Europa heeft lang getreuzeld vooraleer Rusland sancties op te leggen wegens inmenging in Oost-Oekraïne. Na het broze staakt-het-vuren is Europa opvallend snel bereid die sancties weer in te trekken. Igor Setsjin, chef van de Russische staatsoliegigant Rosneft en na Poetin wellicht de machtigste man van Rusland, weet waarom: ‘Met de sancties legt het Westen in de eerste plaats zichzelf beperkingen op.’
Zijn tegenstanders noemen hem ‘Darth Vader’, zijn bewonderaars ‘de energietsaar’. Die reputatie heeft de directeur van het grootste beursgenoteerde olieconcern ter wereld mede te danken aan het feit dat hij maar zelden in het publiek optreedt. Maar als Igor Setsjin, 53 jaar, ons ontvangt, maakt hij een joviale en opgewekte indruk. De baas van het olie- en gasconcern Rosneft overhandigt ons een visitekaartje. ‘No name, no company, no address‘, staat erop. Dat is zijn vinnige commentaar op de sancties van het Westen die niet enkel Rusland, maar ook hem persoonlijk treffen. Hij mag de VS niet meer in. Setsjin is persona non grata in het Westen sinds de oorlog in Oekraïne.
De man heeft de reputatie om in de gecompliceerde Kremlinhiërarchie de machtigste man na Poetin te zijn. Ze kennen elkaar sedert de jaren negentig, toen ze beiden werkten in de stadsregering van Sint-Petersburg. Toen Poetins ster rees, nam hij zijn aanhanger mee naar Moskou, eerst als plaatsvervangend hoofd van het presidentieel kabinet, daarna als vicepremier. De gediplomeerde romanist heeft in een decennium tijd een concern gecreëerd dat over meer olie- en gasreserves beschikt dan de Amerikaanse energiereus ExxonMobil. Dagelijks pompt Rosneft 4,2 miljoen barrel olie op, bijna 5 procent van het mondiale verbruik. Het hoofdkwartier van Rosneft, een tsaristisch, prachtig pand vlak tegenover het Kremlin, illustreert de machtsambities van het concern.
Rosneft heeft niet alleen af te rekenen met de economische sancties van het Westen. Het Permanent Hof van Arbitrage in Den Haag oordeelde dat Moskou 37,2 miljard euro moet terugbetalen aan de voormalige aandeelhouders van het door de staat overgenomen olieconcern Yukos.
De Amerikaanse regering heeft u persoonlijk op de sanctielijst gezet. Bovendien krijgt uw concern geen oliewinningstechniek meer uit het Westen. Hoezeer stoort het u dat u niet meer welkom bent in Europa en de VS?
IGOR SETSJIN: Noch ik noch mijn bedrijf heeft ook maar iets te maken met de crisis in Oekraïne. De sancties tegen mij en Rosneft hebben geen enkele grond. Ze schenden het volkerenrecht. Rosneft is een internationale maatschappij met aandeelhouders in Amerika, Europa en Azië. Naast de Russische staat is BP met bijna twintig procent de grootste aandeelhouder. Zo zie je maar hoe de sancties ook onze westerse partners treffen. Ik vind het zonderling dat Rosneft op die lijst is terechtgekomen, want er is geen andere Russische firma die zo nauw samenwerkt met Amerikaanse en Europese bedrijven.
Doen de sancties Rosneft en Rusland pijn?
SETSJIN: De oliereserves die wij nu met onze middelen kunnen exploiteren, volstaan op zich al voor een periode van twintig jaar. De sancties beletten ons niet om onze leveringsverdragen na te leven. De technologie die onder de sancties valt, betreft toekomstige projecten. Maar zal ik eens wat zeggen? Juan Zarate, een adviseur van ex-president George W. Bush, schrijft in Treasury’s War dat de VS inzetten op een nieuw soort oorlog, een oorlog die zonder militaire aanvallen wordt gevoerd maar ervoor zorgt dat de tegenstander financieel leegbloedt.
