Op het internet verhuren draagmoeders hun buik aan de meest biedende wensouder. Als de afspraken niet worden nagekomen, zoals in de zaak van baby D., staat het gerecht zo goed als machteloos. Er is in België immers helemaal geen wetgeving over dit toch niet zo nieuwe fenomeen. Wordt het niet de hoogste tijd om op z’n minst het commerciële draagmoederschap bij de wet te verbieden?
‘Jullie gaan géén draagmoeder vinden die het uit liefde alleen wil doen’, mailt kandidaat-draagmoeder Marie in april naar wensouders die wanhopig op zoek zijn naar een vrouw die hun kind wil dragen. ‘Ik doe het voor 10.000 euro. Voor minder niet.’
‘Jullie moeten beseffen dat draagmoeders twee jaar met allerlei ongemakken vastzitten: onderzoeken, of behandelingen. En tenslotte moeten we het kind nadien ook afgeven. De vergoeding die sommige draagmoeders vragen, is er natuurlijk wél over, maar ik vind 10.000 euro zeker niets om me over te schamen. Je ziet maar! Er zijn mensen genoeg met een grote kinderwens die het er voor over hebben.’
Géén kind kunnen krijgen, is voor veel mensen een pijnlijke zaak. Sommigen van hen adopteren uiteindelijk een weeskind. Anderen willen liever een kind van hun eigen genen. Soms is een zus of vriendin bereid om het kind van het onvruchtbare koppel te dragen. Er zijn in Vlaanderen drie fertiliteitscentra die deze draagmoeders en wensouders hierbij begeleiden.
Als zo’n oplossing niet haalbaar is, gaan wensouders op zoek naar een draagmoeder. Dat kan vrij discreet op internetfora van websites over kinderwensen, zoals 9 maanden. com, of de MSN-groep ‘Draagmoeders & wensouders’. Alleen zijn de vrouwen die op die manier hun diensten als draagmoeder aanbieden niet allemaal geïnspireerd door altruïstische, menslievende motieven.
Neem Natasha die via zo’n forum met wensouders in contact kwam. In juli bood ze per e-mail haar diensten aan wensouders aan. Ze is vijf jaar in het land, woont met haar gezin in West-Vlaanderen, werkt deeltijds en leert Nederlands, want haar moedertaal is Russisch. ‘Ik wil koppels helpen geluk te krijgen. Kindje is groot geluk’, schrijft Natasha in gebrekkig Nederlands. ‘Ik wil geld verdienen. Ik ben niet commercieel vrouw, maar ik vraag premie van 35.000 euro. Als dat voor jullie passend, kunnen wij elkaar zien en spreken over draagmoederschap.’
Het schandaal rond baby D. bracht voor het eerst problemen met draagmoeders aan het licht (zie kader). Kennelijk is het géén alleenstaand geval. Rond nog wel meer draagmoederzwangerschappen hangt een kwalijk commercieel geurtje.
Zwendel met buiken
In ons land is er geen verbod op commercieel draagmoederschap. Tegen de zwendel met buiken en baby’s kan justitie dus nauwelijks optreden. ‘Van de pakweg 20 draagmoeders waar wij totnogtoe contact mee hebben gehad, waren er maar een viertal die uit menslievendheid bereid waren om ons te helpen’, getuigt een koppel uit Limburg dat sinds begin 2004 heeft getracht via de internetfora zijn kinderdroom te realiseren.
‘Aanvankelijk lagen de vraagprijzen van de draagmoeders tussen de 5000 en 10.000 euro. Tegenwoordig vragen ze tussen 15.000 en 35.000 euro, soms exclusief kosten. De vraag is duidelijk groter dan het aanbod. Draagmoeders worden door verschillende wensouders gecontacteerd.’
‘De meeste vrouwen die zichzelf als draagmoeder aanbieden zijn nogal labiel, hebben amper gestudeerd, stempelen, of zijn deeltijds aan het werk. Het zijn hoofdzakelijk Vlaamse vrouwen, maar ook vrouwen uit het voormalige Oostblok. Op een dag stond er zelfs een Marokkaanse vrouw voor onze deur. Voor die vrouwen is het een leuke bijverdienste in het zwart.’
‘Als er geen bevruchte eicel moet worden ingeplant, kan het makkelijk in alle anonimiteit thuis. De draagmoeder krijgt een potje met sperma en insemineert zichzelf met een naaldloze spuit. 40 weken later is er een baby. Soms bevalt de draagmoeder met de SIS-kaart van de wensmoeder terwijl de arts de andere kant op kijkt. Ik ken een draagmoeder in Limburg die twee keer op die manier onder de naam van de wensmoeder is bevallen, telkens voor een premie van 25.000 euro.’
Een beperkte navraag leert dat het nog wel voorkomt dat ingrepen in ziekenhuizen met de SIS-kaart van iemand anders gebeuren, bijvoorbeeld als een Poolse poetsvrouw haar been heeft gebroken. Het ontbreken van een identiteitsfoto op de SIS-kaart is aardig meegenomen.
