Emmanuel Macron: de neergang van een superster

De man die ooit heel Europa enthousiasmeerde, levert in eigen land een gevecht om zijn macht te behouden. Uitgerekend de zeer omstreden pensioenhervorming moet de Franse president een nieuw elan geven.

Erbij zijn is alles, luidt de basisregel van de Franse politiek. Als de president je vraagt te komen, om het even waarvoor, dan doe je dat. Maar onlangs organiseerde Emmanuel Macron de Nationale Raad voor Heroprichting, waarmee hij naar eigen zeggen ‘de natie wil verenigen’. Toen werd vooral genoteerd wie niet was opgedaagd en de basisregel aan zijn laars lapte.

Niet alleen de oppositiepartijen en de meeste vakbonden waren weggebleven, ook de derde man van het land, senaatsvoorzitter Gérard Larcher, en Macrons bijzonder populaire ex-premier Édouard Philippe. Anderen, waaronder parlementsleden van de regeringspartij, waren wél komen opdagen maar uitten hun twijfels over het nut van de bijeenkomst, waarmee Macron op zoek wil gaan naar een oplossing voor cruciale problemen. Velen zien hier in het beste geval een pr-stunt in van Macron, die na zijn herverkiezing in april een ‘nieuwe manier van regeren’ beloofde, maar in het slechtste geval een poging om de Nationale Vergadering te omzeilen. Sinds de parlementsverkiezingen van juni heeft hij daar namelijk geen meerderheid meer.

In een land waar de president het dominante centrum van de politiek is, is het veelzeggend als een groots aangekondigd initiatief van het staatshoofd uitdraait op een flop. Dat zowel partners als rivalen niet eens meer de moeite nemen om een beleefdheidsbezoek te brengen, is een onmiskenbaar teken dat de macht van Macron tanende is, en dat daar voor het einde van zijn ambtstermijn in 2027 waarschijnlijk geen verandering in zal komen.

Zijn grote vrees is in hetzelfde vakje te worden ondergebracht als de besluiteloze François Hollande.

‘Macron mist de kracht die goede verkiezingsresultaten hem in het voorjaar zouden hebben verleend’, zegt de Parijse politicoloog Bruno Cautrès. ‘Zijn gezag is duidelijk verzwakt.’ Een paar maanden na de moeizame herverkiezing tegen de uiterst rechtse tegenstandster Marine Le Pen en na de tegenslag bij de parlementsverkiezingen blijkt hoe belangrijk die stemmen voor Macron werkelijk zijn. Internationaal blijft zijn status overeind, maar in Frankrijk is zijn politieke macht tanende, nu hij aan zijn tweede en laatste termijn begint. Hij mag bij de volgende presidentsverkiezingen niet meer aantreden.

Macron zou Macron niet zijn als hij zich zomaar bij zijn machtsverlies zou neerleggen. Vandaar dit project, dat zijn politieke identiteit als hervormer nieuw leven inblaast: Macron pakt het lang gekoesterde idee van de pensioenhervorming weer op, en wil aan alle twijfels over zijn persoon een einde maken. Hij wil de geschiedenis van zijn land ingaan als daadkrachtig en moedig. Met opgestroopte mouwen verklaarde hij deze week tijdens een bijeenkomst met Parijse journalisten dat hij uiteraard de onpopulaire pensioenhervorming zal doorvoeren. Die zou al in de zomer van 2023 in werking moeten treden. Hij gaf toe dat het ‘een pijnlijk moment’ zou worden, en dat niemand ‘blij zou zijn’ met het plan om de pensioenleeftijd te verhogen. Maar geen enkele hervorming doorvoeren zou erop neerkomen dat het actuele financieringsprobleem niet wordt aangepakt, ten koste van de toekomstige generaties.

Macrons eerste poging om het pensioenstelsel te herzien leidde in de winter van 2020 tot twee maanden van gewelddadige stakingen en protesten. De hervorming werd uiteindelijk vanwege de pandemie opgeschort. Maar in deze tweede termijn staat de erfenis van de president op het spel. Hij kan zich nauwelijks iets ergers voorstellen dan in hetzelfde vakje te worden ondergebracht als de besluiteloze François Hollande. Het was immers de frustratie over zijn onfortuinlijke voorganger die Macron ertoe dreef zich in 2017 kandidaat te stellen voor het presidentschap. Vanuit zijn perspectief is de vraag nu niet of hij zich een polariserende hervorming kan veroorloven, maar of hij het zich kan veroorloven dat niet te doen. Hij heeft daarbij het voordeel dat hij onbevreesd kan handelen, hij hoeft niet meer bang te zijn voor verkiezingen.

Maar volstaat een sterke wil om een fundamenteel verlies van macht te compenseren? ‘Welwillend zou je kunnen zeggen dat het tweede mandaat altijd moeilijker is voor een Franse president. Het mist de glans van het nieuwe’, zegt Cautrès. Maar dit keer komen de desastreuze parlementsverkiezingen er ook bij. ‘Macron presenteerde zich als een bolwerk tegen rechts, en nu mist hij niet alleen een eigen meerderheid, maar de rechts-radicalen zijn met 89 parlementsleden sterker dan ooit.’

Ook in Macrons eigen kamp is merkbaar dat zijn aanzien afbrokkelt. Het feit dat hij zich niet meer verkiesbaar kan stellen heeft bovendien het nadeel dat het regeringskamp al met zijn opvolging bezig is. Macrons minister van Financiën Bruno Le Maire en minister van Binnenlandse Zaken Gérald Darmanin steken hun ambities voor de volgende presidentsverkiezingen steeds minder onder stoelen of banken. Ook voormalig premier Édouard Philippe behoort tot de kandidaten voor de opvolging.