Belgen in Tunesië: ‘Iedereen heeft er baat bij dat dit land stabiel is’

Het is ondertussen een maand geleden dat Tunesië voor een tweede keer op korte tijd werd opgeschrikt door een aanslag opgeëist door Islamitische Staat (IS). ‘Dit is een geopolitiek spel dat we enkel kunnen ondergaan.’ Knack.be sprak met twee Belgische vrouwen die al decennialang in het Noord-Afrikaanse land wonen en niet van plan zijn te vertrekken.

Vrijdag 26 juni: Tunesië wordt voor een tweede keer in minder dan honderd dagen getroffen door een terroristische aanslag. Net als bij het Bardo Museum in hoofdstad Tunis in maart, werden in de badstad Sousse voornamelijk toeristen geviseerd. Bij beide aanslagen kwamen zestig mensen om het leven en vielen meer dan honderd gewonden. ‘Verslagenheid’ en ‘choquerend’ zijn woorden die nog niet omvatten hoe de bevolking zich na de gebeurtenissen voelt.

Tunesië, het hart van de Arabische Lente en voorlopig het enige lichtpunt in de regio, heeft zware klappen te verduren gekregen. Maar Knack.be sprak met twee Belgische vrouwen die zich niet uit hun lood laten slaan.

‘In de huidige conflicten in het Midden-Oosten is zeker een geopolitiek spel te ontwaren, dat wij enkel kunnen ondergaan’, meent Marie die al meer dan 40 jaar in Tunesië woont maar verkiest anoniem te blijven. ‘De toekomst van het land hangt onder andere af van de evolutie van de toestand in buurland Libië waar Islamitische Staat (IS) al erg aanwezig is.’

Het lijkt erop dat de jihadisten zich in de prille Noord-Afrikaanse democratie vastbijten, maar volgens Marie is terrorisme niet enkel een probleem voor Tunesië. ‘Op een heldere dag zie je van hieruit Europa liggen. Iedereen heeft er dus baat bij dat ons land stabiel blijft. Vandaar het belang van een internationale aanpak.’

Net als België kampt Tunesië met een disproportionele uitstroom van jihadisten, maar dat blijkt niet de hoofdbezorgdheid van de gewone burger. ‘Het is niet zo dat dit een islamitische staat is. Ik kan heus nog gaan wandelen in mijn favoriete park en ik wil tot het einde van mijn dagen in Tunesië blijven’, aldus Marie.

Voor de revolutie was er onder de dictatuur en politiestaat van Zine El Abidine Ben Ali heel weinig vrijheid. Godsdienst werd gecontroleerd door de staat: de hoofddoek werd verboden en leden van de ondertussen succesvolle islamistische partij Ennahda zaten in de cel of waren naar het buitenland gevlucht.

Maar na de revolutie is die dictatuur overgegaan in anarchie, verklaart Laura die eveneens anoniem wil getuigen over haar leven – al tientallen jaren – in Tunesië. ‘De politie durfde niet meer op te treden vanwege het slechte imago dat het met zich meedroeg sinds Ben Ali’s regime.’

‘Het concept democratie wordt hier totaal verkeerd begrepen’, springt Marie bij. ‘Het verkeer is chaotisch geworden, want niemand houdt zich aan de verkeersregels. Onder vrijheid wordt hier verstaan, ‘Ik mag zeggen en doen wat ik wil’ zonder de vrijheid van de ander te respecteren.’

Ook volgden er wilde stakingen in zowat alle sectoren. ‘De vakbond Union Générale Tunisienne du Travail (UGTT) verwierf na de revolutie meer macht dan de politiek’, verklaart Laura. ‘Maar men dacht niet na over de gevolgen. Meerdere buitenlandse investeerders en bedrijven trokken naar rustigere oorden zoals Marokko, wat de economie geen goed deed en nog meer werkloosheid veroorzaakte.’

‘De Tunesiërs mogen wat patriottischer zijn en zich meer betrokken voelen bij de opbouw van hun land’, vindt Marie. ‘Een revolutie destabiliseert een land volledig. Tunesië moet weer recht krabbelen, maar krijgt er zo de kans niet toe.’

‘De gemeenten hebben niet meer de middelen van vroeger om het ophalen van afval en de netheid van de buurt te verzekeren, maar dat is nog geen reden om van iedere straathoek een vuilnisbelt te maken’, gaat Marie voort. ‘Bovendien hebben ondergrondse economie en smokkel enorme proporties aangenomen. Er is heel wat belastingontduiking en voor velen is het begrip werken geen waarde meer. De economie is volledig ontwricht.’

Volgens Marie moet het volk leren aanvaarden dat het niet meteen beter kan gaan. ‘Ja, het minimumloon van omgerekend slechts 150 euro per maand is weinig, maar sectoren als landbouw en de artisanale sector vinden geen werkkrachten meer terwijl de werkloosheid almaar stijgt. Dan is het natuurlijk ook frustrerend dat zelfs hoogopgeleiden niet aan werk geraken.’

De kloof tussen arm en rijk in Tunesië is groot geworden en er heerst ontevredenheid en frustratie onder het volk. ‘Een ontevreden bevolking is vatbaar voor manipulatie’, zegt Laura. ‘Als het slecht gaat, zoeken mensen naar een houvast en die werd hier in religie gevonden.’

Het probleem is volgens haar echter dat er van die wanhopige situatie misbruik werd gemaakt. ‘De trojka van Ennahda, de CPR van Moncef Marzouki en het socialistische Ettakatol heeft de situatie na de revolutie enkel verergerd. Ze hebben predikers het land binnen gelaten die in geen enkel ander land voet zouden moeten zetten’, aldus Laura. ‘Toen de eerste salafisten na de revolutie op straat kwamen, werd hun invloed onderschat. Nu moet president Béji Caïd Essebsi – een bekwaam politicus uit het regime van Habib Bourguiba (de eerste president van Tunesië, nvdr.) en leider van het seculiere Nidaa Tounes – de rotzooi opruimen.’

Een eerste goede stap is volgens Marie het opnieuw instellen van de noodtoestand. ‘Dat geeft de regering, het leger en de politie meer bevoegdheden en biedt hen de mogelijkheid om de kritieke situatie aan te pakken. Na de aanslag in Sousse werden plots concrete maatregelen merkbaar: de arrestatie van een groot aantal jihadisten, meer controles op organisaties, de sluiting van niet-reglementaire moskeeën die broedplaatsen voor radicalisering waren. Ook aan de sit-ins en stakingen die al jaren aansleepten, lijkt een einde te zijn gekomen. En die maatregelen hinderen de gewone burger niet, maar versterken het gevoel van veiligheid.’

‘Als de veiligheid vergroot, trekt dat opnieuw buitenlandse investeerders en toeristen aan, wat weer kan zorgen voor werkgelegenheid’, verklaart Marie wat volgens haar een eerste stap in de goede richting is.

‘Maar Tunesië kan de situatie niet alleen aan’, vindt Laura. ‘Dat zag Essebsi ook in toen hij internationale hulp inriep.’

‘Een land als België kan helpen bij de opleiding van politie en leger in Tunesië. De ordediensten waren niet voorbereid op zulke terreursituaties. Eveneens moet psychologische hulp geboden worden. Kleinschalige projecten kunnen een groot verschil maken’, zegt Marie.

Volgens Laura heeft Tunesië de zaken te lang voor zich uitgeschoven. ‘Ben Ali regeerde van 1987 tot 2011, de mensen werden geconditioneerd om altijd te zeggen dat alles goed gaat met het land. Na lange tijd ga je daar ook echt in geloven. Dan doet de ontdekking van de ware toestand in het land pijn. Nu is de tijd gekomen om prioriteiten te stellen.’

‘Op de eerste plaats gaat het zoals gezegd om veiligheid en economie’, beaamt Laura. ‘Maar er is ook werk aan de winkel binnen het onderwijs, de openbare gezondheid, de media en de religie.’

‘Het onderwijs is sterk achteruitgegaan toen Ben Ali allerlei hervormingen doorvoerde’, verklaart ze. ‘Er was geen ruimte meer voor creatief denken en de diploma’s zijn nu totaal ondergewaardeerd. Dat terwijl Tunesië zo veel potentiële studenten telt.’

Wat de media betreft, ontbreekt in sterk contrast met het bewind van Ben Ali nu enige regulering. ‘Tot begin jaren ’90 kon de burger enkel informatie halen uit kranten en televisie via antenneontvangst: eenvoudig te controleren door het regime, vandaar de geregelde censuur’, legt Laura uit. ‘Vanaf midden jaren ’90 kon de Tunesiër echter gebruikmaken van de paraboolantenne: plots werden allerlei buitenlandse zenders toegankelijk. Hoewel het regime tot 2011 de censuur op gedrukte lectuur staande hield, verloor het de controle over televisie.’

Opeens waren ook zenders uit het Midden-Oosten erg in trek, meent Laura. ‘Sommige Tunesische huiskamers werden zo overspoeld met religieuze ideeën die soms niets meer met de eigen cultuur te maken hadden. De onderdrukkende controle van de dictatuur leidde bij sommigen helaas tot een vlucht in de religie.’

Maar daarbij wijst Laura nog op de toegankelijkheid van westerse of Europese zenders. ‘Die invloed heeft er dan weer, bijvoorbeeld via sociale media, onder andere toe bijgedragen dat de Jasmijnrevolutie op gang werd gebracht.’

‘In elk geval is het zaaien van paniek zoals dat nu gebeurt, niet wat Tunesië vooruit zal helpen’, stelt Marie. ‘Na de aanslag in Sousse bezielde een ware psychose de toeristische sector. Een vliegtuig rechtsomkeer laten maken alsof het land in staat van oorlog verkeerde, is niet de oplossing.’

‘We moeten redelijk blijven en de dingen zien zoals ze zijn. Ja, er zijn problemen: Tunesië is aan het opkrabbelen na een revolutie, dat is normaal. Maar het kan daar enkel in slagen met de inzet van iedereen, elk op zijn niveau. Door de moed en hoop erin te houden en te blijven genieten van dit prachtige land – wat het ondanks alles blijft – kunnen we Tunesië vooruit helpen’, besluit Marie en Laura beaamt: ‘Zo te zien is het tij aan het keren.’