De Duitse student die de EU nerveus maakt: ‘Ik dacht dat we de verkiezingen verloren hadden, toch?’

Kevin Kühnert: 'De SPD kan de CDU/CSU niet meer vertrouwen.' © Rolf Zöllner
Jeroen de Preter

Een rebelse student beweegt hemel en aarde om de Duitse sociaaldemocraten uit een nieuwe regering-Merkel te houden. Kan Kevin Kühnert de basis overtuigen? En staat Europa op het punt zijn laatste haven van politieke stabiliteit te verliezen?

Een ijskoude winteravond in Berlijn, pal in het hart van het oostelijke district Marzahn-Hellersdorf. Een toeristische hotspot zal dit deel van de stad wel nooit worden, maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat er niets is te zien, integendeel.

Ruim 28 jaar na de val van de Muur lijkt het of Marzahn-Hellersdorf nog altijd niet is ontsnapt aan de greep van de Sovjets. De horizon wordt bepaald door een eindeloze reeks onderling inwisselbare woonkazernes. Grote, fantasieloze blokkendozen, gelegen langs veel te brede straten die bijvoorbeeld ‘Allee der Kosmonauten’ heten en wellicht ooit ontworpen werden met het doel de bewoners zo weinig mogelijk te beschutten tegen wind.

Wind die trouwens ook vanavond weer uit het oosten komt.

Marzahn-Hellersdorf is Oost-Duitsland, ook politiek. Bij de jongste lokale verkiezingen in 2016 behaalde Die Linke, de erfgenaam van de oude communistische partij, hier bijna een kwart van de stemmen. De partij moest ondanks die fraaie score de duimen leggen voor een nieuwkomer: de rechts-radicale Alternative für Deutschland (AfD). De lokale verkiezingen kenden hier één grote verliezer en dat was de sociaaldemocratische SPD, die van 28 naar 17 procent tuimelde.

Zijn toon is zelfbewust maar op geen enkele manier arrogant. Haast nooit is hij wollig, bijna altijd is hij to the point.

Is de verkiezing in Marzahn-Hellersdorf een voorafspiegeling van wat er in heel Duitsland te gebeuren staat? Het lijkt erop. Volgens recente peilingen is de oudste partij van het land nog nauwelijks 16 procent van de stemmen waard. Dat is een daling van 5 procentpunt tegenover het verkiezingsresultaat van september 2017, een historisch dieptepunt.

‘No GroKo Tour’

Een implosie dus, en toch lijken niet alle sociaaldemocraten de hoop te hebben verloren. Met name de SPD-partijtop lijkt te denken dat het tij zal keren als de partij straks opnieuw gaat regeren met de CDU van Angela Merkel en de Beierse zusterpartij CSU. Voor de partijtop is meeregeren de logica zelve. Het eerder dit jaar onderhandelde regeerakkoord draagt volgens haar een duidelijke SPD-stempel. Bovendien zou de SPD in de nieuwe regering onder meer de ministers van Financiën, Buitenlandse Zaken en Justitie mogen leveren. Dat alles zou moeten resulteren in een socialer, minder ongelijk Duitsland, uiteraard gevolgd door een electorale beloning door de kiezer.

Cruciale vraag is dan of de socialistische achterban dat verhaal nog gelooft. Een groeiend deel van de basis lijkt alle vertrouwen in de top te hebben verloren. Hun hoop rust vooral op de schouders van Kevin Kühnert, geboren Berliner, 28 jaar jong, student politicologie en nog maar enkele maanden voorzitter van de Jusos, de jongerenafdeling van de SPD.

Kühnert wil te allen prijze vermijden dat zijn partij nog maar eens in zo’n GroKo stapt, zoals de grosse Koalition hier heet. En de kans dat hij in zijn opzet slaagt, is zeker niet onbestaande. Om tot de coalitie toe te treden, heeft de SPD de goedkeuring van haar leden nodig. Vorige week kregen alle 463.732 SPD-leden een brief in de bus. Daarin wordt hen gevraagd om voor 2 maart te laten weten of ze het regeerakkoord steunen. Zegt de basis nee, dan komt er geen grote coalitie en moeten de Duitsers wellicht opnieuw naar de stembus. Het is een scenario dat de klassieke Duitse politiek en bij uitbreiding ook de Europese leiders doet sidderen en beven.

Maar niet Kevin Kühnert. Hij laat geen gelegenheid onbenut om de leden in te prenten dat ze zich vooral niet moeten laten leiden door angst. Behalve tot nieuwe verkiezingen kan een ‘nee’ ook leiden tot een minderheidsregering, betoogt Kühnert. Belangrijke Europese hervormingen kan de SPD ook steunen vanuit de oppositie.

Als Kühnert zijn zin krijgt, weigeren de SPD-leden een coalitie en komen er wellicht nieuwe verkiezingen.
Als Kühnert zijn zin krijgt, weigeren de SPD-leden een coalitie en komen er wellicht nieuwe verkiezingen.© Rolf Zöllner

Om zo veel mogelijk nee-stemmen te ronselen, reisde Kühnert de hele maand februari door Duitsland met zijn ‘No GroKo Tour 2018’, een wat patserige benaming voor wat eigenlijk een reeks discussieavonden is. Het offensief mist zijn doel niet. Kühnert is, met dank aan de overweldigende media-aandacht, in geen tijd uitgegroeid tot een politieke vedette. Overal waar zijn ‘No Groko Tour 2018’ halt houdt, zijn de zalen te klein. Vandaag, in Marzahn-Hellersdorf, is het niet anders.

Schaamte

Het is iets over zevenen ’s avonds wanneer ‘de nieuwe hoop van de Duitse sociaaldemocratie’ zich, wadend door een zee van persfotografen, naar het spreekgestoelte begeeft. Een vleugje rock-‘n-roll in de Duitse politiek, zo lijkt het wel, al heeft Kühnert bij nader toezien toch vooral de uitstraling van een boy next door. Zijn grote talent manifesteert zich pas als hij een microfoon onder de neus krijgt geduwd. Kevin Kühnert is een begenadigde spreker. Zijn toon is zelfbewust maar op geen enkele manier arrogant. Haast nooit is hij wollig, bijna altijd is hij to the point.

Om het waarom van zijn verzet uit te leggen, neemt hij zijn publiek mee terug naar de verkiezingsavond, september vorig jaar. Kühnert brengt in herinnering hoe toenmalig SPD-voorzitter en kandidaat-bondskanselier Martin Schulz nog diezelfde avond verklaarde dat een oppositiekuur voor zijn partij nu de enige optie was. Toen twee maanden later bleek dat Angela Merkel er niet in geslaagd was om een regering te vormen met groenen en liberalen, werd die boodschap door de SPD-leiding nog eens met zoveel woorden herhaald. Nee, de partij zou niet ingaan op Merkels avances. De SPD had, volgens Kühnert ‘zeer terecht en tot onze grote tevredenheid’, gekozen voor de oppositie. Waarom de partij eind vorig jaar dan plots besloot om wél te gaan onderhandelen? Kühnert zegt dat zijn verstand er niet bij kan. ‘Niemand heeft mij op een overtuigende manier kunnen uitleggen waar die bocht van 180 graden plots voor nodig was. Ik dacht dat wij de verkiezingen verloren hadden? Hoe kun je die nederlaag interpreteren als een vraag tot regeringsdeelname?’

Voor Kühnert is het helder. De SPD moet zich herbronnen. En die herbronning zal er niet komen als de partij nog eens vier jaar regeringspartij is. De oneindige reeks compromissen die de SPD in de vorige coalities heeft gesloten, hebben de partij profielloos gemaakt. De SPD is ‘uitgeregeerd’ en ‘moe’, vindt Kühnert. Als bewijs voor die ‘vermoeidheid’ wijst hij naar het regeerakkoord, dat in zijn optiek veel te slap is.

Voorzitter Schulz, die voor een oppositiekuur’ koos, had voor zichzelf de post van buitenlandminister geregeld.

Over het sociale karakter van het akkoord kan getwist worden. Ontegensprekelijk bevat het document ook enkele socialistische accenten. Zo worden onder meer betere pensioenen, minder onzekere arbeidsvoorwaarden en – eindelijk – ook stevige investeringen in onderwijs, gezondheidszorg, sociale woningbouw en infrastructuur beloofd. Maar Kühnert is niet onder de indruk. Hij ziet vooral een verderzetting van het ‘visieloze’ beleid dat zijn partij aan de rand van de ondergang heeft gebracht. ‘Ik stel vast dat ook voor de volgende regering ‘ die schwarze Null’ (een begroting in evenwicht, nvdr.) een heilig principe is. Opnieuw is het een tekst vol kleine compromissen waarin elke coalitiepartner wel iets kan vinden om de achterban mee te paaien. In de tekst staat misschien wel duizend keer ‘wij willen’. Dat is al te vaag. Wie zegt ons dat deze beloftes niet, net als in de vorige regeerperiode, beloftes zullen blijven? De SPD kan de CDU/CSU niet meer vertrouwen.’

