Het rommelt in Sudan, Algerije, Egypte en zelfs in Saudi-Arabië. ‘We maken exact hetzelfde mee als in 2011’, zegt Midden-Oostenkenner Koert Debeuf. ‘Mocht Algerije in chaos verzanden, dan zou dat catastrofaal zijn voor Europa.’
De onrust neemt toe in de Arabische wereld en het Midden-Oosten. In Sudan worden protesten al maandenlang hard neergeslagen. In Algerije liet de bevolking op straat luidkeels blijken dat ze genoeg heeft van twintig jaar dictatuur onder president Abdelaziz Bouteflika. En zelfs in Saudi-Arabië circuleren er plannen voor protestacties. Al een paar dagen doet daar de hashtag #22maartbeweging de ronde, vergezeld van een filmpje waarin ‘de armen en onderdrukten’ worden opgeroepen om op vrijdag 22 maart te verzamelen in moskeeën en na het gebed de straat op te trekken.
‘Dat is opmerkelijk voor het bijzonder gesloten theocratische regime’, zegt Koert Debeuf, directeur van het Tahrir Institute for Middle East Policy. ‘In welke moskeeën ze zullen verzamelen, is nog niet bekend. Allicht geven de organisatoren dat pas vrij op 22 maart zelf, want de Saudische veiligheidsdiensten zijn bijzonder actief, ook op sociale media.’
Daarom wordt het protest wellicht vooral mondeling georganiseerd. Zoals in Egypte in 2011, herinnert Debeuf zich, die vijf jaar in Caïro heeft gewoond. ‘Twitter en Facebook waren niet de belangrijkste kanalen voor de organisatoren van de Tahrirprotesten. De meest ingenieuze communicatie werd gevoerd via taxi’s. Activisten belden in taxi’s hardop door waar en wanneer er iets zou gebeuren. De taxichauffeurs zeiden nietsvermoedend aan hun volgende klanten dat er blijkbaar iets op til was. Zo gaat het nu wellicht ook in Saudi-Arabië.’
Heeft het protest enige kans op slagen in Saudi-Arabië?
Koert Debeuf: De inschatting is dat het Saudische koningshuis sinds de moord op journalist Jamal Khashoggi in de Saudische ambassade in Istanbul voldoende verzwakt is om iets te proberen. Reken daarbij de spanningen over vrouwenrechtenactivisten die opnieuw worden opgesloten en de Saudische vrouwen die op luchthavens in andere landen asiel aanvragen omdat ze niet meer terug naar hun land willen.
Als toonbeelden van stabiliteit zoals Saudi-Arabië en Algerije aan het wankelen gaan, slaat dat zeker over naar andere landen.
Het rommelt ook in het koningshuis. Herinner u hoe kroonprins Mohammad bin Salman kort na zijn aantreden een heleboel familieleden liet opsluiten in hotels. Ik weet niet of het protest op 22 maart groot zal zijn, maar dat er iets op til is, staat vast. En dat is op zich veelzeggend.
Wat zou het in de regio teweegbrengen als zelfs in Saudi-Arabië het protest losbarst?
Debeuf: Dit is niet zomaar een Arabisch land. Saudi-Arabië heeft veel economische, politieke en religieuze impact, tot ver buiten de regio. Het bijzondere is dat het nu rommelt in een paar van zulke landen, zoals ook in Algerije en Sudan. Als absolute toonbeelden van stabiliteit zoals Saudi-Arabië en Algerije aan het wankelen gaan, slaat dat zeker over naar andere landen. Nu Bouteflika belooft op te stappen en het politieke systeem te veranderen, is de kans groot dat de Marokkaanse koning ook problemen krijgt. En rumble in Saudi-Arabië zal het Bahreinse protest weer doen opflakkeren. In Egypte, waar de repressie strenger is dan ooit, zie ik ook weer iets bloeien.
Dit is, denk ik, het begin van de tweede golf van de Arabische revolutie. We maken exact hetzelfde mee als in 2011, om exact dezelfde redenen én weer onderschatten we in het Westen de impact. Als zure kers op de taart: deze chaos is exàct wat IS, dat nu vecht voor haar overleven, nodig heeft om een tweede adem te krijgen. Het is dus van groot belang dat Europa nu wel meewerkt aan een geordende overgang van dictatuur naar democratie.
In twee landen die u opnoemt, waart nog het spook van burgeroorlog: Algerije en Sudan.
Debeuf: In Sudan vrees ik voor een Syrië-scenario. President Omar al-Bashir wordt gezocht door het Internationale Strafhof in Den Haag voor misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden en genocide. Hij deinst nergens voor terug, net zoals Bashar al-Assad in Syrië. Als al-Bashir bij hem inspiratie opdoet, dan blijft hij gewoon zitten. Dat kan hij dankzij de steun van Egypte en Saudi-Arabië. In dat geval is het risico zeer groot dat Sudan weer afglijdt naar een burgeroorlog. Het zou al de vierde zijn in de geschiedenis van het land.