Zijn de VS zo’n oorlog met Rusland begonnen?
SETSJIN: Ik citeer Zarate alleen maar. De Amerikaanse veiligheidsspecialist Zbigniew Brzezinski waarschuwde er al langer voor dat de Europeanen bij Rusland zouden aankloppen. Brzezinski reageerde op de aardgaspijpdeal tussen Rusland en Duitsland. Hij schreef dat de VS een geopolitiek verenigd Europa niet mochten dulden omdat het in staat zou zijn Amerika uit te dagen. Dat zou gebeuren eenmaal de Europeanen zouden begrijpen dat Rusland hun natuurlijke economische partner is.
Ondanks de sancties lijkt het toch niet zo slecht gesteld met de Amerikaans-Russische betrekkingen, als het om olie gaat. Rosneft heeft nog maar pas samen met het Amerikaanse ExxonMobil een boorplatform op de Noordpool geopend.
SETSJIN: Met Exxon werken we al twintig jaar graag samen, nu op het noordelijkste olieplatform ter wereld. We denken dat daar zo veel olievoorraden liggen als Saudi-Arabië reserves heeft. Tot 2030 willen we 400 miljard dollar investeren in het noordpoolgebied. Bovendien hebben we voor het schiereiland Sachalin met ons platform Berkut enkele records gerealiseerd. Het is het grootste platform ter wereld.
Berkut betekent ‘steenarend’, de naam van de speciale eenheid waarmee toenmalig Oekraïens president Viktor Janoekovitsj de volksopstand probeerde neer te slaan.
SETSJIN: Nu komt de aap uit de mouw. U wilt over Oekraïne praten. Mij is het echter om Rosneft en onze strategie te doen.
Als beursgenoteerd concern lijdt u onder de crisis: de sancties snijden u af van de mondiale geldstromen. Hoe wilt u met een nettoschuld van 46 miljard dollar uw gigantische investeringen stutten?
SETSJIN: We zullen onze verplichtingen gemakkelijk op eigen kracht nakomen. Rosneft heeft vorig jaar een recordwinst geboekt. Met een omzet van 80 miljard dollar bedraagt onze winst 5 miljard dollar in de eerste helft van 2014. Tegen het eind van het jaar zal dat 13,5 miljard zijn. Geen enkele Russische onderneming betaalt meer belastingen dan wij.
Waarom hebt u de staat dan recent om financiële hulp gevraagd?
SETSJIN: Omdat we graag moeilijk te ontginnen olievoorraden in Oost-Siberië willen ontsluiten en daar een petrofabriek willen bouwen. Als de regering ons daarvoor leningen – geen subsidies – ter beschikking stelt, verheugen we ons. Maar als dat niet gebeurt, is dat voor mij geen catastrofe. We zullen het project dan gewoon wat later realiseren.
Wanneer zouden de sancties Rosneft en Rusland echt pijn beginnen te doen?
SETSJIN: Iedereen lijdt onder de sancties. Het is verkeerd om de sancties uit te breiden tot firma’s en zo ondernemingen in een politiek conflict te betrekken. Sancties zijn een vorm van oorlogsvoering. Zo zaait men haat. Wraakzucht komt om de hoek kijken.
De sancties treffen Rosneft omdat u een vertrouweling van Poetin bent. Zo willen de VS druk op hem uitoefenen.
SETSJIN: Dan kent het Westen de Russische president niet goed. Poetin laat zich niet onder druk zetten.
Hebt u Poetin adviezen over Oekraïne gegeven?
SETSJIN: De president neemt zijn beslissingen zelf. Het is absurd om aan te nemen dat ik hem daarin beïnvloed. Mijn relatie met Poetin is ook niet van dien aard dat ik met zulke kwesties bij hem zou kunnen aankloppen. Dat denkbeeld is even absurd als het idee om mij op de sanctielijst te plaatsen.
