Amerikaanse langeafstandsraketten landen op Russisch grondgebied. Daarmee is een nieuwe escalatie in de Russisch-Oekraïense oorlog een feit. Het eindspel om in 2025 een sterkere positie aan de onderhandelingstafel te komen, lijkt ingezet.
Zes Amerikaanse langeafstandsraketten zouden zijn afgevuurd op een Russisch wapendepot in de regio Brjansk, op zo’n 100 kilometer van de Oekraïense grens. Vijf ervan zouden het Russische afweergeschut hebben kunnen neerhalen. Met die aanval maakt Oekraïne gebruik van de zeer recente toestemming die aftredend Amerikaans president Joe Biden (Democraat) gaf om Amerikaanse ATACMS-raketten (Army Tactical Missile Systems) in te zetten in Rusland.
Bovendien zal Biden antipersoonsmijnen leveren aan Oekraïne.
Rusland reageerde op die ontwikkelingen met een nieuwe nucleaire doctrine: het mag nu ook nucleaire wapens inzetten tegen een land dat alleen conventionele wapens heeft maar wordt gesteund door een kernmacht. In casu dus tegen Oekraïne, gesteund door de VS.
Docent internationale politiek David Criekemans (UAntwerpen) ziet niets nieuws onder de zon: ‘Net als de voorbije duizend dagen van de oorlog is dit actie-reactie. We zijn begonnen met de helmen en javelins (antitankwapens, nvdr) en nu gebeurt hetzelfde met langeafstandswapens. De Russische rode lijnen zijn al vaak opgeschoven.’
Hoe verklaart u de plotse daadkracht van Joe Biden?
David Criekemans: Hij wil president elect Donald Trump voor zijn. De nationale veiligheidsadviseur die hij heeft aangesteld, Mike Waltz, zei een half jaar geleden al dat er langeafstandswapens moesten komen voor Oekraïne. We weten dat Trump op een of andere manier de stekker uit de oorlog in Oekraïne zal trekken. Maar hoe? Biden wil graag de geschiedenisboeken ingaan als degene die tot het laatste moment Oekraïne verdedigd heeft. Hij wil Oekraïne een zo goed mogelijke onderhandelingspositie bezorgen.
‘Biden wil graag de geschiedenisboeken ingaan als degene die tot het laatste moment Oekraïne verdedigd heeft.’
Die vredesonderhandelingen zouden er komen in 2025. Hoe schat u de kansen in?
Criekemans: Tot 20 januari, met de inauguratie van Trump, zullen de Amerikanen alles doen wat ze kunnen doen om Oekraïne bij te staan en wapens te leveren. Dan is de vraag: hoeveel is dat nog? Afhankelijk daarvan heeft Oekraïne nog enkele maanden tot hooguit aan de zomer. Dan zullen ze wel moeten praten.
Wellicht gaan we naar een ‘agree to disagree’, vergelijkbaar met de Minsk II-akkoorden. Dan krijgen we een gedemilitariseerde zone, zonder dat Oekraïne formeel afstand doet van zijn territorium.
In Centraal- en Oost-Europa vrezen ze een vredesakkoord waarbij Poetin definitieve terreinwinst boekt.
Criekemans: Klopt, zo’n land-for-peace-deal zou ons bij wijze van spreken terug naar de jaren dertig katapulteren. Zo’n uitkomst gaat de wereld er allesbehalve veiliger op maken. Het zou een precedent scheppen waarbij Rusland tot de conclusie komt dat een beperkte oorlog in Europa tot resultaten leidt. In Centraal- en Oost-Europa is de vrees groot dat Rusland nogmaals een land zal binnenvallen. Misschien niet meteen, maar binnen vijf, tien of vijftien jaar.
Met Trump als nieuwe president van de VS zal Europa militair meer op eigen benen moeten staan. Zijn we daar klaar voor?
Criekemans: De oude kern van Europa ligt helemaal plat. Frankrijk hangt politiek in de touwen, in Duitsland is het wachten op de federale verkiezingen van 23 februari, in Nederland zwalkt de regering en wij hebben er geen.
De perifere landen zullen weldra initiatief nemen. Ik denk vooral aan Polen en Tsjechië. De Tsjechische president Petr Pavel was een voormalige opperbevelhebber van het Tsjechische leger en had een hoge functie binnen de NAVO. Er borrelt van alles in Centraal- en Oost-Europa. Zij proberen militair het stokje over te nemen van de VS.
‘Er borrelt van alles in Centraal- en Oost-Europa. Zij proberen militair het stokje over te nemen van de VS.’
De huidige escalatie doet mensen vrezen voor een nieuwe wereldoorlog. Hoe kijkt u daarnaar?
Criekemans: Ik word stilaan allergisch voor die term. Bij elke crisis wordt het schrikbeeld van een Derde Wereldoorlog opgeroepen. Dit is een regionaal conflict als gevolg van een snel en ingrijpend veranderend wereldsysteem. We komen uit een periode van dertig jaar vrede en welvaart in Europa. Nu worden we ons opnieuw bewust dat de wereldpolitiek ruw en rauw is. Het klinkt misschien eigenaardig, maar de huidige situatie is de normaliteit in internationale betrekkingen. Ons vredesdividend is op.
U ziet geen nieuwe wereldoorlog, maar met Noord-Koreaanse soldaten in Oekraïne en datakabels tussen Finland en Duitsland die mogelijk gesaboteerd werden door China, is dit toch niet louter een regionaal conflict?
Criekemans: Het is inderdaad een beetje zorgwekkend dat al die conflicten op een of andere manier verweven dreigen te raken. Denk ook aan de rol van Iran, dat de nodige technologie levert aan Rusland.
In 2001 sprak toenmalig Amerikaans president George W. Bush over de ‘as van het kwaad’ na de terreuraanslag van 11 september. Die bestond toen helemaal niet. Nu is die er eigenlijk wel: China, Rusland, Iran, Noord-Korea en nog een paar landen stemmen hun agenda op elkaar af. Daar moet het Westen een strategie en stevige investeringen in defensie tegenover zetten.
In 2001 bestond de “as van het kwaad” helemaal niet. Nu is die er eigenlijk wel, met China, Rusland, Iran, Noord-Korea en nog een paar landen.
Alle wereldmachten zijn bezorgd om hun positie in de toekomst. Europa probeert die te behouden door regulering en wetgeving. China door te investeren in transformatieve technologieën. En Rusland heeft gekozen voor machtspolitiek. Met hun dalende demografie hebben ze nu een beperkte window of opportunity gezien om met geweld hun plaats in de wereldpolitiek te verdedigen. Zo dwingen ze alle andere actoren om ook dat instrument van machtspolitiek te gebruiken.
Oorlog in Oekraïne: alles wat u moet weten
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier