‘Vlaanderen als innovatieve kennisregio? Levenslang leren blijkt achilleshiel’

Vlaams parlementslid Allessia Claes (N-VA) heeft bij de start van het nieuwe jaar vier voorstellen om de leercultuur in Vlaanderen te versterken. ‘Het ‘upgraden’ van medewerkers is cruciaal voor een onderneming om de productiviteit te verhogen.’

Vlaams Minister van Werk Hilde Crevits riep 2021 uit tot het ‘jaar van de opleiding’. In 2021 zou de kentering worden ingezet voor de noodzakelijke omslag naar een “lerende samenleving”. Een samenleving waar iedereen, jong en oud, kortgeschoold en middengeschoold, bijleert. Ook en zelfs vooral wie de schoolbanken heeft verlaten.

Beloftevolle initiatieven zoals het platform Levenslang Leren en een oproep Leergoesting staan in de steigers. Na één jaar is het nog te vroeg om het bilan op te maken, maar bij de jaarwisseling geef ik de minister graag een nieuwjaarsbrief mee, een verlanglijstje met vier voorstellen die liever eerder dan later, dus zeker volgend jaar, ingang moeten krijgen om de leercultuur in Vlaanderen te versterken.

Onze laptop, smartphone of apps moeten we geregeld updaten. Dat gebeurt quasi automatisch en we stellen er ons doorgaans amper vragen bij. Als we een paar updates overslaan, krijgen de apparaten vreemde kuren of laten de apps het afweten.

Maar die ‘evidente’ update vinden we niet zo evident voor onszelf. In een snel veranderende en innovatieve technologische- en digitale wereld eroderen onze competenties snel. We moeten onszelf dan ook af en toe heruitvinden. De houdbaarheidsdatum van onze vaardigheden en kennis wordt steeds korter.

We moeten dringend afstappen van het achterhaalde lineaire denken waarbij we eerst op de schoolbanken kennis vergaren en competenties ontwikkelen die we vervolgens tot aan ons pensioen op de arbeidsmarkt kunnen etaleren. In vele andere landen heerst veel minder een schoolse cultuur en diplomafetisj.

Levenslang leren blijkt dan ook een achilleshiel voor Vlaanderen. En dat is nefast voor onze ambitie om door te stoten tot de top van de innovatieve kennisregio’s in Europa.

Een analyse van VARIO, de Vlaamse Adviesraad voor Innoveren en Ondernemen, toont duidelijk aan dat Vlaanderen als kennisregio op heel wat vlakken top is, maar voor de indicatoren STEM en levenslang leren echt achterop hinkt. Op levenslang leren buizen we jaar op jaar, en beterschap is niet in zicht.

In 2020 nam 7,7% van de Vlamingen tussen 25 jaar en 64 jaar deel aan een opleiding (binnen of buiten het reguliere onderwijs). Dat is één procent lager dan in 2019 en ver verwijderd van onze eigen doelstelling van 15 procent uit het Pact 2020.

Het Steunpunt Werk komt in zijn Monitoringsrapport tot een gelijkaardige conclusie. Vlaamse loontrekkenden blijken in het coronajaar 2020 minder opleidingen hebben gevolgd en dan voorheen én de opleidingsinspanningen van werkgevers waren de afgelopen vijf jaar stabiel. Van een stijging blijkt geen sprake. Daarenboven bevestigt het rapport eerdere conclusies, namelijk dat 55-plussers, niet-beroepsactieven, personen met een migratieachtergrond en kortgeschoolden minder vaak deelnemen aan opleidingen.

De afwezigheid van een leercultuur kan op termijn onze competitiviteit en (dus) onze welvaart ondermijnen.

Er moet dus iets gebeuren. Dat zeggen ook de experten van het relanceplan Vlaamse Veerkracht. Maar de overheid kan het niet alleen. Het individu ook niet, net zomin als de werkgever of de opleidingsinstellingen. Het is kortom een gedeelde verantwoordelijkheid van hen allemaal, van ons allemaal.

