Info : De auteur is theologe, verbonden aan de TFT-Universiteit Tilburg en de K.U.-Leuven.
Rik Torfs, ‘Voor het zinken de kerk uit’, uitgeverij Van Halewyck, 2004.
Vlaanderen telt twee ‘kerkcoryfeeën’: kardinaal Godfried Danneels, leider van de Belgische kerkprovincie, en Rik Torfs, voormalig decaan van Leuvens kleinste faculteit (33 studenten). Wat hebben beiden met elkaar gemeen? Vooreerst hun biologische sekse, maar die is geheel buiten hun eigen wil tot stand gekomen. Zeker kardinaal Danneels mag overigens wel in z’n handjes knijpen dat de Heer hem niet bij de andere kunne heeft ingedeeld. Ten tweede hun spitse taalgevoel, hun humor, alertheid en gevatte antwoorden bij interviews. Een kunst die ik hen benijd. Beiden hanteren ook een mannelijk mensbeeld: in hun spreken en schrijven is de mens, de gelovige, de ketter altijd ‘hij’. Terwijl 51 procent van de Belgische bevolking vrouw is en de feminisatie van geloofsgemeenschappen ook niet van gisteren dateert: het zijn vooral vrouwelijke vrijwilligers die parochies overeind houden. De heren hoeven alleen maar een meervoudsvorm te gebruiken en deze voor vrouwen nog steeds netelige taalkwestie is opgelost. En ze hebben allebei iets met macht. Danneels hééft die macht, Torfs analyseert ze. In mijn ogen vaak met iets te veel fascinatie, maar dat is mogelijk een kwestie van persoonlijke inschatting. Vaak heeft Torfs inhoudelijk gelijk. De koppeling van wijdingsmacht en beslissingsmacht ís nefast. En de binding tussen wijding en sekse ethisch onrechtvaardig en theologisch niet te verantwoorden met sterke argumenten.
Toch mis ik iets in de analyses van Torfs, ook in zijn nieuwe boekje Voor het zinken de kerk uit. Ze lijden aan ‘sociologische onbepaaldheid’. Schrijven in termen van ‘de kerk’ of ‘de katholiek’ is te grofmazig. Parochie X is parochie Y niet, Sint-Egidiusgemeenschappen zijn niet de Pinkstergemeen-schappen en de zusters van Brecht zijn niet die van de Jacht uit Heverlee. De dominante kleur in kerkelijk Vlaanderen is grijs, maar in vele variaties: je hebt Maria-aanbidders en pater Pio-vereerders, dogmatisch linkse denkers, sterk maatschappelijk geëngageerde straathoekwerkers, vrijwilligers in schoolbesturen of 11.11.11.-comités. Wie vanuit de onderkant naar kerkgemeenschappen kijkt, ziet veelheid en verscheidenheid, in ideeën, in geloofsovertuigingen, in handelen. Torfs besteedt aandacht aan zogenaamde ‘ex-katholieken of post-katholieken’, mensen die pijn lijden aan wat de kerk hen heeft aangedaan. Maar die generatie is ondertussen pensioengerechtigd. Anderen hebben van de kerk nog steeds het beeld van de dag toen ze beslisten af te haken en bestrijden wat in Vlaanderen niet langer bestaat. En velen liggen van Rome niet wakker.
De groep mensen die écht op zoek is naar zingeving, krijgt te weinig aandacht. En over de invloed van geloof en kerkelijkheid op maatschappelijke inzet en ideeën over samenlevingsvraagstukken is heel wat cijfermateriaal beschikbaar. Het is bovendien boeiend werken met sterk geseculariseerde generaties die contact zoeken met kerken en geloofsgemeenschappen. Ik ontmoet deze mensen al een tijd in Nederland: zij voelen niet de behoefte om te fulmineren tegen wat eens was en zeggen onomwonden wat ze in een kerkelijke traditie voor lief nemen en wat nonsens is. Hun vragen zijn onbevangen en confronterend, hun zoeken is eerlijk.
Als academicus koester ik spontane argwaan tegenover boodschappen waarin vorm en verwoording primeren boven de inhoud. Voor het zinken de kerk uit? Velen blijven ervoor kiezen om te roeien met de riemen die er zijn. En het christendom heeft al 2000 jaar stormen overleefd.
Veerle Draulans
