De nieuwe Amerikaanse veiligheidsstrategie zorgt voor onrust in Europa. De rechtse denker Sumantra Maitra ziet een oplossing: de creatie van een Europees imperium. ‘Duitsland is ideaal gepositioneerd om zo’n rijk te leiden.’
Sumantra Maitra (40) behoort tot de invloedrijkste theoretici binnen de Amerikaanse rechterzijde als het gaat over buitenlandse politiek. Hij ontwikkelde een voorstel voor de terugtrekking van de Verenigde Staten uit Europa. De hoofdlijnen daarvan zijn terug te vinden in de nieuwe veiligheidsstrategie van de Amerikaanse regering, die voor onrust zorgt binnen de Europese Unie en de NAVO.
De nieuwe veiligheidsstrategie van de Amerikaanse regering wordt in Europa geïnterpreteerd als een teken dat de Verenigde Staten het oude continent niet langer als partner beschouwen, maar als rivaal. Deelt u die visie?
Sumantra Maitra: Het document is niet vrij van tegenstrijdigheden. Enerzijds probeert het de defensielasten meer richting Europa te verschuiven. Anderzijds willen de VS niet dat Europa onder het dak van de Europese Unie een hegemoniale identiteit ontwikkelt. Tussen die twee doelstellingen bestaat een zekere spanning. Problematischer vind ik vooral de beschavingsretoriek die af en toe door de strategie heen loopt.
In het document staat dat de opkomst van patriottische partijen in Europa reden is voor ‘groot optimisme’. Dat klinkt als regime change – alsof de regering-Trump rechts-populistische partijen zoals de AfD of het Rassemblement National aan de macht wil brengen.
Maitra: Ik denk dat de zaken iets complexer zijn. Het was altijd de Amerikaanse strategie – ongeacht welke regering aan de macht was – om een verenigd Europa te verhinderen. De VS zullen zich altijd verzetten tegen een Europese Unie met een vaste identiteit onder één vlag, één regering en met één leger. Als je het door die bril bekijkt, is Donald Trumps beleid wel degelijk logisch.
‘Als ik Europese regeringen zou adviseren, zou ik zeggen: blijf kalm. Dat Washington geen verenigd Europa wil, is niets nieuws.’
De Amerikaanse regering onder de Democraat Joe Biden zou nooit partijen hebben gesteund die de EU actief bestrijden. Zij zag de EU als een middel om conflicten in Europa vreedzaam op te lossen.
Maitra: Dat klopt. Maar de regering-Biden pompte wel veel geld in maatschappelijke organisaties die zich toen verzetten tegen de regerende partijen in Polen en Hongarije. Als ik Europese regeringen zou adviseren, zou ik zeggen: blijf kalm. Dat Washington geen verenigd Europa wil, is niets nieuws.
Is bijvoorbeeld de AfD in Duitsland een natuurlijke partner van Trumps ‘Make America Great Again’-beweging?
Maitra: Ik spreek niet namens de regering. Ik kan alleen zeggen hoe ik het zie. Ik denk niet dat de AfD in Duitsland de leidende kracht aan de rechterkant zal worden. De steun voor de partij heeft een plafond bereikt. Puur vanuit Amerikaans eigenbelang: waarom zouden we een partij steunen die nooit zal winnen? Als we de defensielasten naar Europa willen verschuiven, moet Duitsland die dragen. En welke partij regeert in Duitsland? De CDU. Waarom zouden we ons die partij tot vijand maken? Dat zou een uiterst onwijze strategie zijn.
En toch heeft vicepresident JD Vance de toenmalige AfD-kanselierskandidate Alice Weidel ontvangen toen hij in februari de Veiligheidsconferentie van München bezocht.
Maitra: Ik denk dat die strategie een doodgeboren kind is. Op lange termijn kan ze niet succesvol zijn, omdat ze waarschijnlijk mensen tegen ons in het harnas jaagt die ons anders vriendelijk zouden bejegenen.
‘Er bestaat een objectieve bezorgdheid dat de Europese cultuur verloren gaat. Het zou een misverstand zijn om daar racisme in te zien.’
De nieuwe veiligheidsstrategie spreekt in apocalyptische bewoordingen over migratie in Europa. Het continent zou ‘uitgewist’ worden als het zijn beleid niet verandert. Is die taal bedoeld om rechts-populistische partijen in Europa te helpen?
Maitra: Dat denk ik niet. Er bestaat een objectieve bezorgdheid dat de Europese cultuur verloren gaat. En het zou een misverstand zijn om daar racisme in te zien. Het is eerder een culturele kwestie. De nieuwe veiligheidsstrategie zegt niet dat immigratie per definitie slecht is voor Europa. Maar er is wel de bezorgdheid dat Europa niet in staat zal zijn honderdduizenden mensen te assimileren die vooral naar landen als Groot-Brittannië, Frankrijk of Duitsland trekken. De vrees is dat de belangen van die migranten zich op een dag tegen de Verenigde Staten zouden kunnen keren. Anderzijds moeten Europeanen ook begrijpen: veel van wat in de veiligheidsstrategie staat, is niet zozeer naar buiten gericht, maar geschreven voor het binnenlandse publiek.