Postjespakker Schulz

Kühnert zal in Marzahn-Hellersdorf niet vaak worden tegengesproken. Voor de aanwezige jonge en ook opvallend veel minder jonge socialisten is hij de stem van het ongenoegen. En het ongenoegen groeit razendsnel.

Nog geen jaar geleden was er van enig wantrouwen tussen basis en top geen sprake. De SPD had toen net Martin Schulz met liefst 100 procent van de stemmen op het schild gehesen als nieuwe voorzitter. De basis vond het geweldig. In geen tijd schoot de SPD naar voren in de peilingen. ‘Sankt Martin’ werd onthaald als de verlosser. Voor het eerst sinds lang had de partij nog eens een echte uitdager voor kanselier Merkel. Maar de hype verdween even snel als ze gekomen was.

Had Schulz, zoals Kühnert beweert, zijn belofte op ‘sociale rechtvaardigheid’ concreter moeten maken? Ontbrak het hem aan lef om voluit de Europese kaart te trekken?

Feit is dat Schulz zijn status van ‘verlosser’ heeft mogen inwisselen voor die van ‘postjespakker’. Die degradatie heeft hij minstens voor een deel aan zichzelf te danken. Begin februari lekte uit dat Schulz tijdens de regeringsonderhandelingen voor zichzelf al een mooie post als minister van Buitenlandse Zaken in de wacht had gesleept. Het beeld dat toch minstens één SPD-lid veel te winnen had bij een heruitgave van de grote coalitie was dodelijk. ‘Ik ben er sprakeloos van’, reageerde Kevin Kühnert. Meteen begreep ook Schulz dat hij, ‘in het belang van de partij’, maar beter kon inpakken.

Het ‘verraad’ van Schulz is in Marzahn-Hellersdorf duidelijk nog niet verteerd. ‘Ik ben mateloos ontgoocheld in meneer Schulz’, zegt Tommi Hoffmann, een dertigjarig SPD-lid. ‘Ik schaam me diep dat ik voor die man mee campagne heb gevoerd. Ik heb mijn stembrief vanmorgen gekregen en ik heb niet getwijfeld. Ik heb nee gestemd, en ik roep iedereen hier op om hetzelfde te doen.’

Kiezen voor nog eens vier jaar regeren, is kiezen voor de vicieuze cirkel die onze partij nu al jaren ten gronde richt. Alleen met een duidelijk “nee” kunnen wij die cirkel doorbreken

Kevin Kühnert

Het applaus verraadt dat Tommi niet de enige is die zich met een nee-stem op Schulz wil wreken. Bij minstens een deel van de basis leeft de overtuiging dat Schulz de grote verantwoordelijke is voor het huidige SPD-debacle. De rol van verlosser is nu weggelegd voor Kevin Kühnert.

‘De Schulz-hype is de Kühnert-hype geworden’, schreef Frankfurter Allgemeine vorige week. Volgens de krant zegt die snelle opeenvolging van hypes vooral iets over de Erlöser-Sehnsucht, het verlangen naar verlossing, in de partij. Of Kühnert de verlossing echt kan brengen, is een open vraag. Net zoals het ook niet zeker is of een ‘nee’ tegen de grote coalitie enige verlossing zou kunnen brengen. Kühnert lijkt dat zelf goed te beseffen. ‘Ik zal eerlijk zijn’, zo vertelde hij aan het eind van het debat in Marzahn-Hellersdorf. ‘Zowel een plaats in de regering als een plaats in de oppositie is geen garantie op genezing van onze partij. Ik sluit niet uit dat een keuze voor de oppositie ons in het begin nog meer pijn gaat doen. Dat is dan maar zo. Kiezen voor nog eens vier jaar regeren, is kiezen voor de vicieuze cirkel die onze partij nu al jaren ten gronde richt. Alleen met een duidelijk “nee” kunnen wij die cirkel doorbreken.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content