U sprak over wraakzucht die bij economische oorlogen om de hoek loert. Zullen de Europeanen de komende winter in een koude woonkamer zitten omdat Rusland de gas- en oliekraan dichtdraait?
SETSJIN: Ieder zit waar hij zelf wil. Maar maakt u zich geen zorgen, alleen leken kunnen zoiets bedenken. Rosneft en andere Russische ondernemingen zullen zich nauwgezet houden aan hun leveringsverdragen, die ingedekt zijn met kredieten en contractuele boetes. Daarvoor dienen verdragen. Als internationale aandeelhoudersmaatschappij leeft Rosneft de regels na van de Londense beurs, waar het genoteerd is.
Bent u niet bang dat Europa in de toekomst minder olie en gas van Rusland wil kopen?
SETSJIN: Net als elke klant heeft Europa het recht om zo’n beslissing te nemen. Maar Europa kan zich tegenover zijn concurrenten ook beter positioneren als het zijn toevlucht neemt tot de gunstige energiereserves van Rusland. Er wordt nu veel gepraat over fracking(hydraulisch kraken om schaliegas en/of -olie vrij te maken, nvdr.) en andere ontginnings-methoden. Maar voor de Europese consument zou het gas daardoor duurder worden. Het is niet verstandig om van de huidige voordelen af te zien.
Rosneft heeft eind vorig jaar een deal van 270 miljard dollar met China afgesloten. Richt u zich nu op Azië?
SETSJIN: Ik zou het geen heroriëntering noemen. We diversifiëren gewoon onze markten. Diversifiëring leidt tot grotere stabiliteit. Bovendien betalen de Chinezen voorschotten. En een deel van onze exploitatievelden bevindt zich in het oosten van Siberië, dicht bij de Aziatische markten.
Schrijft Rusland Europa af?
SETSJIN: Hoe komt u daarbij? Het aandeel van China aan de Rosneft-export bedraagt nu precies 13 procent. Het aandeel van de Europeanen schommelt rond de 39 procent. We hebben vier petrochemische bedrijven in Duitsland en zijn daarmee de grootste Russische investeerder.
Maar met grondstoffen wordt ook altijd aan politiek gedaan.
SETSJIN: Het eerste contract met China heeft Rosneft al afgesloten in 2010, lang vóór de sancties dus. Ook de Indiërs hebben olie nodig. In Azië en de Pacific is de behoefte aan vloeibaar gas enorm. Daarom is het onmogelijk om Rusland te isoleren. De wereld ziet er nu anders uit dan enkele decennia geleden. Met de sancties legt het Westen in de eerste plaats zichzelf beperkingen op wat betreft de import van Russische grondstoffen en zijn afzetmarkt voor machines en installaties.
Rosneft heeft een hoge vlucht genomen door de overname van delen van het ontmantelde Yukos-concern van Mikhail Chodorkovski, die in 2005 werd veroordeeld tot 9 jaar cel voor belastingontduiking en fraude. Saillant detail: Chodorkovski steunde verschillende liberaal-democratische partijen. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft de Yukos-procedure gelaakt en het Permanent Hof van Arbitrage in Den Haag heeft Rusland veroordeeld tot het betalen van 50 miljard dollar aan de voormalige eigenaars. Zal dat uw expansie niet verstoren?
SETSJIN: Alle grote energieconcerns hebben andere opgeslokt. We maakten geen deel uit van de arbitrageprocedure. Rosneft heeft alleen maar Yukos-bedrijfsaandelen gekocht, zoals ook de Italiaanse concerns Enel en Eni, of Gazprom en anderen dat hebben gedaan. Ik sluit niet uit dat beide vonnissen politiek beïnvloed waren.
Waarop steunt uw verdenking?