‘Ons hebben meerdere draagmoeders in elk geval wekenlang aan het lijntje gehouden’, besluit het Limburgse koppel. ‘We schrikken nergens meer van in dit milieu. Commercieel draagmoederschap zou dringend verboden moeten worden.’
Hoe komt het dat draagmoeders ongestoord via het internet tegen steeds hogere tarieven hun diensten kunnen aanbieden? Is de verkoop van een geboren of ongeboren vrucht dan niet verboden? Gaat het hier eigenlijk niet om kinderhandel?
Géén mensenhandel
‘Volgens de wet is draagmoederschap géén mensenhandel’ zegt Wim Bontinck, het diensthoofd van de cel Mensenhandel bij de federale politie. ‘Behalve baby D. is er geen enkel ander vergelijkbaar dossier. We hebben geen echo’s van onze partners waar we mee samenwerken dat er hier iets aan de hand zou zijn. Andere EU-landen die binnen de Europol-context het internet opvolgen, hebben ook nooit een malafide constructie gesignaleerd om de kinderwens van kinderloze echtparen te misbruiken. De verkoop van kinderen aan mensen met een kinderwens hebben we bijgevolg nog niet onderzocht.
‘Het gaat hier om koppels met een kinderwens. Ik vermoed dat de hoofdmoot op een correcte manier hiermee omgaat. Allicht wagen maar weinig mensen zich aan een dergelijk avontuur via het internet. Een draagmoeder kies je toch niet lukraak? Je neemt toch je tijd om uit te vissen welk vlees je in de kuip hebt? Niemand gaat ook zomaar op zo’n advertentie in. Dat is vragen om in het ootje te worden genomen.
‘Er is enkel sprake van mensenhandel als het om mensen gaat die worden uitgebuit. Jongeren die door mensenhandelaars worden verhandeld bijvoorbeeld om als goedkope arbeidskrachten te werken, of om te worden ingeschakeld in de prostitutie.
‘Draagmoederschap is in België niet geregeld. Een ongeboren baby verkopen aan de meest biedende wensouder is misschien niet deontologisch en menselijk niet aanvaardbaar, maar commercieel draagmoederschap is niet bij wet verboden. Het is dus ook géén misdrijf, en bijgevolg kunnen de politionele en gerechtelijke overheden er niet tegen optreden.’
Wat met de Computer Crime Unit (CCU) van de federale politie? Controleert die wat er rond het draagmoederschap op een aantal internetfora gebeurt? ‘Nee. Ook weer net omdat commercieel draagmoederschap niet bij wet verboden is. Wat niet wegneemt dat we de dingen in het oog houden.
‘De ervaring met baby D. geeft wél aan dat het draagmoederschap het best wettelijk geregeld zou worden. Bij voorkeur uniform in alle Europese landen! Als er tussen landen juridische verschillen zijn, wordt daar namelijk handig van gebruikgemaakt. Een aantal mensen reist voor eitjes en zaadjes naar Spanje omdat de wetgever zich daar wat dat betreft tolerant opstelt.’
‘Zolang er rond draagmoederschap niets is geregeld, waag ik het niet om eraan te beginnen’, zegt vrijgezel Pieter. ‘Draagmoeders vragen een voorschot, maar als er hiervoor een contract wordt opgesteld, is dat ongeldig. Zelf kreeg ik van een draagmoeder een aanbod tegen een premie van 10.000 euro. Misschien is het financieel interessanter om een contract te maken met een Poolse vrouw.’ (lacht)
‘De geldigheid van dergelijke contracten is inderdaad betwistbaar’, reageert professor familierecht Frederik Swennen (Universiteit Antwerpen). ‘Als je met een draagmoeder in zee gaat, is het aannemelijk dat er afspraken worden gemaakt, bijvoorbeeld over het aantal keren dat ze op controle naar de gynaecoloog gaat, of dat ze niet mag roken. Idem dito voor de wensouders. Ze stemmen ermee in een meerling te aanvaarden, of het kind te accepteren als het een handicap zou hebben. Nu zijn contracten over een draagmoederschap betwistbaar omdat afspraken alleen over voorwerpen kunnen worden gemaakt die in de handel te krijgen zijn. Dat is per definitie met mensen niet het geval. Het draagmoederschap is een té grote inbreuk op dat principe. Hiertegen kun je wel inbrengen dat in een arbeids- of huwelijkscontract eveneens afspraken over de menselijke persoon worden vastgelegd.
‘In dergelijk contract maak je ook afspraken over wie de ouders van het kind zullen zijn. Dat is verboden, omdat het bij de wet is geregeld. De vrouw die van een kind bevalt, is de wettelijke moeder, de vader die het kind verwekt, de wettelijke vader. Zij hebben het ouderlijk gezag. Van die wet kun je niet afwijken.
‘Een overeenkomst tussen draagmoeder en wensouders is bijgevolg niet geldig. De biologische draagmoeder kan niet gedwongen worden om haar kind af te staan. De wensmoeder kan het kind weigeren. Betalingen kunnen in principe al evenmin worden teruggevorderd – wel kan er hier, volgens sommige juristen, een uitzondering op worden gemaakt.
