De Europese Commissie gaat, onder meer op vraag van België, onderzoeken of Israël de mensenrechten schendt. Blijkt dat het geval, dan nog zijn sancties onwaarschijnlijk.
Het kernkabinet had maandagavond niet lang nodig om een akkoord te vinden over Palestina en Israël – ook al waren ze het oneens over een inreisverbod voor twee Israëlische ministers. De Arizona-coalitie van N-VA, MR, Vooruit, CD&V en Les Engagés wil dat de Europese Commissie onderzoekt of het Europese associatieakkoord met Israël kan worden opgeschort. En dus kon buitenlandminister Maxime Prévot (Les Engagés) dinsdag mét een Belgisch standpunt naar de Europese tafel.
Het was Nederlands minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp die vorige week de piste ietwat onverwachts aan zijn Europese collega’s voorstelde, tot grote onvrede van PVV-kopman Geert Wilders maar mét steun van premier Dick Schoof. Israël blokkeerde op dat moment al wekenlang elke humanitaire hulp voor de ruim twee miljoen getroffen inwoners van de Gazastrook – voedsel noch medicijnen raakten het gebied binnen.
Op de Europese vergadering dinsdagavond schaarde een gekwalificeerde meerderheid van 17 lidstaten zich achter het initiatief van Veldkamp. Het is nu aan de Commissie om aan het onderzoek te beginnen, al wilde Hoge Vertegenwoordiger voor het Europese Buitenlandbeleid Kaja Kallas geen deadline op de oefening plakken. ‘We lanceren deze oefening en hopen dat de humanitaire hulp gedeblokkeerd wordt’, klonk het dinsdag.
Erasmus-uitwisseling
Het bewuste associatieakkoord, dat de EU en Israël in 1995 ondertekenden en die vijf jaar later in werking trad, regelt zowel de economische samenwerking als de politieke en culturele dialoog tussen beide blokken. Het 154 bladzijden tellende document stelt met duidelijke woorden dat het respect voor de democratie en de mensenrechten aan de grondslag van het akkoord ligt. Lees: zonder respect voor de mensenrechten geen overeenkomst meer. Daar zal de Commissie nu een onderzoek naar starten.
Israël reageerde furieus. ‘Externe druk zal Israël niet van zijn pad doen afwijken om zijn bestaan en veiligheid te verdedigen’, klonk het dinsdagavond. Het heeft reden tot bezorgdheid: de EU is goed voor bijna een derde van de Israëlische buitenlandse handel en is daarmee Israëls belangrijkste economische partner. Bovendien regelt het associatieakkoord dat Israël onder meer kan meedoen met de Erasmus-studentenuitwisseling en dat het land via tal van Europese onderzoeksprogramma’s jaarlijks tientallen miljoenen euro’s ontvangt.
Dat ook de N-VA en de MR – waar de steun voor Israël het grootst is – maandag zo gemakkelijk akkoord gingen met het onderzoek naar het associatieakkoord, hoeft helemaal niet te verbazen. Als de Commissie al tot de conclusie zou komen dat er voldoende redenen zijn om de samenwerking op te schorten, dan moeten alle EU-lidstaten die maatregel vervolgens unaniem goedkeuren.
Die kans lijkt behoorlijk klein, omdat onder meer Hongarije, Tsjechië en Slowakije zo’n stap helemaal niet zien zitten. Dinsdag werd er op de Europese vergadering bijvoorbeeld gediscussieerd over nieuwe strafmaatregelen tegen Israëlische kolonisatoren op de Westelijke Jordaanoever, maar Hongarije stelde zijn veto tegen die beslissing. ‘We hebben erover gediscussieerd, maar jammer werd het geblokkeerd door één lidstaat’, zei Kallas dinsdag. ‘Uiteraard gaat het om Hongarije’, bevestigt een Europese diplomaat.
Hongaars premier Viktor Orban en Israëlisch premier Benjamin Netanyahu zijn al jarenlang elkaars trouwe bondgenoten. Recent bezocht Netanyahu zijn Hongaarse ambtgenoot in Boedapest hoewel het Internationaal Strafhof tegen de Israëlische regeringsleider, tegen wie ook in eigen land drie rechtszaken lopen, een bindend aanhoudingsbevel heeft uitgevaardigd.
Parlementsverkiezingen
Het associatieakkoord tussen de EU en Israël zal dus niet snel worden opgeschort, toch helpt de diplomatieke druk een klein beetje op het terrein. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu gaf zopas te kennen dat hij opnieuw enkele vrachtwagens met humanitaire hulp in de Gazastrook toelaat enkel en alleen omdat de druk vanuit de Verenigde Staten en de EU te groot werd.
Dat was vooral een boodschap aan zijn uiterst rechtse coalitiepartners, die een nietsontziende aanpak in de Gazastrook en op de Westelijke Jordaanoever voorstaan. Eind juli gaat het Israëlische parlement tot in oktober in reces – als Netanyahu die deadline haalt, is de kans groter dat zijn regering overleeft tot aan de parlementsverkiezingen in oktober 2026.
Amerikaanse privébedrijven
Kan Israël de komende weken aan de toenemende diplomatieke druk ontsnappen? Niet alleen verschillende Europese lidstaten, ook de regering-Trump toont zich alsmaar kritischer over de humanitaire situatie in de Gazastrook – de Amerikaanse vicepresident JD Vance zegde zijn bezoek aan Israël vorige week af. Vanuit die optiek heeft Netanyahu eind vorige week zijn onderhandelingsteam bevolen om langer in Doha te blijven, waar VS-speciaal gezant en Trump-vertrouweling Steve Witkoff plannen voor een nieuw staakt-het-vuren op tafel heeft gelegd.
België ondertekende samen met 25 andere westerse landen maandagavond ook een statement, waarin het de Israëlische blokkade van humanitaire hulp in de Gazastrook veroordeelt. Ook gaan de ondertekenaars niet akkoord met de plannen van Israël om noodsteun aan de Gazastrook voortaan via Amerikaanse privébedrijven en niet langer via de Verenigde Naties te laten verlopen. Frankrijk, Canada en het Verenigd Koninkrijk veroordeelden in een apart statement ook nog de recente uitbreiding van het Israëlische offensief in de Gazastrook.
Midden juni vindt er in New York een VN-conferentie plaats onder leiding van Saudi-Arabië en Frankrijk over de erkenning van de Palestijnse staat. In december vorig jaar stemden 158 van de 193 landen in de Algemene Vergadering van de VN voor een onmiddellijk staakt-het-vuren, voor de onmiddellijke toegang van de VN-hulporganisatie tot de Gazastrook en voor een tweestatenoplossing. Maar in de VN-Veiligheidsraad botsen de stemmingen over Palestina en de Gazastrook vaak op een veto van de Verenigde Staten.