Beestenboel: seks mag wat kosten bij het bonenbladhaantje

Het paargedrag van het bonenbladhaantje legt een belangenconflict tussen mannetjes en vrouwtjes bloot.

Bonenbladhaantje is niet de officiële Nederlandse naam van het bladhaantje waarover we het hier hebben. Het probleem is: dat diertje hééft geen officiële Nederlandse naam. Het stamt oorspronkelijk uit West-Afrika, en is met groentetransporten over de wereld verspreid geraakt. Het is overal een doorn in het oog van groentekwekers, omdat zowel de larve als de volwassen kever schade aan consumptiegroenten kan aanrichten. Het bonenbladhaantje is vooral belust op bonen en erwten.

Het bonenbladhaantje is een donkerroodbruin kevertje met zwarte en grijze vlekken. De haantjes zijn een kleurrijke keverfamilie met strakke geparelde antennes op hun kop. Veel soorten verkiezen een specifiek gewas, zoals het aardbei- of aspergehaantje. De meeste zijn bladeters.

Bonenbladhaantjes leven drie tot zeven weken als larve in een peulvrucht. De volwassen kever leeft maar een paar weken. Hij komt voor in een vliegende en een niet-vliegende vorm. De eerste leeft wat langer maar is minder vruchtbaar dan de tweede. Hij duikt op als er veel larven zijn en verspreiding geboden is. De vrouwtjes zetten hun eitjes geleidelijk af: elke dag lossen ze er ergens een paar. Dat is ook een gunstige strategie voor wijde verspreiding.

Het mannetje heeft op zijn penis stevige stekels die het vrouwtje duidelijk pijn doen: tijdens een paring verweert ze zich hevig door hem te stampen. De pijn zou een rol spelen in het voortplantingsproces, mogelijk doordat hij de eitjesproductie stimuleert. Maar het is niet uitgesloten dat hij vooral voor de man voordelig is: als het vrouwtje verwondingen heeft, zal ze misschien minder geneigd zijn om na hem nog een andere partij toe te laten, wat de kans vergroot dat hij haar eitjes zal bevruchten.

Helemaal liefdeloos is de paring niet. Het mannetje geeft het vrouwtje soms een bruidsschat: een met voedingsstoffen verrijkt spermapakket, goed voor tot 20 procent van zijn lichaamsgewicht. Seks mag wat kosten. Een paring duurt enkele minuten – een eeuwigheid voor een dier dat maar een paar weken leeft. Een mannetje pompt zo’n vijftigduizend zaadcellen in een vrouwtje.

Er is een vorm van partnervoorkeur in het spel: de diertjes paren uitsluitend met soortgenoten die op dezelfde bonensoort leven. Een studie in Royal Society Open Science legt nog een vorm van consistentie in het paringsgedrag van bonenbladhaantjes bloot: een vrouwtje heeft de neiging hetzelfde mannetje bij elke paring evenveel te stampen. Haar stampfrequentie varieert van partner tot partner, maar blijft dezelfde voor dezelfde gezel. Er is dus een vorm van ‘overeenstemming’ in het spel. De studie omschrijft de pijnlijke copulatie als ‘een ongemakkelijke interactie waarbij mannelijke en vrouwelijke belangen in conflict gaan’.

Een verslag in Nature Ecology & Evolution toont aan dat mannetjes die te maken krijgen met een opstoot van concurrentie meer nakomelingen met genetische fouten produceren. De competitiedruk maakt dat ze hun zaadproductie snel moeten opdrijven om hun kans op bevruchting te verhogen – met alle gevolgen van dien. Competitie tussen potentiële vaders is niet altijd gunstig voor het nageslacht.