leyen straks de EVP-Spitzenkandidat wordt. En Von der Leyen kan niet anders dan haar eigen palmares verdedigen. Maar dat valt dus niet 100 procent samen met wat de EVP wil.

Gelukkig is Von der Leyen een slimme politica. Normaal gesproken is ze altijd overal aanwezig, maar naar uitspraken over de Natuurherstelwet is het zoeken met een vergrootglas. Als de Natuurherstelwet volledig wordt verworpen, heeft ze natuurlijk een probleem met Timmermans in haar Commissie, die dat haar politieke familie kwalijk zal nemen. Maar een afgezwakte versie zou uiteindelijk ook Von der Leyen goed uitkomen. Zodat ze in de campagne kan laten zien dat er is geluisterd naar de EVP. Zo bekeken kan een afgezwakte Natuurherstelwet Ursula Von der Leyen, Manfred Weber en de EVP paradoxaal genoeg opnieuw dichter tot elkaar brengen. Niet dat Weber het zo had bedoeld, maar dat kan wel eens het eindresultaat zijn.