SETSJIN: Er is een grote, internationale pr-campagne van voormalige Yukos-aandeelhouders gaande. Er waren procedurefouten. Er zijn juristen die ook twijfelen aan het vonnis van Den Haag, omdat het Hof volgens het Verdrag over het Energiehandvest helemaal niet bevoegd is. Het handvest beschermt buitenlandse investeerders. Waar zijn die? De voormalige aandeelhouders van Yukos zoals Mikhail Chodorkovski en Leonid Nevslin zijn Russen en hebben Russische olie gewonnen. Ze hebben hun bedrijf alleen via offshorefirma’s geregistreerd. Door Russische wetten te overtreden, hebben ze Yukos bemachtigd voor 300 miljoen dollar, mét een krediet van het ministerie van Financiën dat nooit werd terugbetaald. Concurrenten kregen geen toegang tot de openbare verkoop.
U zou achter de schermen de ontmanteling van Yukos hebben georganiseerd.
SETSJIN: Dat is een mythe. Yukos wordt nu door velen beschouwd als een onschuldig slachtoffer van boosaardige agressoren. Wat een onzin! Ik zal u eens iets vertellen over mijn eerste contact met Yukos. In de herfst van 1999 was ik amper benoemd tot hoofd van het secretariaat van de regering onder Vladimir Poetin toen Vassili Sjachnovski, een van de aandeelhouders van Yukos, bij mij aanklopte en mij zonder omhaal smeergeld aanbood. ‘Op dit moment hebben we niets van u nodig,’ zei hij, ‘maar we willen u regelmatig geld geven om onze belangen te verdedigen.’ Ik heb hem uit mijn kantoor gegooid. Chodorkovski heeft ervan gemaakt dat Yukos en ik geen ‘goede relatie konden opbouwen’.
Sjachnovski zou dat anders kunnen zien. Toen Chodorkovski in december werd vrijgelaten, hebt u gezegd dat hij zou kunnen beginnen als bediende bij Yukos. Wilde u hem vernederen?
SETSJIN: Ik heb gezegd dat hij zich tot onze personeelsafdeling kon wenden. Die heren hebben destijds geen grapjes gemaakt. Wie hen dwarsboomde, werd uit de weg geruimd. De opgang van Yukos is met lijken bezaaid. Dat hebben Russische rechtbanken vastgesteld.
Chodorkovski heeft tijdens zijn gevangenschap in een schriftelijk interview met Der Spiegel in 2010 bevestigd dat bij Yukos nooit fysiek geweld werd gebruikt.
SETSJIN: Men heeft niet kunnen bewijzen dat Chodorkovski medeplichtig was aan moord, dat is juist, maar van zijn medewerkers wel, ook van zijn naaste vertrouweling Leonid Nevslin. Ik betwijfel of Chodorkovski als hoofd van Yukos van dat alles geen weet had.
Over welke gevallen gaat het?
SETSJIN: De burgemeester van de oliestad Neftejoegansk drong erop aan dat Yukos fatsoenlijk belastingen zou betalen, en werd vermoord. Valentina Kornejava, de eigenares van een theewinkel in Moskou, werd met een kogel in het hoofd geliquideerd. Ze wilde haar zaak niet overlaten aan Chodorkovski’s bank Menatep. Er zijn pogingen geweest om aanslagen te plegen tegen lastige minderheidsaandeelhouders. Medewerkers van Nevslin hebben bandieten die opdracht gegeven. Toen ene Gorin Chodorkovski probeerde af te persen, werden hij en zijn vrouw brutaal omgebracht in een garage. Hun lijken zijn verdwenen; er bleef alleen wat hersenvocht over.
U verzekert dat u niet achter de ontmanteling van Yukos staat, maar u kent zelfs de naam van de eigenares van een theewinkel die Chodorkovski gedwarsboomd zou hebben. Hoe kunt u dat rijmen?
SETSJIN: Ik kreeg die informatie nu eenmaal toen ik destijds in het presidentieel kabinet werkte. Bovendien wordt het tijd om de dingen eens objectief te bekijken! Chodorkovski en co. waren en zijn geen heiligen. Die deinzen voor niets terug. De instanties die over onze rechtsbescherming waken, beschikken over inlichtingen dat Chodorkovski en Nevslin nog altijd op wraak zinnen, allicht ook tegen mij.