Als Omar al-Bashir blijft zitten, dan is het risico zeer groot dat Sudan weer afglijdt naar een burgeroorlog.
Hoe groot acht u die kans?
Debeuf: Ik vrees dat het bijna niet anders kan dan uitdraaien op geweld. Toen de Sudanezen in 2001 en 2014 ook al op straat kwamen, werden ze van straat geveegd door het leger. Nu ook. Er zijn al 37 doden gevallen en veel mensen worden gefolterd in de gevangenis wanneer ze worden opgepakt. Maar dat lijkt de protesten niet te bedaren. Integendeel, ze zwellen aan.
U verwees net naar de Egyptische president Sisi en zijn strenge repressie. Gelooft u in een heruitgave van de Tahrir-protesten?
Debeuf: Ik zie alleszins dat op sociale media de hashtag #terugnaarTahrir rondzingt. Maar we moeten daar voorzichtig mee zijn. Ik zie dat die oproepen veelal door anonieme Twitter-accounts worden verspreiden, vaak met slechts enkele volgers. Je kan je afvragen of dit dus wel vanuit Egypte zelf komt en niet, zoals sommigen zeggen, vanuit Turkije. De relaties tussen Turkije en Egypte zijn onderkoeld sinds Sisi Moslimbroeder Morsi heeft afgezet.
Wat vaststaat is dat sinds Sisi’s machtsovername de situatie niet is verbeterd. Integendeel zelfs: de repressie is zoals u zegt enkel maar verergerd. Sisi probeert er nu een wet door te krijgen die hem toestaat tot 2034 aan de macht te houden. De parlementairen die daartegen waren, zijn gearresteerd. Het land zit dus weer op een sleutelmoment om naar een absolute dictatuur terug te keren.
Hoe verbazend is het dat ook in Algerije honderdduizenden mensen op straat komen? Dat land geldt al sinds 2002 als bijzonder stabiel.
Debeuf: Dat is opmerkelijk, ja. In Algerije is een ondoorzichtig kluwen aan de macht: een samenraapsel van militairen, zakenmensen en het Front de libération national (FLN), de partij van huidig president Abdelaziz Bouteflika. Niemand weet eigenlijk wie er aan de touwtjes trekt. De Algerijnen noemen het simpelweg ‘le pouvoir‘. Dat maakt het moeilijk oppositie voeren, natuurlijk. Maar nu ‘les combattants de la première heure’ zich afkeren van het FLN en de protestbeweging versterken, raken er barsten in ‘le pouvoir’.
Bouteflika heeft gezegd zich niet meer voor een vijfde mandaat verkiesbaar te stellen, een nationale conferentie te organiseren ter voorbereiding van een democratische transitie en pas daarna presidentsverkiezingen te houden. Dit is een grote overwinning voor de demonstranten. Maar ze willen meer. Ze komen vrijdag opnieuw op straat om een radicale verandering van het politieke systeem te vragen. Ze willen niets minder dan ‘le pouvoir’ weg. Maar het leger maakte al duidelijk daar niet van te willen weten.
Vreest u voor geweld, de Algerijnse burgeroorlog uit de jaren 1990 indachtig?
Debeuf: Tot voor kort leefde in alles in Algerije die gewelddadige geschiedenis door. En dus ook de grote angst voor een herhaling. Nu komt voor het eerst een generatie op straat die de burgeroorlog niet bewust hebben meegemaakt. Zij voelen die angst dus veel minder.
Er zijn twee elementen van belang: hoe reageren leger en politie en hoe vreedzaam verlopen de protesten? Het leger zegt dat het geen chaos zal dulden, wat meteen ook de bangmakerij van het huidige regime neutraliseert, en binnen de protestbeweging worden strikte orders gegeven om de zaken zo weinig mogelijk uit de hand te laten lopen. Dat geeft hoop.
Algerije ligt zeer dicht bij Europa. Wat betekent dit voor ons?
Debeuf: Het belang van wat daar gebeurt is gigantisch. Ten eerste is Algerije een buffer tegen terrorisme, omdat het beenhard optreedt tegen islamisme. Ten tweede: heb je de kustlijn van Algerije al eens goed bekeken? Die is gigantisch lang, bijna duizend kilometer, en ligt erg dicht bij Europa. Vooral bij Italië en Spanje. En het land heeft zes buurlanden en dus veel grenzen waarlangs migranten richting Europa kunnen komen. Ten derde is Algerije de derde grootste gasexporteur naar Europa, na Rusland en Noorwegen. 10 procent van onze gas komt van daar. Mocht dat land in chaos verzanden, dan zou dat catastrofaal zijn voor Europa.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
