Directeur Amnesty International Hongarije: ‘De Europese Commissie wil haar eigen lgbtq-agenda niet verdedigen als het echt nodig is’

‘Met zijn campagne tegen lgbtq’s wil Viktor Orban ook de aandacht afleiden van de immense economische problemen’, zegt David Vig, baas van Amnesty International in Hongarije.

‘Ik zal er zeker zijn. Komt u ook? Ik hoop dat het de grootste pride wordt die ooit in Hongarije heeft plaatsgevonden’, zegt David Vig. Hij is directeur van Amnesty International in Hongarije en nodigt iedereen van harte uit om aanwezig te zijn op de pride in Boedapest op 28 juni.

Helaas wordt die pride een spannendere, zeg maar gevaarlijkere zaterdagmiddagactiviteit dan ze al jarenlang in Brussel en Antwerpen is: het Hongaarse parlement, en daarmee Viktor Orban, nam onlangs een amendement aan dat de pride de facto verbood.

Het had de dertigste editie moeten worden in Hongarije, maar het valt dus nog maar te bezien of er veel volk durft op te dagen. Vig, zelf homoseksueel, strijdt in zijn thuisland al vele jaren tegen het regime van Orban. Hij was even in Brussel om de Europese Unie aan te manen tot actie en nam de tijd voor een gesprek met Knack.

David Vig: ‘Ik ben heel erg teleurgesteld in de reacties van de Europese Commissie. Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen heeft haar commissarissen blijkbaar zelfs afgeraden om aanwezig te zijn op de pride in Boedapest, omdat ze Orban niet wil provoceren. De stilte is heel pijnlijk, de Commissie weigert ook de juridische middelen in te zetten die ze voorhanden heeft. Ze zou het Hof van Justitie kunnen vragen om de Hongaarse wet die de pride verbiedt voorlopig op te schorten, maar dat gebeurt niet. Een vredevolle samenkomst van de lgbtq-gemeenschap kan in Europa door een lidstaat zomaar worden verboden.’

De Hongaarse overheid wil zelfs gezichtsherkenning inzetten om eventuele deelnemers op te sporen en te beboeten.

Vig: Dat wordt in Hongarije al langer gebruikt, hoor. Zelfs voor kleine overtredingen. Als ik door het rood licht wandel op straat, kan ik vervolgd worden omdat mijn gezicht is herkend door die camera’s. Is dat de samenleving waar we in de Europese Unie in willen leven? Hongarije dringt zulke ongemakkelijke vragen op aan de rest van de EU. Iedereen die in de pride meeloopt, riskeert een boete van 500 euro. Voor mensen in België lijkt dat misschien geen extreem hoog bedrag, maar in Hongarije is het minimumloon maar 700 euro per maand. Voor veel Hongaren is dat echt heel veel geld.

Waarom komt Orban hier dit jaar mee? Hij is al sinds 2010 weer aan de macht.

Vig: De campagne tegen lgbtq’s is vijf jaar geleden begonnen. De voorzitter van het Hongaarse parlement vergeleek toen koppels van hetzelfde geslacht die kinderen adopteren met pedofielen. Sindsdien is er een reeks van wetten gevolgd die telkens de rechten van lgbtq’s inperkten. Het gender van transpersonen zal niet worden erkend door de overheid, en in de grondwet werd ingeschreven dat het huwelijk iets tussen en man en een vrouw is.

In 2021 werd ook antipropagandawetgeving tegen lgbtq’s goedgekeurd in het parlement, die gebaseerd was op een soortgelijke wet in Rusland. Enerzijds werd het onmogelijk gemaakt om in scholen over lgbtq-thema’s te praten, ook in de context van pesten. Met Amnesty International gaven wij workshops rond pesten, waar het ook over homofobie en transfobie ging, maar dat kan sindsdien niet meer. Het tonen van lgbtq-koppels in de media werd ook veel moeilijker: een film waarin twee mannen elkaar een kus geven kan pas vanaf elf uur ’s avonds op de televisie worden uitgezonden. Dat is het uur waarop anders horrorfilms of porno worden uitgezonden. Blijkbaar denkt onze overheid dat het blootstellen van kinderen aan beelden van lgbtq’s hen zal infecteren met, euh, lgbtq-ness misschien? Dat is het niveau waarop we in Hongarije zitten.

Is Orban een echte homofoob, denkt u?