Wat bedoelt u daarmee?
Maitra: Hoe kan ik dat diplomatisch formuleren? Een Amerikaanse regering is altijd een coalitie van verschillende stromingen. Zelfs binnen het ministerie van Buitenlandse Zaken en het Pentagon bestaan verschillende kampen. En die kampen praten met elkaar. Zo ontstaat een strategie die deels paradoxaal is. Als je wilt dat Europeanen hun defensiebeleid in eigen handen nemen – waarvoor ik pleit – dan worden ze ook zelfstandiger. Dan kunnen wij hen niet voorschrijven welk migratiebeleid ze moeten voeren. Dat is dan hun zaak, niet de onze.
‘Europeanen zouden moeten begrijpen dat de veiligheidsstrategie ook een document is waarin Amerikanen tot Amerikanen spreken.’
U bedoelt dus dat Europeanen de veiligheidsstrategie niet al te serieus hoeven te nemen, omdat het een binnenlands document is?
Maitra: Ze moeten in elk geval begrijpen hoe ze tot stand is gekomen. Misschien is deze vergelijking behulpzaam: de Iraakse machthebber Saddam Hoessein sprak vóór de Golfoorlog van 2003 over hoe sterk hij was. Hij beweerde dat zijn land over massavernietigingswapens beschikte terwijl dat niet klopte. Het was retoriek gericht op zijn eigen bevolking. De Amerikanen hebben dat verkeerd begrepen en zijn een oorlog met Irak begonnen. Europeanen zouden moeten begrijpen dat de veiligheidsstrategie ook een document is waarin Amerikanen tot Amerikanen spreken.
Geldt dat ook voor de zin dat Europa zijn ‘westerse identiteit’ moet behouden? Dat kan worden gelezen als codetaal voor het idee dat Europa een wit continent moet blijven.
Maitra: Ik denk niet dat dat noodzakelijkerwijs zo is. Er zijn veel migranten die geloven in een protestantse, westerse identiteit. Zia Yusuf, na Nigel Farage een van de belangrijkste figuren binnen de partij Reform UK, is een Britse moslim wiens ouders uit Sri Lanka komen. Of denk aan de voormalige Britse premier Rishi Sunak. Gelooft u echt dat deze mensen niet geëuropeaniseerd zijn omdat ze niet wit zijn? De regering-Trump wil dat Europa zijn culturele identiteit behoudt. Cultuur in de zin van religie, kapitalisme, protestantisme en sociaal vertrouwen.
Waar komt Trumps obsessie met Europa vandaan?
Maitra: Europa is cultureel verbonden met de Verenigde Staten. Europa heeft de VS voortgebracht. De meeste Amerikanen hebben op de een of andere manier een band met Europa. In die zin is het volkomen logisch dat Europa een bijzondere plaats inneemt. Maar Europa is ook een zeer rijk continent. Dat is uiteindelijk doorslaggevend. Als Amerikanen denken aan een continent waarmee zij militair en economisch verbonden zijn – maar dat zij ook als juniorpartner beschouwen – dan is dat Europa.
De nieuwe veiligheidsstrategie spreekt veel over Europa, maar over de Europese Unie wordt met geen woord gerept. Trump heeft ooit gezegd dat de EU werd opgericht om de VS te benadelen. Waar komt die vijandigheid vandaan?
Maitra: Er zijn in wezen twee redenen. Ten eerste vertelt Europa – en met Europa bedoel ik de EU – ons voortdurend dat we niet alleen economische en militaire belangen delen, maar ook dezelfde waarden. Maar veel Amerikanen zien dat dit niet klopt. Neem het voorbeeld van de vrijheid van meningsuiting. Duitsland heeft daar – om historische redenen – een heel andere opvatting over.
‘Amerikanen denken: wij zorgen via de NAVO voor jullie veiligheid, en vervolgens leggen jullie onze bedrijven enorme boetes op?’
De tweede reden is dat Amerikanen het gevoel hebben dat Europeanen op hun kosten leven. De EU is een machtige instelling als het om handel gaat. Ze kan Amerikaanse bedrijven zware boetes opleggen en doet dat ook. Dan is het niet vreemd dat Amerikanen zeggen: jullie praten voortdurend over gedeelde waarden. Wij zorgen via de NAVO voor jullie veiligheid. En vervolgens leggen jullie onze bedrijven enorme boetes op?
Zit er achter Trumps vijandigheid tegenover de EU een diepere afkeer van internationale organisaties? In de nieuwe veiligheidsstrategie staat: ‘De fundamentele politieke eenheid van de wereld is en blijft de natiestaat.’ Heeft dat soort nationalisme niet rechtstreeks geleid tot de catastrofes van de Eerste en Tweede Wereldoorlog?
Maitra: Daar ben ik het volledig mee eens. Het idee dat de natiestaat de natuurlijke politieke toestand is, is een fundamenteel misverstand. Ik ben van mening dat imperiums de natuurlijke toestand zijn. Ik ben een groot voorstander van imperiums. Ze zijn vaak verkeerd begrepen. Ik denk dat het een grote historische vergissing zou zijn om te geloven dat natiestaten vrede kunnen garanderen. Maar we hebben het hier niet over geschiedenis, maar over nationale belangen. En het is in het belang van Amerika dat het de EU verzwakt.