Het is ook in ieders belang. Het ‘upgraden’ van medewerkers is cruciaal voor een onderneming om de productiviteit te verhogen. In een krappe en competitieve arbeidsmarkt zoals de onze is het daarenboven voor werkgevers een oplossing voor de immense uitdaging om vacatures in te vullen en om goede werkkrachten te behouden. Dat kan – ja zelfs: moet – door leerkansen te bieden en te stimuleren.

Op maatschappelijk vlak is een sterke leercultuur een oplossing voor de mismatch tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt.

Op individueel vlak heeft iedereen, zelfstandige, loontrekkende, werkzoekende, … de regie van de eigen loopbaan in handen. Elkeen heeft de verantwoordelijkheid om de vaardigheden en kennis af te stemmen op de noden van de arbeidsmarkt en de samenleving van vandaag en morgen, al was het maar uit welbegrepen eigenbelang. Als jobs verdwijnen of drastisch veranderen moeten we ons daarop voorbereiden. Al was het maar om het aantal ‘verliezers’ van heel wat omwentelingen zo beperkt mogelijk te houden.

Studies tonen aan dat het vermogen om samen te werken, te communiceren, kritisch na te denken en creatief te zijn de competenties van de toekomst zijn. Het leervermogen en het omgaan met verandering voeren deze lijst aan. Een instrument als de ‘competentiecheck’ kan werkgevers en werknemers ondersteunen en begeleiden in deze oefening en knelpunten op vlak van de individuele werknemer én op niveau van de bedrijfsvloer detecteren. Die detectie leidt idealiter tot een (collectief of persoonlijk) opleidingsplan.

Twee zeer belangrijke nuances moeten echter gemaakt worden bij mijn pleidooi. Ten eerste: we moeten voluntaristisch en ambitieus zijn, maar ook oog hebben voor de drempels om een opleiding aan te vatten zoals de combinatie met het werk en het gezin, de tijdsinvestering en het financiële plaatje.

Ten tweede: we leren niet alleen bij met de formele opleidingen. Zonder dat we het goed en wel beseffen leren we dagelijks bij. Het is belangrijk om ook het informele leren onder de aandacht te brengen. Deze vorm is minder te kwantificeren maar des te belangrijker.

Om de aftrap te geven van de aangekondigde ‘learning twenties’ geef ik mijn nieuwjaarsbrief mee, een verlanglijstje als het ware. De prioriteiten waar deze regering op korte termijn werk moet van maken:

• Het uitwerken van een individuele loopbaan- en leerrekening. Daarmee kunnen we alle opleidingsinitiatieven en -maatregelen van alle overheden (Vlaams Opleidingsverlof, tijdskrediet voor het volgen van een opleiding, de Vlaamse aanmoedigingspremie opleidingskrediet,…) overzichtelijk bundelen. Dat moet op termijn een persoonlijk ontwikkelbudget worden dat naar eigen inzicht kan worden ingezet voor opleiding en ontwikkeling.

• Een campagne om de leergoesting te prikkelen en aan te wakkeren en de instrumenten van levenslang leren breder bekend te maken. Een stimulerende privé- en werkomgeving hebben een impact op het leergedrag. Een campagne moet de Vlamingen overtuigen van het belang van een lerende samenleving en een stimulerende omgeving creëren.

• Een brede uitrol van de competentiecheck. Dit is een handig hulpmiddel om de kennis, vaardigheden en competenties in kaart te brengen en te toetsen aan de vereisten op de arbeidsmarkt en de samenleving. Op basis daarvan kunnen werkgevers en werknemers een opleidingsplan opstellen.

• Een platform met het opleidingsaanbod. Door het volledige kwaliteitsvolle aanbod van fysieke, digitale en blended opleidingen en vormingen te bundelen in een laagdrempelige en overzichtelijke catalogus kunnen we de mensen beter wegwijs maken in het aanbod.

Geen enkele oplossing staat op zich of is zaligmakend. Maar dat er maatregelen nodig zijn is duidelijk. De uitdagingen zijn urgent. Het nieuwe jaar zonder ambitie beginnen? Dat zal toch niemand willen?