Vig: Ik ken hem natuurlijk niet persoonlijk, maar ik heb niet de indruk dat hij zo’n vasthoudende ideoloog is. Orban is een opportunist die alles gebruikt wat hij nodig heeft om aan de macht te blijven. Als een standpunt dat in gevaar brengt, zal hij dat laten vallen zonder met de ogen te knipperen. Zijn campagne tegen lgbtq’s dient daarom ook in de eerste plaats om zijn achterban te mobiliseren en te plezieren. Orban heeft vandaag voor de eerste keer in vijftien jaar een politieke tegenstander die een kans maakt: dat is waarschijnlijk de belangrijkste reden waarom hij een versnelling hoger schakelt, ook in zijn strijd tegen kritische media en ngo’s trouwens. En hij probeert natuurlijk de aandacht af te leiden van de immense problemen waar de Hongaarse economie mee kampt. In drie jaar tijd zijn de prijzen gestegen met zo’n 40 a 45 procent, dat is de allerhoogste inflatie in de Europese Unie. We hebben ook al enkele kwartalen geen economische groei meer. Het ziet er niet goed uit.

Zijn standpunten tegen lgbtq’s ook echt populair bij de Hongaarse bevolking?

Vig: Het is een beetje zoals overal in Europa, denk ik. Oudere, minder goed opgeleide mensen die in kleine dorpen wonen staan het vaakst vijandig tegenover lgbtq’s, terwijl hoog opgeleide jongeren in de grote steden daar het positiefst tegenover staan. Maar ondanks de aanvallen van de overheid neemt de steun niet af. Een meerderheid van Hongaren is ervan overtuigd dat ouders van hetzelfde geslacht even goede ouders kunnen zijn als hetero’s, en een relatieve meerderheid van 49 procent steunt het homohuwelijk. 

In Vlaanderen waren we onlangs wat aangedaan door resultaten uit een enquête bij jongeren: bijna één op de vijf had geen problemen met geweld tegen lgbtq’s. Past dat allemaal in een veranderende tijdgeest?

Vig: Dat zijn erg verontrustende cijfers, maar ik ken de situatie hier natuurlijk niet. Ik zie wel dat politici zoals Viktor Orban stellingen innemen en standpunten vertolken die tot daarvoor nergens anders nog gehoord werden. Ook West-Europese politici luisteren mee, en laten zich inspireren door Orban. Dat is een van de redenen waarom ik zo teleurgesteld ben in de Commissie: haar stilzwijgen zendt een signaal uit dat in heel Europa wordt gehoord. Wat is de boodschap die ook jongeren in Vlaanderen krijgen die misschien gepest worden omdat ze homo of trans zijn? De Commissie beweert misschien dat ze een lgbtq-agenda heeft, maar ze heeft er niet veel voor over om die ook echt te verdedigen als het nodig is.

Hongarije is vandaag ontzettend populair in de Verenigde Staten: medestanders van Donald Trump zien in uw land inspiratie, zijn tegenstanders verwijzen ernaar als een waarschuwing voor wat er staat te gebeuren in de VS. Hoe ziet u dat?

Vig: Ik mag hopen dat er grote verschillen zijn tussen Hongarije en de VS.  De instellingen, zoals de rechtbanken, ogen in de VS in ieder geval veel sterker. Ze zijn echt wel onafhankelijker dan hier bij ons. De VS hebben een beter immuunstelsel  om zich te beschermen tegen autocraten, maar dat neemt niet weg dat autocratische leiders als Trump tools gebruiken die Orban de voorbije vijftien jaar heeft gefinetuned.

De Nederlandse politicoloog Cas Mudde, die ondertussen in de VS woont, zei onlangs in Knack dat Orban veel slimmer en gefocust is dan Trump. Hij vond de vergelijking niet echt opgaan.

Vig: Amerikanen worden momenteel overstelpt door alles wat Trump doet. Die chaos lijkt misschien heel random, maar wij hebben meer dan tien jaar geleden helemaal hetzelfde meegemaakt met Orban. Elke dag was er wel een nieuwe wet, elke dag was er een nieuw voorstel. Wij hadden heel veel moeite om gewoon alles te volgen waar hij mee bezig was. Maar dat was allemaal geen willekeur. Orban wist goed wat hij deed, terwijl wij niet wisten waar we eerst op moesten reageren. Die chaos hoort erbij, dat is een deel van het systeem.

Voor andere Europese landen als Slowakije en Bulgarije is Orban zonder twijfel een grote inspiratiebron. Zijn partij Fidesz heeft zichzelf gespecialiseerd in het uittesten van wat er allemaal mogelijk is binnen de regels van de Europese Unie. Het verbod op de pride is daar uiteraard een nieuw voorbeeld van, waarmee ze weer een stapje verder gaat.