Hoe kan de EU zich daartegen verdedigen?
Maitra: Of Europa een imperium wil zijn, moet het zelf beslissen. Daarvoor zijn drie stappen nodig. Ten eerste zou de EU elke buitenlandse beïnvloeding van de Europese binnenlandse politiek moeten blokkeren. Dat zou onder meer betekenen dat Amerikaanse socialemediaplatforms worden geblokkeerd. Als gevolg daarvan zouden de Verenigde Staten zeggen: ‘Tot ziens, vanaf nu verdedigen jullie je continent zelf.’
‘Als de Europese Unie een imperium wil zijn, moet ze zich ook als een imperium gedragen. Dan zou het nationalisme verdwijnen, maar ook de democratie.’
Dat zou op zijn beurt vereisen dat de EU een gezamenlijk leger opbouwt dat het continent kan verdedigen. Dat zou weer tot interne conflicten leiden, wat de oprichting van een Europese nationale garde noodzakelijk zou maken om verzet neer te slaan. Als de EU een imperium wil zijn, moet ze zich ook als een imperium gedragen. Dan zou het nationalisme verdwijnen, maar ook de democratie.
Waarom kan de EU niet tegelijk een imperium én een democratie zijn?
Maitra: Gelooft u echt dat nationale belangen en nationale democratie nog een rol spelen wanneer de EU een supranationaal imperium is?
De Verenigde Staten zijn een imperium én een democratie.
Maitra: Het verschil tussen de Verenigde Staten en de EU is dat 340 miljoen Amerikanen verbonden zijn door één cultuur en één taal. De VS zijn een land waarin al 200 jaar dezelfde wetten gelden. Als Europa dat doet – en misschien door een burgeroorlog gaat zoals de VS in de 19e eeuw – kan het misschien het Amerikaanse voorbeeld volgen.
Dat is geen bijzonder aantrekkelijk vooruitzicht.
Maitra: Ik ben historicus. En de geschiedenis biedt maar één handleiding voor macht: de macht zelf. Het gaat niet om waarden, niet om ideeën, niet om retoriek. Als Europa een imperium wil zijn, moet het bereid zijn macht af te dwingen.
Wie zou dat Europese imperium moeten leiden?
Maitra: Duitsland zou daarvoor ideaal gepositioneerd zijn.
Na twee wereldoorlogen die Duitsland in de 20e eeuw is begonnen, zal het enthousiasme daarvoor waarschijnlijk beperkt zijn.
Maitra: Er is zeker een historische ballast, om het diplomatisch te zeggen. Maar het Duitsland van vandaag is niet het Duitsland van 1914 of 1939. Van de Poolse minister van Buitenlandse Zaken Radoslaw Sikorski komt het citaat: ‘Duitse macht vrees ik vandaag minder dan Duitse passiviteit.’
U behoort tot een denkschool die een veel sterkere inzet van de Europeanen binnen de NAVO eist. Onder druk van Trump hebben de Europese NAVO-landen nu beloofd vijf procent van hun bruto binnenlands product aan defensie te besteden. Zal dat een einde maken aan het Amerikaanse debat over Europese ‘meelifterij’?
Maitra: Het vijfprocentdoel heeft het debat enigszins gekalmeerd. Maar uiteindelijk gaat het niet om cijfers. In Europa woedt een oorlog, terwijl de Verenigde Staten het geluk hebben aan twee grote oceanen te grenzen. Daarom geven Europeanen meer geld uit aan defensie. Wij willen dat West-Europeanen bereid zijn Oost-Europa te verdedigen. In dat geval zouden de VS hun troepen uit Europa kunnen terugtrekken. Zolang dat niet gebeurt, verandert het vijfprocentdoel naar mijn mening niet zo veel.
‘De VS zullen zich niet volledig terugtrekken uit Europa. De nucleaire en maritieme afschrikking blijft, omdat niemand die kan vervangen.’
Uiteindelijk draait het dus om een volledige terugtrekking van de VS uit Europa?
Maitra: Niet volledig. De nucleaire en maritieme afschrikking blijft, omdat niemand die kan vervangen.
De kern van de NAVO is de belofte dat de VS in het uiterste geval een kernoorlog op eigen bodem riskeren, zelfs als een klein land als Litouwen wordt aangevallen. Denkt u dat Trump werkelijk bereid is zo’n risico te nemen?
Maitra: Dat in de nieuwe veiligheidsstrategie het nationale belang vooropstaat, betekent niet dat het NAVO-verdrag niet meer geldt. Oekraïne is niet eens lid van de NAVO, en toch hebben de Verenigde Staten enorme hoeveelheden geld en materieel geïnvesteerd om het land te verdedigen. Dat alleen al suggereert dat de VS ook in de toekomst paraat zullen staan. Europeanen zijn in dit opzicht te paniekerig. Er is geen reden tot paniek.