‘Je krijgt bijgevolg een situatie die zeer aanlokkelijk is voor misbruiken. Het Limburgse koppel dat voor baby D. 8000 euro heeft betaald, is die centen kwijt. Omdat het zich tegen betaling als draagmoeder aanbieden niet strafbaar is, kan het gerecht vandaag niet ingrijpen als de praktijken van sommige draagmoeders ongeoorloofd zijn. Het Openbaar Ministerie kan alleen op basis van een of ander algemeen misdrijf een vooronderzoek instellen.’
Er zijn nog meer problemen met het draagmoederschap. Zo ligt het niet voor de hand om het kind van de draagmoeder in de familie van de wensouders te brengen. ‘De draagmoeder kan anoniem in Rijsel bevallen’, zegt Swennen. ‘Er wordt dan een geboorteakte opgesteld, zonder vermelding van de moeder. Vervolgens kan de wensmoeder naar de burgerlijke stand stappen en het kind als moeder erkennen.
‘Het gebeurt ook illegaal in ons land via de zogeheten techniek van de onderschuiving. Je schuift het kind onder de rok van een andere vrouw die dan de geboorte valselijk gaat aangeven. Het is een misdrijf, maar het schijnt voor te komen.
‘De draagmoeder zou het kind wel aan de wensmoeder voor adoptie kunnen afstaan. Maar dat kan doorgaans niet worden afgedwongen. Bovendien zijn er rechters die weigeren de adoptie uit te spreken als bijvoorbeeld een homoseksuele wensvader een kind dat via draagmoederschap is geboren, nadien wenst te adopteren.
‘In uitzonderingsgevallen van altruïstisch draagmoederschap voor zus of vriendin zijn er al wel rechters die de adoptie hebben uitgesproken. De Raad van State is trouwens van oordeel dat de bescherming van het kind, eventueel via adoptie, vooropstaat, ook al is het op grond van een draagmoederschapscontract geboren.
‘Zelfs al wordt er geld betaald, dan nog is het onmogelijk de biologische moeder op voorhand haar juridisch moederschap te ontnemen. Ik pleit er absoluut voor om minstens commercieel draagmoederschap te verbieden.’
‘Als we misbruiken met commercieel draagmoederschap willen vermijden, dan moeten we het Openbaar Ministerie een aanknopingspunt geven om hiertegen te kunnen optreden’, beklemtoont Swennen. ‘Zich als commerciële draagmoeder aanbieden, moet een misdrijf worden. Bovendien is het naar mijn oordeel onmogelijk om vormen van niet-commercieel draagmoederschap toe te laten.
‘Bindende afspraken over de afgifte van het kind na de geboorte zijn in strijd met allerhande verdragen die de biologische band tussen moeder en kind beschermen: het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens, het kinderrechtenverdrag. Het is niet nodig om de uitzonderlijke gevallen van altruïstisch draagmoederschap te reguleren. Die uitzonderingsgevallen waarin draagmoederschap toch ethisch kan worden aanvaard, kunnen via adoptie worden opgelost.’
Wetsvoorstellen
Er liggen meerdere wetsvoorstellen voor die niet-commercieel draagmoederschap willen toelaten. Die zijn op zich volgens Swennen problematisch: ‘Kun je een natuurlijke moeder verplichten haar kind na de geboorte af te staan? In het voorstel van senator Mia De Schamphelaere (CD&V) kan ik me nog het meeste vinden. Ze verbiedt commercieel draagmoederschap, zonder een regeling uit te werken voor het niet-commercieel draagmoederschap, zodat de rechter in geval van altruïstisch draagmoederschap toch nog een slag om de arm heeft.’
Trachten draagmoederschap te reguleren, is volgens Swennen geen goed signaal. ‘Het is niet goed dat de wetgever de mensen tot in het onmogelijke leert hun beperkingen niet te moeten aanvaarden. Als dingen niet op een natuurlijke wijze kunnen, bestaat er ook nog het normale kanaal van de adoptie.’
Toch heeft senator Jacinta De Roeck (SP.A) zopas nog een nieuw wetsvoorstel ingediend om niet-commercieel draagmoederschap voor iedereen, inclusief vrijgezellen én holebiparen te regelen. ‘Ik begrijp wel dat de genetische wens soms zo sterk kan zijn dat mensen draagmoederschap verkiezen. Voor die mensen moet er een goed geregeld draagmoederschap mogelijk zijn.
‘Iedereen is het erover eens dat commercieel draagmoederschap zo snel mogelijk moet worden verboden’, aldus De Roeck. ‘Laten we dit zo spoedig mogelijk doen. Vervolgens kunnen we tijd uittrekken om over niet-commercieel draagmoederschap te debatteren. Ik heb begrepen dat de ministers Rudy Demotte en Laurette Onkelinx (beiden PS) tegen februari een wetsontwerp hierover klaarstomen.’
De namen van de getuigen werden in het artikel vervangen door pseudoniemen.
Door Marleen Teugels
‘Ik ben niet commercieel vrouw, maar ik vraag premie van 35.000 euro.’ (‘Natasha’ op internet)