‘De EU moet de repressie in Hongarije een halt toe roepen’

In The New Yorker stond er onlangs een uitgebreid verslag over Hongarije. De conclusie: het land ziet er nog wel uit als een democratie, maar is het niet meer. Bent u het daarmee eens?

Vig: De Europese Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking heeft onze verkiezingen in 2022 ook gemonitord. Hun conclusie: het waren nog wel vrije maar geen eerlijke verkiezingen meer. De kieswetgeving is ondertussen zodanig herschreven dat het heel moeilijk wordt voor Fidesz om niet te winnen. In 2022 behaalde die partij slechts 2,8 miljoen stemmen, in een land van 9,7 miljoen inwoners. Ze had ook geen meerderheid van de uitgebrachte stemmen, maar in het parlement leverde haar dat een tweederdemeerderheid op.

Is er een moment geweest waarop u besefte wat er met uw land aan de hand was?

Vig: Er is niet één dag waarop ik wakker werd en dacht: ik leef in een dictatuur. Er zijn natuurlijk wel heel wat belangrijke momenten geweest, zoals de grondwetswijziging van 2014 en het moment dat  de Central European University het land uitgebannen werd. Ik herinner me ook nog heel goed de dag waarop mijn eigen naam opdook in de media op een lijst van zogezegde huurlingen van George Soros.

Voelt u zich soms onveilig?

Vig: Eigenlijk wel, ja. De media gebruiken vaak smeercampagnes om politieke tegenstanders van Orban te bekampen. Ik ben daar ook al het slachtoffer van geweest. In zes weken tijd telden we 2200 nieuwsberichten en items op televisie waarin mijn naam werd genoemd en mijn foto werd getoond. Onder die foto stond vaak dat ik een veroordeelde advocaat was, terwijl ik geen idee heb waar dat over gaat. Brengt dat mijn leven in gevaar? Ik was toen wel bang dat iemand me kon herkennen in de supermarkt en naar me uit zou halen, ja.

Toch is het regime van Orban nog altijd niet te vergelijken met wat Vladimir Poetin in Rusland en Recep Tayyip Erdogan in Turkije doen. Hongarije lijkt een nieuw soort van autocratie te zijn.

Vig: Ik begrijp wat u bedoelt. Orban hoeft mensenrechtenactivisten of journalisten niet in de gevangenis te stoppen. Hij heeft andere manieren gevonden die dienen als afschrikkingseffect voor de hele samenleving. Die smeercampagnes werken momenteel uitstekend. Ik moet u wel zeggen: als ik de boeken van Anna Politkovskaya lees, de journaliste die in Rusland werd vermoord in 2006, is dat heel herkenbaar voor wat er vandaag in Hongarije gebeurt. Ik sluit niet uit dat de Hongaarse overheid de komende jaren ook agressievere technieken zal gebruiken om de macht te behouden. Ik zie de verschillen met Rusland en Turkije uiteraard ook, maar ik weet niet of die er altijd zullen blijven.

U zei het daarnet al: met Peter Magyar heeft Viktor Orban een echte uitdager gevonden. Denkt u dat hij een kans maakt bij de verkiezingen van volgend jaar?

Vig: In de peilingen heeft hij vandaag een kleine voorsprong, dat hebben we nog nooit gezien. Alleen heeft Orban nog heel wat trucs die hij voor de verkiezingen kan bovenhalen. Het zou me niet verbazen als hij de kieswetten nog eens herschrijft, of als er neppartijen opstaan die de stemmen voor de oppositie verdelen. Ik zal ook niet verrast zijn als er nog strengere wetten komen tegen kritische organisaties, of als Magyar plots een enorme boete krijgt opgelegd na een gerechtelijk onderzoek dat nergens op is gebaseerd.

Maar Magyar zal misschien wel niet in de gevangenis eindigen zoals een tegenstander van Erdogan onlangs overkwam?

Vig: Ik hoop graag met u dat Orban eerder andere tactieken zal toepassen, ja. Maar de vraag zou natuurlijk absurd moeten zijn. Wat zegt het over de Europese Unie dat in een lidstaat zulke ideeën niet meer totaal ondenkbaar zijn? Het wordt echt tijd dat Europa een rode lijn trekt en zich daaraan houdt.

1 op de 5 jongeren vindt dat agressie tegenover homo’s aanvaardbaar is: ‘Ik word hier vooral moedeloos van’