Hoezeer heeft de ontmanteling van Yukos het investeringsklimaat in Rusland beschadigd?
SETSJIN: Integendeel, Yukos heeft via zijn offshorefirma’s zijn aandeelhouders bedrogen.Vandaag heerst er in Rusland een grotere transparantie, een grotere fiscale rechtvaardigheid en een grotere rechtszekerheid voor bedrijven.
Bij Yukos ging het er toch om dat een geprivatiseerd energiebedrijf na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie weer onder de vleugels van de staat gebracht moest worden?
SETSJIN: In het geval van Yukos gaat het niet om eigendomsvragen, maar om misdaden. Bij de eigendomsvraag gaat het om efficiëntie. In de jaren negentig werd altijd gezegd dat de nieuwe klasse van privébezitters door doeltreffend management en hoge belastingen het hele land zou vooruithelpen. Dat is niet gebeurd. De hele olie- en gassector werd voor minder dan zeven miljard dollar geprivatiseerd. Twee jaar geleden hebben we alleen al met de verkoop van twaalf procent Rosneft-aandelen aan BP een winst gemaakt die groter is dan dat bedrag.
Bent u er voorstander van dat energieconcerns staatseigendom zijn?
SETSJIN: Dat wordt in heel de wereld verschillend geregeld. In de VS is er privé-eigendom van grondstofconcerns, maar een strenge regulering door de staat. Regulering is het belangrijkst, denk ik. We hebben beslist het staatsaandeel ook bij Rosneft te reduceren. Maar de staat zal alleszins het controlepakket behouden. Dat is ook voordelig voor onze minderheidsaandeelhouders: volgens de Russische wetgeving kunnen alleen bedrijven waarin de staat de meerderheid van de aandelen heeft, offshoreboringen doorvoeren.
Nu worden uw zaken verstoord door het conflict in Oost-Oekraïne. Hebt u er als mondiale firma geen belang bij dat de gevechten die Rusland met zijn steun aan de separatisten aanwakkert, zo snel mogelijk worden beëindigd?
SETSJIN: Het belangrijkste is dat het bloedvergieten ophoudt. In het oosten van Oekraïne vindt een humanitaire catastrofe plaats. Over uw politieke inschattingen wil ik me liever niet uitlaten.
Wat gebeurt er met de Rosneft-investeringen in Oekraïne?
SETSJIN: We nemen ons voor om tegen eind 2014 in Lyssytsjank in het oosten van Oekraïne een door ons gemoderniseerde raffinaderij in bedrijf te nemen. Daar waren geen gevechten, maar de Oekraïense artillerie heeft er wel een deel van de installatie in de as gelegd. We ramen de schade op 140 miljoen dollar en zullen met de Oekraïense regering onderhandelen over een compensatie.
Maar draagt Rusland niet de grootste verantwoordelijkheid voor de oorlog?
SETSJIN: In elk geval heeft Rusland de crisis in Oekraïne niet gestart. Dat is de historische waarheid. De tijd zal het allemaal uitwijzen. Als voorzitter van Rosneft is het mijn taak om de waarde van de aandelen voor mijn aandeelhouders op te drijven. Onze principes zijn vertrouwen, duurzaamheid en respect voor de belangen van de ander. Voor politieke aangelegenheden heb ik geen tijd.
DOOR GERALD TRAUFETTER EN MATTHIAS SCHEPP
‘In elk geval heeft Rusland de crisis niet gestart. Dat is de historische waarheid.’
‘Naast de Russische staat is BP de grootste aandeelhouder van Rosneft. En met ExxonMobil werken we al twintig jaar samen.’
‘Maakt u zich geen zorgen: Russische ondernemingen zullen zich houden aan hun leveringsverdragen.’
